رأفت امام رضا(ع) بی مانند است و هرگز تمام نمی‌شود

وارث: عصر امام رضا(علیه‌السلام) نیز به جهت توسعه مبانی علمی و جلسات درس و بحث و مناظره، به دوران طلایی تمدن اسلامی شهرت یافته و ثامن الحجج(علیه‌السلام) تلاش فراوانی برای ترویج علم و صدور علوم اسلامی به سایر سرزمین‌ها مبذول فرمودند.
برای بررسی جایگاه نهضت علمی در اندیشه ثامن الحجج(علیه‌السلام) با استاد اخلاق، عرفان و معارف اسلامی آیت‌الله سیدعبدالله فاطمی‌نیا گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

جناب استاد فاطمی‌نیا! یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های عصر امام رضا(علیه‌السلام) توسعه علوم مختلف و تعامل اندیشمندان مسلمان با علمای سایر ادیان الهی است، در این زمینه چه نکاتی قابل طرح است؟
برای درک توسعه علمی در عصر حیات مبارک ثامن الحجج(علیه‌السلام) لازم است، اوضاع اجتماعی و سیاسی آن زمان را بشناسیم و اگر این شناخت حاصل نشود، نمی‌توانیم به عمق خدمات و نهضت علمی ایشان پی ببریم.
دوران حیات ثامن الحجج(علیه‌السلام) مقارن است با نفوذ افکار و فرقه‌های انحرافی که از دوران امیه در عمق دین نفوذ کرده بود که البته این خرافه‌ها به جریان‌های علمی هم راه پیدا کرد. امام هشتم(علیه‌السلام) اما این شرایط را به فرصتی برای توسعه علمی و از بین بردن انحرافات در دین تبدیل کردند و با برگزاری جلسات مناظره با اندیشمندان علوم مختلف از مسلمان، مسیحی، یهودی و... پایه‌های نهضت عظیم علمی را در سرزمین اسلامی بنیانگذاری کردند. شیخ صدوق می‌گوید: «مأمون در هر جا که احتمال می‌داد دانشمندی باشد و توانایی مناظره و مباحثه با امام رضا(علیه‌السلام) را داشته باشد به مجلس خویش دعوت می‌کرد تا با امام هشتم(علیه‌السلام) بحث علمی کند. این شرایط فرصتی ایجاد کرد تا حضرت رضا(علیه‌السلام) در این مناظرات علمی بر اندیشمندان سایر ادیان الهی پیروز شوند. آن حضرت با کسی به بحث و مناظره نپرداختند، مگر اینکه در پایان، طرف مقابل به فضیلت و برتری و دانش سرشار ایشان اعتراف و در برابر استدلال‌های قوی و محکم حضرت سر تعظیم فرود آورد.

ایشان در چه شرایطی اندیشه‌های اسلامی خویش را به پیروان سایر ادیان الهی عرضه می‌کردند؟
دیدگاه حضرت برای مناظره با پیروان سایر ادیان الهی رعایت حقوق انسانی و جایگاه شخصیتی آن‌ها بود،‌ ضمن اینکه ‌در تمامی این جلسات هرگز نظر خویش را بر دیگران تحمیل نمی‌کردند، بلکه با استدلال علمی و دینی فرد مقابل را اقناع و حتی عاشق اسلام و اهل بیت(علیهم السلام) می‌کردند. آن حضرت در این زمینه می‌فرمایند: «من بر اهل تورات با توراتشان و بر اهل انجیل با انجیلشان و بر اهل زبور با زبورشان و بر صائبین با زبان عربی خودشان و بر هربذان با زبان فارسی‌شان و بر رومیان با منطق خودشان و بر اصحاب مقالات و اندیشه‌های مختلف به طریقه خودشان استدلال کردم. وقتی دسته‌ای را محکوم و دلیلشان را باطل کردم و آن‌ها از عقیده و پندار خویش دست کشیده و بر گفتار من گرویدند، مأمون بیش از پیش واقف می‌شد مسندی که بر آن تکیه زده حق او نیست.» ایشان با هر اندیشمندی به زبان و دین خودش مناظره می‌کردند و اگر این نهضت علمی حضرت نبود، بی‌گمان دین منحرف می‌شد. امام رضا(علیه‌السلام) در حقیقت شهید راه توسعه علم هستند و از این جهت ثواب زیارت ایشان هزار حج است و خداوند این جایگاه ویژه را به حضرت داده تا همه زائران این همه مجاهدت‌های حضرت را تکریم کنند. یادمان باشد یک سلام در حرم حضرت رضا(علیه‌السلام) یک میلیون حج اکبر است و خودشان فرمودند:«این ثواب وقتی نصیب انسان می‌شود که عارف به حق امام باشیم.»

اما «عارفاً بحقه» و درک حقیقت زیارت حضرت رضا(علیه‌السلام) در چه صورتی محقق می‌شود؟
«عارفاً بحقه» چند معنا دارد، اما معنای کامل آن این است که ایشان را معصوم، امام و خلیفه پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)، اما بعد دیگر آن است که بدانیم ایشان چه خدمتی به ما کردند. اگر ایشان نبودند، ما مسلمان نمی‌شدیم. چنانکه در مناظرات علمی حضرت برخی علمای یهود آمدند به حضرت داوود نسبتی دادند که حتی ما به کبوتر پران محله مان هم این نسبت را نمی‌دهیم. اما امام هشتم(علیه‌السلام) تحمل نکردند و با درایت و علم الهی، حقیقت شخصیت حضرت داوود را بر همگان روشن کردند. به نظر شما این همه مجاهدت نیاز به درک واقعی ندارد؟ قطعاً دارد و زکات عمر همه ما رسیدن به معرفت ثامن الحجج(علیه‌السلام) است، زیرا دین ما به برکت امام هشتم(علیه‌السلام) است.

و چرا همه ما امام رضا(علیه‌السلام) را به امام رؤوف می‌شناسیم؟
هیچ گرفتار دردمندی به حرم ثامن الحجج(علیه السلام) مراجعه نمی‌کند مگر اینکه گرفتاری اش برطرف و دلش از غم رها می‌شود. علامه طباطبایی (ره) نقل کرده تمام ائمه(علیهم‌السلام) رؤوف هستند، اما رأفت حضرت رضا(علیه‌السلام) حسی است و ما وقتی به حرم حضرت وارد می‌شویم، این حس را درک می‌کنیم. همین که اذن دخول می‌خوانیم و اشکمان جاری می‌شود، در سایه محبت و رأفت امام هشتم(علیه‌السلام) قرار می‌گیریم؛ رافتی که بی‌مانند است و هرگز تمام نمی‌شود.