اسلوب مداحی اصیل ایران/ راز مجلسی که امام حسین(ع) آن را دوست دارد

حاج احمد چینی، پیرغلام و مداح پیشکسوت کشورمان در نشست «در محضر ستایشگران» از خود گفت. از اینکه متولد ۱۳۲۶ در تهران در یک خانواده مذهبی است و از همان کودکی عشق و علاقه به اهل بیت(ع) و مداحی داشته و در منزل پدریشان هم مجالس اهل بیت به ویژه در ایام فاطمیه برگزار می‌شده است.

شاگرد اساتید اخلاق آیت الله مجتهدی، حق شناس، مجتبی تهرانی و خوشوقت

وی با تأکید بر اینکه رفتن به راه مداحی ائمه چیزی نیست که مدعی شویم خودمان انجام داده‌ایم، گفت: باید عنایت اهل بیت باشد، آنها ما را به این راه کشانده اند. قبل از بلوغ، عشق و علاقه به مداحی داشتم و اولین جایی که مداحی کردم حوزه علمیه مدرسه آیت الله مجتهدی(ره) بود. سال‌های سال هم برنامه های روزهای پنج شنبه منزل ایشان را مداحی می کردم. از آنجا به محضر آیت الله حق شناس رفتم و سال ها در درس اخلاق ایشان حضور داشتم. بعد هم محضر حاج آقا مجتبی تهرانی بودم و برنامه های مداحی ایشان بر عهده من بود و در کلاس های درس ایشان نیز شرکت می کردم. در خدمت آیت الله خسروشاهی، آیت الله امامی کاشانی و آیت الله خوشوقت نیز بودم.

فشرده همه درس‌های اخلاق علما یک کلمه است؛ «اخلاص»

این مداح پیشکسوت کشورمان در پاسخ به این سؤال که به عنوان یک مداح، علمایی که در خدمت آنها بودید چه توصیه‌هایی برای شما داشته اند؟ گفت: فشرده کلامی که از محضر اساتید استفاده کرده‌ام، اخلاص است. در سن ۱۶ سالگی محضر آیت‌الله حق شناس بودم. اولین درسی که ایشان به عنوان درس اخلاق می‌دادند چه برای مداحی و چه برای هر امر دیگری مسئله اخلاص و برای خدا کار کردن بود. اگر در مداحی صدای خوب، شعر خوب و ... باشد اما اخلاص نباشد که ریشه و حقیقت است، ممکن است انسان شهرتی پیدا کند ولی آنچیزی که اهل بیت می‌خواهند و مورد رضای اهل بیت است، نشود.

مداح نباید حین نوکری خود را معرفی کند/ باید فقط معرف اهل بیت(ع) باشد

وی تصریح کرد: ما باید معرف اهل بیت(ع) باشیم اگر بخواهیم خودمان را مطرح کنیم دیگر به درد نمی خورد. باید نوکری کنیم و نباید خودمان را در حین نوکری معرفی کنیم باید اهل بیت (ع) را معرفی کنیم.

چینی بر لزوم داشتن استاد اخلاق برای مداحی تأکید کرد و گفت: مداح باید استاد اخلاق داشته باشد. اگر مداح اخلاقیات را کار نکرده باشد و استاد اخلاق نداشته باشد نمی تواند نوکر خوب اهل بیت باشد. مداحانی مثل مرحوم «علامه» اسوه اخلاق بوده اند و با اینکه از جهت های علمی، شعری و ... پرمحتوا بودند، اما متواضع بودند و خود بین نبودند. همانطور که مداح نیاز به استاد فن مداحی دارد نیاز به یک عالم وارسته روحانی و استاد اخلاق دارد که او را راهنمایی کند.

مداحان جوان ملازم عالمان وارسته باشند

وی با اشاره به اینکه اگر یک روحانی و مداح خطایی کند پای دین گذاشته می‌شود، عنوان کرد: آفت‌هایی در مداحی است که اگر اخلاق نباشد فسادآور می‌شود. مردم ما را وابسته به امام حسین (ع) می‌دانند بر همین اساس توقع دیگری از ما دارند و لذا ما باید در رفتار، کردار و اخلاقمان دقت کنیم. تمام کارهای ما زیر ذره بین است. باید مراقب باشیم اعمال ما طوری نشود که مردم از اهل بیت زده شوند. یک وقت فردی عادی خلافی می‌کند مردم می‌گویند فلان کس گناهی کرد، اما زمانی پای دین به میان می‌آید، یک روحانی و مداح اگر خطایی کنند پای دین گذاشته می شود. لذا باید در اخلاقیات طوری باشیم که مردم را به سمت اهل بیت (ع) تشویق کنیم و اگر خدایی نکرده در کارمان خطایی داشته باشیم، مردم خواهند گفت این همان مداحی است که از اهل بیت(ع) می گوید. بر همین اساس لازم است مداحان جوان ملازم عالمان وارسته باشند.

این مداح پیشکسوت در پاسخ به این سؤال که چگونه اصول اخلاقی مداحی را به نسل جوان باید منتقل کرد؟ گفت: مداحان جوان باید با مداحان پیشکسوت ارتباط برقرار کنند و مداحان پیشکسوت نیز باید مداحان جوان را زیر پر و بال خود بگیرند و آنها را طرد نکنند. اکنون جوی شده که جوانی دو هزار نفر جوان را به خود جذب کرده است اگر بخواهیم نکته ضعف‌های این فرد را به روش اشتباهی به وی گوشزد کنیم دیگر با ما کاری ندارد. ما باید آن یک نفری که این همه جاذبه دارد و افراد زیادی را جذب کرده، خودمان جذب کنیم. مداحان جوان ما قلبشان پاک است. فقط تشخیص آنها ایراداتی دارد که باید پدرانه با آنها برخورد شود و با نظر رأفت و رحمت به آنها نگاه کنیم.

مداحان پیشکسوت و جوان رقیب نیستند؛ همه از یک ارباب حرف می زنیم

چینی با طرح این مسئله که حتی اگر مداحان جوان به جلسات مداحان پیشکسوت نمی‌آیند ماها باید به جلسات آنها برویم و چندین بار نیز این اتفاق رخ داده است، تصریح کرد: ما همه یکی هستیم و اینگونه نیست که رقیب هم باشیم. چون همه داریم از یک ارباب حرف می زنیم.

نسل مداحان قدیمی در حال تمام شدن است، باید نسلی نو تربیت شود

وی به تفاوت‌هایی که بین نظرات مداحان جدید و قدیمی وجود دارد نیز اشاره و عنوان کرد: مداحان قدیمی معتقد هستند که مداح باید حتماً شعر را از حفظ بخواند. اما مداحان جدید شعر را از روی کاغذ یا تلفن همراه خود می خوانند. مقام معظم رهبری هم فرموده است بهتر است شعر از حفظ خوانده شود اما اگر از روی کاغذ هم خوانده شود اشکالی ندارد. البته من به مداحان جوان گفته ام که از نیروی حافظه جوانی خود برای حفظ شعر استفاده کنید و در این خصوص کوتاهی نکنید. یا مداحان قدیمی عبا به دوش می گرفتند اما مداحان جدید این کار را نمی کنند. این اشکالی ندارد ما نباید این مسائل را خرده بگیریم باید اصل را گرفت؛ اصل این است افرادی که می خواهند وارد عرصه مداحی شوند اولاً اخلاص داشته باشند که ان شاء الله دارند دوماً اسلوب ها و آیین های مداحی سنتی را رعایت کنند همان هایی که امام راحل و مقام معظم رهبری و مراجع مطرح عنوان کرده اند که باید مداحی همان مداحی سنتی باشد البته نوآوری هم داشته باشد. باید مراقب بود مداحی به ترانه خوانی تبدیل نشود. بسیار مناسب است که مداحان جدید با مداحان قدیمی در ارتباط باشند. نسل مداحان قدیمی در حال تمام شدن است و باید نسلی تربیت شود که جای مداحان قدیمی ما را بگیرد.

برای مداح شدن اول ببینیم ممدوحمان کیست/ معرفت ما کم است

وی در پاسخ به این سؤال که حلقه اتصال اما گمشده مداحی های قدیم و جدید چیست؟ گفت: حلقه گمشده این است که ما هنوز معرفت به امام حسین(ع) پیدا نکرده‌ایم و نفهمیده‌ایم که نوکری چه کسی را می کنیم اگر واقعاً انسان بداند که دارد نوکری کسی را می کند که همه عالم شیفته او هستند و ما داریم خدمت گذاری آقایی را می کنیم که «سید الشهداء» است، اگر وقعاً ایشان را بشناسیم نواقص و مشکلات حل خواهد شد. معرفت ما کم است. اگر مداح بخواهد مداح شود اول باید ببیند که ممدوحش کیست. خودش را با ترانه خوان ها مقایسه و قاطی نکند بداند جایی می رود که وقتی بسم الله و السلام علیک یا ابا عبدالله می گوید فرشتگان می آیند و بال‌هایشان را در زیر پای حاضران آن مجلس پهن می‌کنند. اگر این را فهمیدیم آنوقت با احتیاط و دست به عصا رفتار و در کارها مشورت می کنیم.

این پیرغلام کشورمان تصریح کرد: ما زیر ذره بین مردم هستیم و مردم در کارشان دقیق هستند. اگر من مداح کسبی داشته باشم و در آن خللی وجود داشته باشد مردم می بینند و می فهمند آنوقت نه تنها آبروی من بلکه ابروی هیئتی ها و مداحان می رود و همه زیر سؤال می روند. حتی وقتی مداحی قول داده سر ساعت مشخصی در برنامه ای حاضر شود و نیم ساعت دیر می کند مردم بیش از دیر کردن بقیه ناراحت می شوند.

وی ضمن خواندن این شعر که «یا بوسه مزن بر لب مینای محبت ..... یا در خم توحید فکن نیک و بدی را» تأکید کرد: یا نباید در این عرصه بیاییم یا باید کامل و مردانه حاضر باشیم. یعنی همانطور که ائمه می خواهند بیاییم. اگر می خواهی مداحی را وسیله رزقت بکنی، نیا. اگر برای شهرت می خواهی بیایی، نیا و خلاصه برای هر عنوانی غیر از خدا که در آن اخلاص نیست می خواهی بیایی، نیا. همچنین باید در اعمال و رفتارمان محاسبه داشته باشیم که مبادا در مداحی های ما خودنمایی، خودفروشی و خودخواهی باشد. باید طوری باشیم که فقط معرف امام حسین(ع) باشیم و نخواهیم خود را معرفی کنیم.

وی با تاکید بر شیوه صحیح ورود به عرصه ستایشگری تصریح کرد: مداحانی که با تقلید از چند خواننده و یا مداح دیگر و بدون زحمت و ... معروف می شوند آیا مایه ای دارند که در مجالس سنگین و وزین بخوانند. آیا اگر به آنها بگوییم مدح حضرت زینب(س) را بخوان می توانند؟ به جز اینکه بگوید زینب، زینب، زینب، حسین، حسین، حسین! آیا می توانند قصیده از امیرالمومنان بخوانند؟ این همه قصیده برای حضرت ابوالفضل و حضرت علی(ع) در دیوان سازگار است، برخی مداحان حتی از روی این اشعار هم نخوانده اند. این افراد اسلوب مداحی را ندارند و خودرو هستند و استادی نداشته اند و هیچ استادی رویه آنها را تأیید نمی‌کند. ملاک جمعیت نیست. ملاک این است که ۲۰ سال بعد این  مداح کجا خواهد بود.

این مداح پیشکسوت کشورمان در ادامه سخنان خود به ویژگی های جلسات مداحی در گذشته که اکنون مراعات نمی شود و سنت های قدیمی مداحی که مورد غفلت قرار گرفته است اشاره و اذعان کرد: ۴۰ سال جلسه حاج آقا مجتبی تهرانی را من اداره می کردم. از اول این جلسه خانم ها و آقایان اختلاط نداشتند و از دو در متفاوت و جدا وارد می شدند اما اکنون در برخی از مجالس کاملاً اختلاط وجود دارد. این اسلوب برگزاری مجلس امام حسین(ع) نیست. در این مجلس هر کسی که می آید باید برای امام حسین (ع) بیاید نه برای تفریح.

وی ادامه داد: اگر در جلسه ای صدای بلندگوی آن همسایه را اذیت کند، مردم از امام حسین بری می شوند. در جلسه حاج آقا مجتبی در خانه و صحن شبستان صدا می آمد اما جلوی در خانه صدا نمی آمد مگر می شود ما دم از امام حسین(ع) بزنیم اما همسایه را ناراحت کنیم. این ها اسلوب و آدابی دارد که مداحان باید رعایت کنند.

این مداح کشورمان که در جامعه مداحان به مداح آیات عظام معروف است، به مداحی‌هایی که در محضر مقام معظم رهبری انجام می‌دهند نیز اشاره کرد و گفت: طی این سال‌هایی که محضر آقا می‌خوانم چندین بار از من سؤال کرده‌اند که این شعر متعلق به کیست والا تاکنون تذکری به من نداده‌اند و نگفته‌اند که مقتل اشتباه است یا شعر را غلط خواندنی.

حتی شنیدن مسئله «پاکت گرفتن» مرا ناراحت می کند

چینی در ادامه سخنان خود به مسئله «پاکت گرفتن» (دریافت پول مداحی) و مسائل مرتبط با آن اشاره کرد و گفت: حتی وقتی این مسئله مطرح می شود که مداح پول بشمارد یا زنگ بزند به بانی مجلس و بگوید که کم بوده یا به حسابم واریز کن و ... من را ناراحت می‌کند. خدا حاج آقا علامه را رحمت کند ایشان وضع مالی بسیار خوبی داشتند، وقتی نوجوان بودم در یک روضه زنانه مداحی می‌کردم، در یک خانه کوچک که گفتند حاج اقا علامه آمد. ایشان هم آمد و مداحی کرد و پول بسیار کمی در این مجلس گرفت و من همانجا فهمیدم که مرحوم علامه فقط برای امام حسین(ع) می‌آید و الا نیاز مالی نداشت. هنوز هم مداحان بزرگ ما اصلاً سر پول صحبت نمی‌کنند و حتی وجه‌های بسیار بسیار کمی دریافت می‌کنند و همین اخلاص‌ها است که انسان را در جامعه درخشان می‌کند.

ظاهر را رعایت کنید تا باطن را ان شاء الله امام حسین(ع) بدهد

وی ادامه داد: اگر جوان بخواهد در مداحی موفق باشد باید بیداری شب و تهجد داشته باشد. یعنی نماز شب بخواند، چون اولیای خدا در دل شب خود را می‌ساختند و آنوقت است که مداح تأثیر نفس پیدا می‌کند. لذا به مداحان جوان توصیه می‌کنیم به نماز اول وقت، جماعت و شب مقید باشند و ظواهر را رعایت کنند تا ان شاء الله باطن را هم امام حسین(ع) عنایت کند.

چینی مأنوس نبودن مداحان با قرآن را یکی از دغدغه‌هایی مهم این حوزه برشمرد و گفت: مداح حتماً باید با آیات قرآن آشنایی داشته باشد چون ائمه(ع) و بزرگان دین ما در صحبت‌های خود مکرر آیات قرآن را استفاده کرده‌اند از جمله حضرت زینب(س) در سخنرانی های خود از آیات قرآن استفاده کرده‌اند. قرآن و عترت همیشه باید با هم و در کنار هم باشند. چون پیامبر (ص) فرموده اند این دو هرگز از هم جدا نمی شوند لذا مداحان حتماً باید با مفاهیم قرآن آشنا باشند قاریان قرآن هم حتماً باید عترت را به خوبی بشناسند.

وضع روضه‌های زنانه ناجور شده است

این مداح پیشکسوت کشورمان در ادامه در پاسخ به این سؤال که نظر شما در خصوص حضور مداحان جوان در روضه‌های زنانه چیست؟ گفت: در گذشته در روضه‌های زنانه همه حجاب کامل داشتند و مجلس عزاداری بود اما اکنون وضع روضه‌های زنانه ناجور شده است. به عنوان مثال خانم خانه مذهبی و محجبه است اما دختر جوان خانه که در حال پذیرایی است وضع ظاهری مناسبی ندارد. اگر کسی می خواهد روضه زنانه برود باید خیلی دقت کند و اگر نمی‌تواند خود را کنترل کند، نرود.

فقط مداح کور می‌تواند به روضه زنانه برود

وی ادامه داد: حتی زمانی شیخ حسین انصاریان رفتن مداحان به روضه زنانه را منع کرد و فرمود فقط مداح کور می‌تواند به روضه زنانه برود. البته ایشان نمی‌خواست مداحان را از این کار منع کند بلکه منظور ایشان این بود که این کار سخت است و مداح باید چشم پاک باشد و وقتی به خانه مردم می‌رود به ناموس و زندگی مردم نگاه نکند. در روضه زنانه صاحب خانه گاهی از خانه بیرون می‌رود و در خانه فقط بانوان حضور دارند. صاحب خانه‌ای که یک مداح را به خانه خود دعوت می‌کند به اعتبار اینکه این مداح نوکر امام حسین(ع) است توقع دارد که به زندگی و ناموس او نگاه نکند. قدیم‌ها در روضه زنانه کفش آقا را جفت می‌کردند و توقع داشتند که وقتی چایی برای وی می‌آورند کمی از چای را باقی بگذارد و از آن ته مانده چای حاجت می‌گرفتند. من اصلاً توصیه نمی‌کنم مداحان جوانی که سنتی نیستند به روضه زنانه بروند.

چینی از جایگاه خوب روضه های زنانه در مطرح کردن معارف دینی و تلاش برای ترویج برگزاری این مراسم نیز گفت و افزود: اکنون هم تلاش می‌کنند روضه زنانه را در خانه ها باب کنند چرا که مردم اکنون کم جلسه می‌روند و اطلاعات دینی و مطالعات کمی دارند. این مجالس زنانه می‌تواند سازنده باشد به خصوص اگر مداح چند حدیث هم آماده داشته باشد و به عنوان مثال در مورد دروغ و غیبت و ... چند حدیث بخواند هم بسیار خوب است.

باید فیلتری برای مداحی بانوان وجود داشته باشد

از حاج احمد چپنی در خصوص مداحی خانم‌ها در مجالس بانوان سؤال کردیم که وی پاسخ داد: همانطور که در خصوص مداحی آقایان نقاط ضعفشان را گفتم در مداحی خانم‌ها شاید این ضعف‌ها بیشتر باشد یعنی بر مداحی خانم‌ها باید کنترل بیشتری صورت گیرد و فیلتری وجود داشته باشد تا چند خانم تحصیل کرده توانمند آنجا حضور داشته و این افراد را تأیید یا رد کنند. چون برخی خانم‌ها فقط یک زیارت عاشورا و سوره انعام بلد هستند آنوقت وقتی از آنها مسئله پرسیده می‌شود ممکن است غلط پاسخ دهند یا حتی صحبت‌های انحرافی کنند لذا صلاح نیست که هر خانمی هر جا برود لذا باید فیلتری وجود داشته باشد که نیست.

مداحی در مراسم عروسی

وی در پاسخ به این سؤال که آیا تاکنون در مراسم شادی و عروسی هم مداحی کرده‌اید؟ عنوان کرد: مداحان عروسی خوان و روضه خوان با هم متفاوت هستند. من مداح عروسی خوان نیستم اما چون مراسم علما می‌روم برای عروسی فرزندان علما نیز دعوت می‌شوم. برای عروسی پسر و دختر حاج آقا مجتبی هم من را دعوت کردند و من رفتم و خواندم. در چنین مجالسی مدح مولا، مدح حضرت زهرا(س) سرود ازدواج حضرت زهرا(س) و ... را می‌خوانیم.

این پیرغلام کشورمان ادامه داد: برخی مواقع مداحان در عروسی‌ها می‌خوانند و شوخی‌های خارج از نزاکت می‌کنند که باید رعایت شود. ما قدیم سبکی را برای استفاده در مراسم عروسی و شادی داشته‌ایم. اکنون هم مداحانی هستند که فقط برای عروسی می‌خوانند و در این زمینه وارد هستند. منتهی تا شادی را ما چه تعبیر کنیم، این مقوله خیلی مهم است. ما مذهبی‌ها می‌گوییم اگر جایی مدح حضرت علی(ع) را بخوانند این شادی ما است. اما برخی می‌گویند تا کف نزنی و ریتم نباشد مجلس شاد نمی‌شود. این دیدگاه‌ها فرق می‌کند. شادی واقعی آن است که دل شاد باشد وقتی مدح حضرت زهرا(س) گفته می‌شود دل شاد می‌شود و بهجت روحی پیدا می‌کنیم.

جناح بندی‌های سیاسی باید از مجلس امام حسین(ع) بیرون بروند

حاج احمد چینی در پاسخ به این پرسش که «یک مداح تا چه حد می‌تواند در مراسم مذهبی در خصوص سیاست صحبت کند؟» گفت: در جلسات مداحی و هیئت‌ها نباید خط بازی و جناح بازی باشد. همه جناح‌ها می‌خواهند بیایند مجلس امام حسین(ع). این جناح بندی‌ها باید از مجلس امام حسین(ع) بیرون بروند. اما مشکلات جامعه و مسائل روز سیاسی را باید بدانیم. مگر می‌شود مشکلی در جامعه پیش بیاید و ما بی‌تفاوت باشیم اما سیاست گفتن با سیاسی زده شدن فرق می‌کند. نباید مجالس اهل بیت ما وارد خط جناحی شود اگر اینگونه شد، فقط قشر خاصی به این مجالس می‌آیند. مداحان متعلق به همه جامعه هستند و امام حسین(ع) متعلق به همه است، اما اگر مشکلاتی در جامعه ایجاد شود که مداح هم لازم باشد به آن ورود پیدا کند، باید ورود پیدا کند.

چینی در ادامه سخنان خود بر لزوم حضور مداحان در راهپیمایی های روز قدس، ۲۲ بهمن و ... اشاره کرد و گفت: باید مداحان در متن جامعه باشند.

وی در پاسخ به این سؤال که مقام معظم رهبری در دیداری که مداحان با ایشان دارند مطالباتی را مطرح می‌کنند اما به آنها عمل نمی‌شود، چرا؟ گفت: شرایط مقداری بهتر شده است اما هنوز به فرمایشات ایشان آنطور که باید عمل نمی شود و ما خیلی عقب هستیم.

راز برگزاری مجلسی که امام حسین(ع) آن را دوست دارد

آخرین سؤال ما در خصوص رازهای برگزاری مجالس تأثیرگذار بود که چینی پاسخ داد: اول باید جرقه ای از سوی خود ارباب زده شود. گاهی می بینیم یک مجلس حتی از اختیار مداح هم بیرون می رود و خود آقا آن مجلس را منقلب کرده و می گرداند و مداح هم حتی اگر بخواهد کنترل کند نمی‌شود. در چنین مجلس‌هایی خود مردم روضه خوان می‌شوند و مداحی می‌کنند. من خودم در مجالسی که می‌روم معمولاً چند بیتی از آقا امام زمان(عج) می‌خوانم. احساس می‌کنم وقتی از حضرت ولی عصر می‌خوانم حال خودم عوض می‌شود و می‌دانم که مجلسم هم عوض می‌شود. چون آقا امام زمان صاحب ما هستند و در مجالس حضور دارند مخصوصاً در مجالس امام حسین(ع)، حضرت حضور دارند و اشراف به ما دارند و دوست دارند که روضه جدشان را گوش دهند به نظر من اگر مجالس مساعد باشد مداح اول چند بیتی از آقا امام زمان بخواند و دل های مردم را متوجه حضرت بکند، بعد وارد مداحی شود می‌تواند مجلس را آنگونه که امام حسین(ع) می‌خواهد عوض کند.