رجعت؛ بازگشت مردگان به دنیایی تحت حکومت اولیای خدا

وارث: یکی از رازآلودترین و جذابترین موضوعات اعتقادی شیعیان، موضوع رجعت است. بازگشت امامان معصوم علیهم السلام، اولیای الهی و سایر مردگان به این دنیا همگام با تغییراتی شگرف در طبیعت عالم و تحت حکومت مطلق اولیای الهی آیندهای درخشان را پیش از قیامت برای نسل بشر رقم خواهد زد. اما این رویداد مهم چگونه رقم خواهد خواهد خورد؟

آیت الله محمد سند یکی از عالمان برجسته شیعه در عصر حاضر با هدف روشن ساختن زوایای این واقعیتِ پیشرو، به تحقیق و نگارش کتابهایی در این زمینه اقدام کرده و کتاب «حقیقت رجعت» را به عنوان اولین کتاب از این مجموعه توسط انتشارات دلیل ما به مخاطبان عرضه کرده است.

این کتاب که حاصل پژوهشها و کلاسهای درس این استاد حوزه بوده در 202 صفحه حاوی مطالبی تخصصی و جذاب در سال 1395شمسی و با ترجمه روان علیرضا قاسمی به چاپ رسیده است.
موضوع رجعت در ساختار اعتقادی شیعه همواره در هالهای از ابهام، اختلاف و رازآلودگی قرار داشته و کمتر مورد اقبال پژوهشگران و عالمان شیعه قرار گرفته است؛ از اینرو نویسنده کتاب پیش از هر چیز علل انزوای این موضوع و نپرداختن علما به آن را مورد تحلیل قرار داده است. به عقیده نویسنده، مسئله تقیه، پراکندگی روایات ‏رجعت و درگیری علمی با مخالفین در این مسئله از جمله مهمترین اسبابی است که مانع از پژوهش گسترده در این باب شده و عدم اقبال علمای شیعه به موضوع رجعت را درپی داشته است.

پرداختن به مسائل رجالی و علم حدیث در باب امور اعتقادی، مقدمه مهم دیگری است که پیش از پرداختن به مسئله رجعت مورد ‏توجه مؤلف قرار گرفته و به صورت اجمالی بیان شده است.‏

مباحث مهم کتاب را میتوان به دو بخش اصلی تقسیم کرد: 1) بیان حقیقت رجعت و جایگاه آن، 2) بیان مسائل فکری و اعتقادی پیرامون رجعت.

در بخش اول این کتاب، نگرشهای متعدد و متنوع علمای شیعه و حتی نگرش انتقادی و سلبی اهلسنت نسبت به ماهیت رجعت و اعتقاد به آن به طور اجمال بیان شده و مؤلف، ذیل بیان دیدگاههای برخی از عالمان شیعه، نقدهایی نیز به برخی از این دیدگاهها داشته و اشکالاتی را به آنها وارد ساخته است.

تقیه و عدم پژوهش گسترده در روایات مسئله رجعت باعث شده است که بسیاری از روایات قیامت، ظهور و رجعت دچار تداخل شده و تحیر برخی از محققان در این زمینه را درپی داشته باشد. ‏همین امر باعث شده است که نویسنده کتاب، بخشهایی از اثر خویش را به بیان تفاوت های میان این سه مقوله اختصاص دهد.‏

در واقع، هدف اصلی این کتاب پاسخ به این سؤال است که رجعت چیست و در سلسله عوالم وجود در کدام طبقه قرار دارد؟

این کتاب با بهره گیری از آیات قرآن کریم و روایات امامان معصوم علیهم السلام، در صدد پرده برداری از زوایای مختلف رجعت ‏و مشخص شدن جایگاه آن در میان عوالم مختلفی همچون دنیا، برزخ و قیامت است.‏

در میان ادله قرآنی رجعت آیاتی وجود دارد که دقت در تفاسیر و مفاهیم این آیات، شبهاتی را ایجاد میکند که جز با اعتقاد به رجعت، قابل حل نسیت. مؤلف کتاب نیز با تمسک به این آیات در صدد رد دیدگاه اهلسنت برآمده و حقانیت رجعت را بر اساس آیات قرآن اثبات میکند.

در بخش دوم کتاب پاسخهایی در مقابل مسائل و شبهات اعتقادی پیرامون موضوع رجعت ارائه شده است. تکلیف رجعت کنندگان و جبر و اختیار در رجعت از جمله ‏مسائل مهمی هستند که مؤلف در پایان کتاب در صدد پاسخ به ‏آنها برآمده است.‏

کتاب حقیقت رجعت، در واقع، اثری مفید است که موضوعی مهم و در عین حال، مفغول عنه را مورد مطالعه قرار داده و در ‏صدد است که حرف تازه ای را در این باب به میدان آورد. اما پراکندگی مطالب کتاب، و اجمال آن باعث شده است که این اثر از ‏جایگاه متوسطی برخوردار باشد.‏

چینش مطالب کتاب با محوریت ادله قرآنی و روایی رجعت نیست و مؤلف با محوریت نقل دیدگاههای سایر علما به مسئله رجعت پرداخته و نحوه فصلبندی مطالب کتاب نیز گویای همین امر ‏است. از این رو آیات حاکی از رجعت و روایات باب رجعت به خوبی و پژوهشگرانه در این کتاب تبیین نشده است.‏

خواننده پس از مطالعه بخش زیادی از کتاب هنوز تعریف مشخص، روشن و راهگشایی از رجعت بر اساس نگرش مؤلف در ‏دست ندارد و هنوز متحیر باید سایر اقوال را بخواند که همگی در نهایت اجمال بیان شده است.‏

از آنجا که این کتاب حاصل کلاسهای درسی با این موضوع بوده، برخی از روایات مورد تمسک در این کتاب، بدون ذکر منبع آن آورده شده و خلأ بحثهای سندی و دلالی احادیث نیز در آن ‏مشهود است.‏

متأسفانه و با کمال تعجب، نه تنها کتاب فاقد فهرست اعلام ، آیات و روایات بوده بلکه حتی فهرست منابع نیز در پایان کتاب درج ‏نشده است که این امر در کتابی با این موضوع مهم، نقطه ضعف کتاب محسوب میشود.‏

بیان نکات و روایات خاص و حاوی مطالب عمیق اعتقادی در این کتاب، حاکی از این است که این کتاب تنها برای طلاب سطوح ‏بالای حوزه علمیه و محققان علوم عقلی شیعه مناسب است.

مطالعه برخی مطالب عمیق معرفتی موجود در این کتاب، مستلزم آگاهی از مقدماتی کلامی و اعتقادی است که در این کتاب ذکر نشده است. از این ‏رو مخاطبان این کتاب اگر در سطح معرفتی مناسبی نباشند، با خواندن برخی از بخشها و مطالب این کتاب، دچار تحیر خواهند ‏شد.‏

بنابراین می توان نتیجه گرفت که این کتاب اثری مفید برای فرهیختگان علوم اسلامی شیعه بوده و سرنخ های متعددی را جهت ‏پژوهش در مسئله رجعت به محققان معارف اهلبیت علیهم السلام ارائه کرده است.