وارث: در روایات ما «ذکر کثیر» به معناى بسیار به یاد خدا بودن و از خدا غافل نشدن است، و به معناى واقعى کلمه؛ یعنى توجه به خدا با تمام وجود و نه تنها با زبان است. کسى را مى توان اهل ذکر کثیر دانست که در هر حال و در هر شرایط به یاد خدا باشد و پرده هاى غفلت از خدا را کنار بزند و وسوسه هاى شیاطین را دور سازد و اگر لغزشى از او سر زند، فوراً در مقام توبه و جبران در آید، تا از صراط مستقیم الهى فاصله نگیرد.
مقام اهل ذکر کثیر مقامی رفیع است. همانگونه که در روایت «ابو سعید خدرى» آمده است که: از پیامبر اسلام(ص) سؤال شد:در قیامت، مقام کدام یک از بندگان خدا از همه برتر است؟
حضرت فرمود: اَلذَّاکِرُونَ اللَّهَ کَثِیراً؛ کسانى که خدا را بسیار یاد مى کنند. ابو سعید مى گوید: عرض کردم: آیا آنها از رزمندگان در راه خدا نیز والامقامترند؟ فرمود:لَوْ ضَرَبَ بِسَیْفِهِ فِى الْکُفَّارِ وَالْمُشْرِکِینَ حَتّى یَنْکَسِرَ وَیَخْتَضِبَ دَماً لَکانَ الذَّاکِرُونَ اللَّهَ اَفْضَلَ دَرَجَةً مِنْهُ؛ اگر رزمنده با شمشیرش آنقدر بر پیکر کفّار و مشرکین بزند که شمشیرش بشکند و با خون رنگین شود، باز هم مقام ذاکران خدا از مقام او برتر است.
در این حدیث، مقام اهل ذکر کثیر از مقام رزمندگان اسلام نیز بالاتر و برتر معرفى شده است. دلیل آن نیز این است که جهاد خالصانه، بدون یاد خدا و توجّه به او ممکن نیست. در کلمات مفسّران قرآن و روایات اسلامى براى ذکر کثیر تفسیرهاى گوناگونى بیان شده است که ظاهراً تمام آنها از قبیل بیان مصداق بوده، مفهوم وسیع ذکر کثیر بسیار به یاد خدا بودن شامل تمام آنها مى شود. بعضى از مفسّران گفته اند:ذکر کثیر آن است که در حال قیام و قعود و به هنگامى که به بستر مى رود، یاد خدا کند.در کلمات بعضى از مفسّران قرآن، ذکر کثیر به ذکر صفات علیا و اسماء حسنى و تنزیه پروردگار از آنچه شایستة او نیست، یا مانند آن تفسیر شده است.
در حدیثى از پیامبر اسلام(ص) چنین نقل شده است:اِذا اَیْقَظَ الرَّجُلُ اَهْلَهُ مِنَ اللَّیْلِ وَتَوَضَّئا وَصَلَّیْا کُتِبا مِنَ الذاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَالذَّاکِراتِ؛ هرگاه مرد همسرش را شبانگاه بیدار کند و هر دو وضو بگیرند و نماز (شب) بخوانند، از مردان و زنانى خواهند بود که بسیار یاد خدا مى کنند.
در تفسیر آیاتى از قرآن که به ذکر کثیر دستور داده یا آن را از صفات مؤمنان شمردهاند، روایاتى وارد شده است که آن آیات را با تسبیح فاطمه(س) تطبیق داده و از مصادیق ذکر کثیر شمردهاند؛ البته درست است که ذکر کثیر به معناى توجه قلبى به خدا و بلکه توجّه با تمام وجود به او است، و تسبیح فاطمه(س) در ظاهر تنها چند ذکر لفظى و زبانى است که در مجموع صد بار تکرار مىشود، ولى اگر همین ذکرهاى زبانى، با توجه کامل ادا شود، مى تواند مقدمه توجّه قلبى قرار گیرد، همانگونه که در نماز و امثال آن نیز مطلب از این قرار است. در ادامه ضمن ارائة برخى از آیات که دربارة ذکر نازل شده است، به روایاتى از ائمه(ع) اشاره مى کنیم که مصداق ذکر کثیر را تسبیح حضرت زهرا(س) معرفى کردهاند.
منبع:
تفسير نمونه،آیت الله ناصر مكارم شيرازى و همكاران
