وارث: «صله» در لغت به معنای احسان و دوستی آمده است و مراد از «رَحِم» خویشاوندان و بستگان است در اصطلاح، صله رحم محبت و سلوك داشتن با خویشان و نزدیكان است.
عروة بن یزید از امام صادق علیه السلام درباره تفسیر آیه «وَ الذینَ یصلونَ ما اَمرَ اللهُ بهِ اَن یوصلَ» پرسید. آن حضرت پاسخ داد:مراد از كسانی كه خداوند پیوستن به آنان را فرمان داده، خویشاوندان توست. بنابراین، صله رحم، پیوند با تمام خویشان می باشد، بدیهی است كه خویشاوند هر قدر به انسان نزدیك تر باشد. وظیفه او در حفظ پیوند، شدیدتر و لازم تر است.
اسلام تحكیم پیوندهای خویشاوندی واستحكام روابط خانوادگی را به شدت مورد تأكید و توجه قرار داده و صله رحم و رسیدگی به بستگان را به عنوان یك ارزش الهی واجب كرده است و خدای متعال آن را در ردیف پرستش خویش قرار داده، می فرماید:
«وَ اعبُدوا اللهَ وَ لاتُشركُوا بِهِ شَیئاً وَ بالوالِدینِ احساناً و بِذِی القُربی…»
خدا را بپرستید و هیچ چیز را شریك او قرار ندهید و به پدر و مادر و خویشان نیكی كنید.
در جای دیگر می فرماید: «و اتَّقوا اللهَ الَّذی تَسائَلونَ بِهِ و الاَرحامَ انَّ اللهَ كانَ عَلیكُمْ رَقیباً» بترسید از آن خدایی كه به نام او از یكدیگر درخواست می كنید؛ و درباره ارحام كوتاهی نكنید، همانا خداوند مراقب شماست.
شما می توانید چهل حدیث درباره صله رحم را اینجا بخوانید.
قرآن کريم :
وَ اعْبُدُوا اللّه َ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْأً وَ بِالْوالِدَيْنِ اِحْسانا وَ بِذِى الْقُربى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ الْجارِ ذِى الْقُربى وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبيلِ وَ مَا مَلَـكَتْ اَيْمانُـكُمْ اِنَّ اللّه َ لا يُحِبُّ مَنْ كانَ مُخْتالاً فَخُورا؛
[سوره نساء، آيه ۳۶]
خدا را بپرستيد و هيچ چيز را شريك او قرار ندهيد! و به پدر و مادر خوبى كنيد و همچنين به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان و همسايه نزديك و همسايه دور و دوست و هم نشين و در راه ماندگان و بردگان (خدمتكاران) خود، زيرا خداوند، كسى را كه متكبّر و فخرفروش است، دوست ندارد.
پيامبر صلي الله عليه و آله :اَلصَّدَقَةُ عَلى وَجْهِها وَاصْطِناعُ الْمَعْروفِ وَ بِرُّ الْوالِدَيْنِ وَصِلَةُ الرَّحِم ِتُحَوِّلُ الشِّقاءَ سَعادَةً وَتَزيدُ فِى الْعُمْرِ وَ تَقى مَصارِ عَ السُّوءِ؛
صدقه بجا، نيكوكارى، نيكى به پدر و مادر و صله رحم، بدبختى را به خوش بختى تبديل و عمر را زياد و از پيشامدهاى بد جلوگيرى مى كند.
[نهج الفصاحه، ح ۱۸۶۹]
پيامبر صلي الله عليه و آله:مَنْ كانَ يُؤْمِنُ بِاللّه ِ وَالْيَوْمِ الآْخِرِ فَلْيُكْرِمْ ضَيْفَهُ؛
هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد، بايد ميهمانش را گرامى دارد.
[كافى، ج ۶، ص ۲۸۵، ح۱]
پيامبر صلي الله عليه و آله:اَلصَّدَقَةُ بِعَشْرَةٍ وَ الْقَرْضُ بِثَمانِيَةَ عَشْرَ وَ صِلَةُ الاِْخْوانِ بِعِشْرينَ وَصِلَةُ الرَّحِمِ بِاَرْبَعَةٍ وَ عِشْرينَ؛
صدقه دادن، ده حسنه، قرض دادن، هجده حسنه، رابطه با برادران [دينى]، بيست حسنه و صله رحم، بيست و چهار حسنه دارد.
[كافى، ج ۴، ص ۱۰، ح ۳]
پيامبر صلي الله عليه و آله:اَلضَّيْفُ يَنْزِلُ بِرِزْقِهِ وَيَرْتَحِلُ بِذُنوبِ اَهْلِ الْبَيْتِ؛
ميهمان، روزى خود را مى آورد و گناهان اهل خانه را مى برد.
[بحارالأنوار، ج ۷۵، ص ۴۶۱، ح ۱۴]
امام على عليه السلام:صِلَةُ الرَّحِمِ توجِبُ الْمَحَبَّةَ وَتَكْبِتُ العَدُوَّ؛
صله رحم، محبّت آور است و دشمنى را از بين مى برد.
[غررالحكم، ح ۵۸۵۲]
پيامبر صلي الله عليه و آله:كُلُّ بَيْتٍ لايَدْخُلُ فيهِ الضَّيْفُ لاتَدْخُلُهُ الْمَلائِكَةُ؛
هر خانه اى كه ميهمان بر آن وارد نشود، فرشتگان واردش نمى شوند.
[جامع الأخبار، ص ۳۷۸]
امام على عليه السلام:كَفِّروا ذُنوبَكُمْ وَتَحَبَّبوا اِلى رَبِّـكُمْ بِالصَّدَقَةِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ؛
با صدقه و صله رحم، گناهان خود را پاك كنيد و خود را محبوب پروردگارتان گردانيد.
[غررالحكم، ح ۷۲۵۸]
پيامبر صلي الله عليه و آله:لايَـتَـكَـلَّـفَنَّ أَحَدٌ لِضَيْفِهِ ما لا يَقْدِرُ؛
هيچ كس نبايد بيش از توانش خود را براى ميهمان به زحمت اندازد.
[كنزالعمال، ح ۲۵۸۷۶]
امام على عليه السلام:صِلَةُ الرَّحِمِ تُدِرُّ النِّعَمَ وَ تَدْفَعُ النِّقَمَ؛
صله رحم، نعمت ها را فراوان مى كند و سختى ها را از بين مى برد.
[غررالحكم، ح ۵۸۳۶]
امام رضا عليه السلام:دَعاهُ رَجُلٌ فَقالَ لَهُ عَلىٌّ عليه السلام: قَد أجَبْتُكَ عَلى اَنْ تَضْمَنَ لى ثَلاثَخِصالٍ . قالَ: وما هِىَ يا اَميرَالمُؤمِنينَ ؟ قالَ: لاتُدْخِلْ عَلَىَّ شَيْئا مِنْ خارِ جٍ وَ لا تَدَّخِرْعَنّى شَيْئا فِى الْبَيْتِ، وَ لا تُجحِفْ بِالْعِيالِ . قالَ : ذاكَ لَكَ يا اَميرَ الْمُؤمِنينَ ، فَاَجابـَهُعَلىُّ بنُ اَبى طالِبٍ عليه السلام ؛
مردى، امير المؤمنين عليه السلام را به ميهمانى دعوت كرد . حضرت فرمودند :مى پذيرم به شرط اين كه سه قول به من بدهى . عرض كرد : چه قولى اى امير المؤمنين؟ فرمودند : ازبيرون چيزى براى من تهيه نكنى ، حاضرى خانه ات را از من دريغ ننمايى و به زنو فرزندنت زور نگويى . عرض كرد : قبول مى كنم اى امير المؤمنين . پس على بن ابىطالب عليه السلام دعوت را پذيرفتند .
[عيون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۴۵، ح ۱۳۸]
امام على عليه السلام:زَكوةُ الْيَسارِ بِرُّ الْجيرانِ وَ صِلَةُ الاَْرحامِ؛
زكاتِ رفاه، نيكى با همسايگان و صله رحم است.
[غررالحكم، ح ۵۴۵۳]
امام صادق عليه السلام:اِبنُ اَبى يَعفورَ: رَاَيتُ عِندَ اَبى عَبدِاللّه ِ عليه السلام ضَيْفا، فَقامَ يَوْما فىبَعضِ الْحَوائِج، فَنَهاهُ عَنْ ذلِكَ ، وَ قامَ بِنَفْسِهِ إلى تِلكَ الْحاجَةِ، وَ قالَ عليه السلام: نَهى رَسول ُاللّه ِ صلي الله عليه و آلهعَنْ أنْ يُستَخْدَمَ الضَّيفُ؛
ابن ابى يعفور : در خانه امام صادق عليه السلام ميهمانى را ديدم كه روزى براى انجام كارى برخاست . حضرت او را از آن كار منع كردند و شخصا آن كار را انجام دادند و فرمودند :رسول خدا صلي الله عليه و آله از به كار گرفتن ميهمان ، نهى فرموده است .
[كافى، ج ۶، ص ۲۸۳، ح ۱]
امام باقر عليه السلام:اِنَّ اَعْجَلَ الْخَيرِ ثَوابا صِلَةُ الرَّحِمِ؛
ثواب صله رحم سريع تر از هر كار خيرى به انسان مى رسد.
[كافى، ج ۲، ص ۱۵۲، ح ۱۵]
پيامبر صلي الله عليه و آله:كَفى بِالْمَرءِ إثما اَن يَستَقِلَّ ما يُقَرِّبُ اِلى اِخوانِهِ وَ كَفى بِالْقَومِ اِثما اَنْيَستَقِلّوا ما يَقْرُبُ بِهِ اِلَيهِم اَخُوهُم؛
انسان را همين گناه بس، كه آنچه را كه تقديم برادران ميهمان خود مى كندكم شمارد و ميهمان را همين گناه بس، كه آنچه را كه ميزبانشان براى آنها فراهم مى كندكم شمارد.
[محاسن، ج ۲، ص ۴۱۴، ح ۱۶۵]
امام صادق عليه السلام:صِلَةُ الاَْرحامِ تُـزَ كّى الاَْعمالَ وَتُنْمى الاَْموالَ وَ تَدْفَعُ الْبَلوى وَتُيَسِّرَالْحِسابَ وَتُنْسِئُ فِى الاَْجَلِ؛
صله رحم، اعمال را پاكيزه، اموال را بسيار، بلا را برطرف و حساب (قيامت) را آسانمى كند و مرگ را به تأخير مى اندازد.
[كافى، ج ۲، ص ۱۵۷، ح ۳۳]
امام باقر عليه السلام:اِذا دَخَلَ اَحَدُكُمْ عَلى اَخيهِ فى رَحْلِهِ فَلْيَقْعُدْ حَيْثُ يَأمُـرُهُ صاحِبُالرَّحْلِ فَاِنَّ صاحِبَ الرَّحْلِ اَعْرَفُ بِعَوْرَةِ بَيْتِهِ مِنَ الدّاخِلِ عَلَيْهِ؛
هرگاه يكى از شما به خانه برادرش وارد شد، هر جا صاحب خانه گفت همان جابنشيند، زيرا صاحب خانه به وضع اتاق خود از ميهمان آشناتر است.
[قرب الإسناد، ص ۶۹، ح ۲۲۲]
امام صادق عليه السلام:اِنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ وَالبِرَّ لَيُهَوِّنانِ الحِسابَ وَيَعْصِمانِ مِنَ الذُّنوبِ؛
صله رحم و نيكى، حساب (قيامت) را آسان و از گناهان جلوگيرى مى كند.
[كافى، ج ۲، ص ۱۵۷، ح ۳۱]
پيامبر صلي الله عليه و آله:اَلضَّيْفُ يُلْطَفُ لَيْلَتَيْنِ فَاِذا كانَتْ لَيْلَـةَ الثالِثَةُ فَـهُـوَ مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ يَأْكُلُما أَدْرَكَ؛
ميهمان تا دو شب پذيرايى مى شود، از شب سوم از اهل خانه به شمار مى آيد و هرچه رسيد بخورد.
[كافى، ج ۶، ص ۲۸۳، ح ۱]
امام صادق عليه السلام:صِلَةُ الاَْرحامِ تُحَسِّنُ الْخُلُقَ وَ تُسْمِحُ الكَفَّ وَتُطيبُ النَّفْسَ وَتَزيدُفِى الرِّزْقِ وَتُنْسِئُ فِى الاَْجَلِ؛
صله رحم، انسان را خوش اخلاق، با سخاوت و پاكيزه جان مى نمايد و روزى را زيادمى كند و مرگ را به تأخير مى اندازد.
[كافى، ج ۲، ص ۱۵۱، ح ۶]
پيامبر صلي الله عليه و آله:لا تَأْكُلْ طَعامَ الْفاسِقينَ؛
غذاى مردم فاسق را نخور.
[امالى طوسى، ص ۵۳۵]
پيامبر صلي الله عليه و آله:صِلَةُ الرَّحِمِ وَ حُسْنُ الْخُلْقِ وَ حُسْنُ الْجَوارِ يَعْمُرانِ الدّيارَ وَ يَزيدانَفِى الاَْعْمارِ؛
صله رحم، خوش اخلاقى و خوش همسايگى، شهرها را آباد و عمرها را زياد مى كند.
[نهج الفصاحه، ح ۱۸۳۹]
امام رضا عليه السلام:اَلسَّخىُّ يَأكُلُ مِن طَعامِ النّاسِ لِيَاْكُلوا مِنْ طَعامِهِ ، وَ البَخيلُ لا يَاْكُلُمِنْ طَعامِ النّاسِ لِئَلاّ يَأكُلوا مِنْ طَعامِهِ؛
سخاوتمند، از غذاى مردم مى خورد، تا مردم از غذاى او بخورند، اما بخيل از غذاى مردم نمى خورد تا آنها نيز از غذاى او نخورند.
[عيون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۱۵، ح ۲۶]
پيامبر صلي الله عليه و آله:مَنْ مَشى اِلى ذى قَرابَةٍ بِنَفْسِهِ وَ مالِهِ لِيَصِلَ رَحِمَهُ اَعْطاهُ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّاَجْرَ مِأَةِ شَهيدٍ؛
هر كس با جان و مال خود در راه صله رحم كوشش كند، خداوند عزّوجلّ پاداش يكصد شهيد به او مى دهد.
[من لايحضره الفقيه، ج ۴، ص ۱۶]
امام على عليه السلام:قوتُ الاَْجسادِ الطَّعامُ وَ قوتُ الاَْرواحِ الاِْطـعامُ؛
غذاى جسم، خوردن و غذاى روح، خوراندن است.
[مشكاة الأنوار، ص ۵۶۱]
امام على عليه السلام:صِلَةُ الاَْرْحامِ مِنْ اَفْضَلِ شِيَمِ الكِرامِ؛
صله رحم، از بهترين خصلت هاى بزرگواران است.
[غررالحكم، ح ۵۸۸۲]
پيامبر صلي الله عليه و آله:طَعامُ السَّخىِّ دَواءٌ وَ طَعامُ الشَّحيحِ داءٌ؛
غذاى سخاوتمند، داروست و غذاى بخيل، درد.
[بحارالأنوار، ج ۷۱ ، ص ۳۵۷، ح ۲۲]
امام على عليه السلام:اِنَّ صِلَةَ الاَْرْحامِ لَمِنْ موجِباتِ الاِْسْلامِ وَ اِنَّ اللّهَ سُبْحانَهُ اَمَرَبِاِكْرامِها وَ اِنَّهُ تَعالى يَصِلُ مَنْ وَصَلَها وَ يَقْطَعُ مَنْ قَطَعَها وَ يُكْرِمْ مَنْ اَكْرَمَها؛
به راستى كه صله رحم از واجبات اسلام است و خداى سبحان، امر فرموده كه آن را گرامى بدارند و خداوند متعال با هر كس كه صله رحم كند، رابطه برقرار مى كند و با هر كس كه قطع رحم كند، قطع رابطه مى كند و هر كس كه صله رحم را گرامى بدارد، گرامى اش مى دارد.
[غررالحكم، ح ۳۶۵۱]
امام على عليه السلام:رُئِىَ اَميرُ المُؤمِنينَ حَزينا فَقيلَ له: مِمَّ حُزْنُكَ قالَ: لِسَبعٍ اَتَتْ لَمْيَضِفْ اِلَينا ضَيفٌ؛
[روزى] امام على عليه السلام غمگين ديده شد علت را از ايشان جويا شدند. فرمودند: چونهفت روز است كه ميهمانى بر ما وارد نشده است.
[مناقب آل ابى طالب، ج ۱ ، ص ۳۴۷]
امام على عليه السلام:حِراسَةُ النِّعَمِ فى صِلَةِ الرَّحِمِ؛
حفظ نعمت ها در صله رحم است.
[غررالحكم، ح ۴۹۲۹]
پيامبر صلي الله عليه و آله:الوَليمَةُ اَوَّلُ يومٍ حَقٌّ وَ الثانى مَعروفٌ وَ
مازادَ رياءٌ وَ سُمْعَةٌ؛
وليمه (سور) دادن، روز اول حق است و روز دوم احسان، از دو روز كه گذشت،خودنمايى و شهرت طلبى است.
[كافى، ج ۵، ص ۳۶۸، ح ۴]
امام على عليه السلام:اِذا قَطَّعُوا الأْرحامَ جُعِلَتِ الأْمْوالُ فى أيدىِ الأْشْرارِ ؛
هرگاه مردم قطع رحم كنند، ثروت ها در دست افراد شرور قرار مى گيرد.
[كافى، ج ۲، ص ۳۴۸، ح ۸]
پيامبر صلي الله عليه و آله:اُوصِى الشاهِدَ مِنْ اُمَّتى وَ الغائبَ اَنْ يُجيبَ دَعْوَةَ المُسلِمِ ـ وَ لَو عَلى خَمْسَةِ اَميالٍ ـ ، فاِنَّ ذلِكَ مِنَ الدَّينِ؛
به حاضران و غايبان امت خود سفارش مى كنم كه دعوت مسلمان را، گرچه از فاصله پنج ميل (حدود ۱۰ كيلومتر)، بپذيريد، زيرا اين كار جزو دين است.
[محاسن، ج ۲، ص ۴۱۱، ح ۱۴۲]
امام صادق عليه السلام:أفْضَلُ ما يوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ كَفُّ الأذى عَنْها؛
بهترين صله رحم، خوددارى از آزار و اذيت خويشاوندان است .
[بحارالأنوار، ج ۷۴، ص ۸۸ ، ح ۱]
امام صادق عليه السلام:اِذا اَتاكَ اَخوكَ فَـآتِهِ بِما عِنْدَكَ وَ اِذا دَعَوْتَهُ فَـتَـكَـلَّفْ لَهُ؛
هرگاه برادرت ناخوانده بر تو وارد شد، همان غذايى كه در خانه دارى برايش بياور وهرگاه او را دعوت كردى در پذيرايى از او خودت را به زحمت بينداز.
[محاسن، ج ۲، ص ۴۱۰، ح ۱۳۸]
امام صادق عليه السلام:صِلُوا أرحامَكُمْ و بِرّوا بِإخْوانِكُمْ وَ لَوْ بِحُسْنِ السَّلامِ وَ رَدِّالجَوابِ؛
صله رحم نماييد و به برادران (دينى) خود نيكى كنيد، هر چند با سلام كردن خوب ويا جواب سلام خوب باشد.
[كافى، ج ۲، ص ۱۵۷، ح ۳۱]
پيامبر صلي الله عليه و آله:مَنْ اَحَبَّ اَنْ يُحِبّهُ اللّهُ وَ رَسولُهُ فَـلْيَاْكُلْ مَع ضَيفِهِ؛
هر كس دوست دارد كه خدا و رسولش او را دوست داشته باشند، با ميهمان خودغذا بخورد.
[تنبيه الخواطر، ج ۲، ص ۱۱۶]
امام صادق عليه السلام:صِلَةُ الرَّحِمِ تَعْمُرُ الدِّيارَ وَ تَزيدُ فى الأعْمارِ وَ اِنْ كانَ اَهلُها غَيرَاَخْيارٍ؛
صله رحم، خانه ها را آباد و عمرها را طولانى مى كند، هر چند صله رحم كنندگان مردمان خوبى نباشند.
[امالى طوسى، ص ۴۸۱، ح ۱۸]
امام صادق عليه السلام:اِذا دُعىَ اَحَدُكُمْ اِلى طَعامٍ فَلا يَستَتْبِعَنَّ وَ لَدَهُ فَاِنَّهُ اِنْ فَعَلَ ذلكَ، كانَ حَراما وَ دَخَلَ غاصِبا؛
هرگاه يكى از شما به ميهمانى دعوت شد، فرزندش را به دنبال خود راه نيندازد كه اگر چنين كند، كار حرامى كرده و غاصبانه وارد خانه ميزبان شده است.
[كافى، ج ۶ ، ص ۲۷۰، ح ۱]
امام رضا عليه السلام:وَقِّرُوا كِبارَكُمْ وَ ارْحَمُوا صِغارَكُمْ وَ صِـلُـوا اَرْحـامَـكُمْ؛
به بزرگترهايتان احترام بگذاريد و با كوچكترها مهربان باشيد و صله رحم نماييد.
[عيون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۶۵]
پيامبر صلي الله عليه و آله:اَلضّيافَةُ اَوَّلُ يَوْمٍ وَ الثانى وَ الثالثُ وَ ما بَعْدَ ذلِكَ فَاِنَّها صَدَقَةٌ تُصَدّقبِها عَلَيْهِ؛
ميهمانى يك روز و دو روز و سه روز است، بعد از آن هر چه به او دهى صدقه محسوب مى شود.
[كافى، ج ۶ ، ص ۲۸۳، ح ۲]
