وارث:با بعثت پیامبر گرامی اسلام(ص) به عنوان آخرین پیامبر الهی، دورانی به نام عصر نزول قرآن آغاز شد. این کتاب مقدس در بردارنده تمام احکام، سنت‌ها و نیز مشتمل بر تمام حقایق عالم و به تعبیر قرآن «تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ءٍ» یعنی بیانگر و مبین هرچیز است.
سوای از اینکه در قرآن این حقایق و سنت‌های عالم و نیز قوانین سیاسی و اجتماعی و اقتصادی بیان شده است، بر اساس روایات معصومین(ع) ظاهر آن و تلاوت ظاهر آیات آن به تنهایی دارای اثرات معنوی فراوانی است؛ از این رو در روایات تأکید فراوانی به مسلمانان نسبت به تلاوت قرآن در طی شبانه‌روز شده است.
به این مناسبت در ایام ماه مبارک رمضان که بهار قرآن است، خدمت محمدحسین سعیدیان، قاری بین‌المللی کشورمان رسیدیم تا درباره تأثیر تلاوت قرآن بر سبک زندگی اسلامی بر اساس روایات پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) گفت‌وگویی داشته باشیم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
سه خاصیت مهمّ تلاوت قرآن در خانه
* تاثیر تلاوت قرآن بر اصلاح سبک زندگی چیست؟
در این باره روایات بسیار متعددی از معصومین(ع) نقل شده است که به عنوان تمیّن و تبرک به یکی از آنها اشاره می‌کنم. شیخ کلینی در جلد دوم اصول کافی روایتی در اهمیت تلاوت قرآن در منزل از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می‌کند که بسیار قابل توجه است؛ حضرت فرمود: خانه‌هاى خود را به تلاوت قرآن نورانی کنید؛ نَوِّرُوا بُیُوتَکُمْ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ و آنها را گورستان نکنید چنانچه یهود و نصارى کردند، در کلیساها و عبادتگاه‌هاى خود نماز کنند، ولى خانه‌هاى خویش را معطل گذارده‌اند (و در آنها عبادتى انجام ندهند)؛
پیامبر(ص) در ادامه این روایت سه خاصیت را برای خانه‌ای که در آن تلاوت زیاد قرآن صورت گیرد برشمردند:
اول اینکه خیر و برکت آن خانه زیاد می‌شود؛ إِذَا کَثُرَ فِیهِ تِلَاوَةُ الْقُرْآنِ کَثُرَ خَیْرُهُ.
دوم اینکه اهل آن خانه به وسعت رزق چه مادی و چه معنوی دست می‌یابند؛ وَ اتَّسَعَ أَهْلُهُ.
سوم اینکه آن خانه براى اهل آسمان درخشندگى دارد چنانچه ستارگان آسمان براى اهل زمین می‌درخشند؛ أَضَاءَ لِأَهْلِ السَّمَاءِ کَمَا تُضِیءُ نُجُومُ السَّمَاءِ لِأَهْلِ الدُّنْیَا.
بنابراین الفاظ و عبارات قرآن به خودی خود در زندگی فردی و اجتماعی و بر اصلاح سبک زندگی تأثیر دارد؛ نمی‌توان تأثیر معنوی تلاوت ظاهری قرآن را نادیده گرفت. از این رو هرچند لایه‌های دیگر قرآن را فهم نکنیم، با این حال در خواندنش معجزه وجود دارد؛ همچنان که گفته می‌شود ظاهر قرآن دارای اعجاز بیانی، بلاغی نیز است.
حال برای تکمله این قسمت از بحث به روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) اشاره می‌کنم؛ حضرت در روایتی فرمودند: «بنای کتاب خدا چهار چیز است بر عبارت و اشارت و لطائف و حقایق؛ پس عبارت براى عوامست و اشارت از خواص و لطائف از اولیا و حقایق از آن پیغمبران است؛ کِتَابُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ [عَلَى] أَرْبَعَةِ أَشْیَاءَ: عَلَى الْعِبَارَةِ، وَ الْإِشَارَةِ وَ اللَّطَائِفِ وَ الْحَقَائِقِ فَالْعِبَارَةُلِلْعَوَامِ، وَ الْإِشَارَةُ لِلْخَوَاصِّ، وَ اللَّطَائِفُ لِلْأَوْلِیَاءِ، وَ الْحَقَائِقُ لِلْأَنْبِیَاءِ.»
بر اساس این روایت در عبارات قرآن برای عوام پیام‌ها و تأثیراتی وجود دارد و لایه‌های بعدی آن مثل لطایف، اشارات و حقایق برای خواص و اولیا و انبیاست. در هر صورت با هر کدام از این لایه‌ها می‌توانیم خود را سعادتمند کنیم. هر اندازه بتوانیم قدم در مسیر انبیاء و اولیاء و در رأس ایشان پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین(ع) به عنوان کسانی که به لایه‌های حقیقی قرآن دسترسی دارند، قرار دهیم، از قرآن بهره‌های بیشتری میبریم و خداوند از ما دستگیری و توفیقاتمان را افزون خواهد کرد.
لذا تلاوت قرآن به عنوان مقدمه فهم قرآن را نباید دست کم گرفت؛ همین که در روایت فرمودند خانه‌ای که در آن قرآن خوانده شود، برای اهل آسمان می‌درخشد، همچنان که ستارگان برای اهل زمین می‌درخشد، نمایانگر جایگاه والای تلاوت قرآن است. حال اگر انسان بتواند این تأثیر را به جان خودش بنشاند و این بذر را در لوح وجودش بیفشاند و پای آن باغبانی کند و آن را به ثمر برساند، بهره‌های بیشتری از آن می‌برد و اهل قرآن می‌شود. یعنی پای کلام خدا می‌نشیند و مانند نامه محبوب آن را مطالعه می‌کند و به جان می‌خرد و این پیام‌های الهی را در اعمال خودش تبلور می‌دهد.
لذا تلاوت قرآن به عنوان مقدمه فهم قرآن را نباید دست کم گرفت؛ همین که در روایت فرمودند خانه‌ای که در آن قرآن خوانده شود، برای اهل آسمان می‌درخشد، همچنان که ستارگان برای اهل زمین می‌درخشد، نمایانگر جایگاه والای تلاوت قرآن است.
از دیگر سوبا مؤانست و مجالست قرآن و نیز استقامت بر حفظ آیات و سوره‌های آن توفیقات زیادی نصیب انسان می‌شود؛ در این باره دو روایت زیبا وجود دارد:
۱ـ امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در روایتی فرمودند: «کسى با قرآن همنشین نشد مگر آن که بر او افزود یا از او کاست، در هدایت او افزود و از کور دلى و گمراهىاش کاست. ... مَا جَالَسَ هَذَا الْقُرْآنَ أَحَدٌ إِلَّا قَامَ عَنْهُ بِزِیَادَةٍ أَوْ نُقْصَانٍ زِیَادَةٍ فِی هُدًى أَوْ نُقْصَانٍ مِنْ عَمًى»
۲ـ رسول اکرم صل الله علیه و آله فرمودند «هر که قرآن بخواند تا حفظ شود، خداوند او را به بهشت داخل خواهد کرد و شفاعتش را درباره ۱۰ تن از خانواده‌اش که آتش بر آنها واجب شده، می‌پذیرد.» و یا در جایی فرمودند «فَعَلَیْکُمْ بِالْقُرْآنِ فَإِنَّه شَافِعٌ مُشَفَّع؛ قرآن شفاعت کننده ای است که شفاعت پذیرفته می‌شود».
نورانیت قرآن بر اهل منزل وسعت رزق می‌دهد
*در روایتی که از پیامبر(ص) نقل فرمودید اشاره شد یکی از تأثیرات تلاوت قرآن «وسعت مادی و معنوی برای اهل منزل» است. لطفاً در این باره بیشتر توضیح بدهید.
بله پیامبر(ص) فرمودند خانه‌ای که در آن قرآن زیاد خوانده شود، «اتَّسَعَ أَهْلُهُ»؛ خداوند به آن خانه وسعت رزق می‌بخشد و برکت را در آن زیاد می‌کند. برعکس، کسی که در خانه قرآن نمی‌خواند قطعاً از برکات قرآن بی‌بهره خواهد بود. خانه‌ای که در آن قرآن خوانده نمی‌شود، مطمئناً اهل آن در تنگناهای سختی قرار میگیرند و گشایش برایشان صورت نمی‌گیرد و یا به سختی انجام می‌شود. وقتی خانه‌ای از نور قرآن بهره نداشته باشد، خداوند برکت را از آن خانه بر میدارد. جالب اینکه حضرت در ابتدای روایت از تعبیر نورانیت منزل با تلاوت قرآن یاد کردند. فرمودند «خانه‌های خود را با تلاوت قرآن نورانی کنید؛ نَوِّرُوا بُیُوتَکُمْ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ».
قرآن ریسمانی که یک سر آن متصل به آسمان‌هاست
این روایات گویای آن است که خداوند یک حقیقتی ماورایی و ملکوتی به نام قرآن برای ما قرار داده است و یا به تعبیری ریسمانی به نام قرآن برای ما آویخته تا دستمان را بر آن بگیریم و از این عالم دنیا جدا شویم و به سوی ارتفاعات حرکت کنیم تا روحمان آسمانی و معنوی شود. اینکه قرآن ریسمان و حبل الهی است به این معناست که مانند باران انداختنی نیست. وقتی باران از آسمان نازل می‌شود، در واقع از آسمان جدا می‌شود و به زمین می‌بارد، اما قرآن وقتی نازل می‌شود، مانند ریسمان یک سر آن متصل به آسمان و یک سر آن متصل به دنیاست. در روایتی می‌خوانیم: «کتاب اللّه طرف بید اللّه و طرف بأیدیکم؛ کتای خدا یک طرفش دست خدا و یک طرفش دست مردم است.»
خداوند یک حقیقتی ماورایی و ملکوتی به نام قرآن برای ما قرار داده است و یا به تعبیری ریسمانی به نام قرآن برای ما آویخته تا دستمان را بر آن بگیریم و از این عالم دنیا جدا شویم و به سوی ارتفاعات حرکت کنیم تا روحمان آسمانی و معنوی شود. در هر صورت انسان مؤمن همیشه باید مترصد باشد تا از لایه‌های باطنی قرآن بهره ببرد تا از هدایت‌های خاصه آن بهره ببرد
بنابراین تلاوت قرآن به خودی خود مؤثر در زندگی افراد است. اما باید توجه داشت اگر کسی تصور کند با خواندن ظاهرا آیات و اندک تعقلی در آن به تمام رسالت قرآن پاسخ گفته، در اشتباه محض است و این نیز از القائات شیطان محسوب می‌شود. در هر صورت انسان مؤمن همیشه باید مترصد باشد تا از لایه‌های باطنی قرآن بهره ببرد تا از هدایت‌های خاصه آن بهره ببرد تا جایی که الگوی زندگی خویش را آموزه‌های وحیانی قرآن قرار دهد تا در نهایت در قیامت با آن محشور شود. امام رضا (علیه‌السلام) در یک روایت فرمودند اگر کسی سنگی را دوست داشته باشد، با آن محشور می‌شود، بنابراین امکان ندارد کسی با قرآن انس بگیرد و با آن محشور نشود.
اهمیت تربیت فرزند در رساله حقوق امام سجاد(ع)
* با توضیحاتی که مطرح فرمودید، تا حدودی به تأثیر تلاوت قرآن بر اصلاح سبک زندگی پی بردیم؛ اما نکته‌ای که وجود دارد، اهمیت آموزش فرزندان بر تلاوت قرآن است مسأله‌ای که متأسفانه در عصر حاضر والدین کمتر به آن بها می‌دهند و مانع استفاده از ارزاق معنوی فرزندانشان از تلاوت قرآن می‌شوند. آیا در این باره تأکیداتی در روایات ائمه معصومین (علیهمالسلام) وجود دارد؟
قبل از اینکه به سؤال شما بپردازم، مقدمه‌ای از رساله حقوق امام سجاد(ع) در اهمیت حق فرزند بر والدین بیان کنم. یکی از نکاتی که در رساله حقوق امام سجاد (علیه‌السلام) مطرح می‌شود، حقوق افراد نسبت به یکدیگر است. حضرت در باب حق فرزند بر والدین به نکات بسیار قابل توجهی اشاره می‌کنند که متأسفانه این نکات تاکنون آنطور که شایسته است در اختیار شیعیان قرار نگرفته است. امام (علیه‌السلام) در این باره به چهار نکته کلیدی به این ترتیب اشاره می‌فرمایند:
اول اینکه باید بدانی که فرزند تو، جزئی از وجود توست و خوبی و بدی او در این جهان به تو منسوب می‌شود.
دوم اینکه باید بدانی که تو مسؤولی فرزندت را به خوبی تربیت کنی و با پروردگارش آشنایش کنی و در راه اطاعت از پروردگار، او را کمک کنی که در روز قیامت، هم در قبال خودت و هم در قبال فرزندت از تو سؤال خواهند کرد؛ اگر به مسؤولیّت خود عمل کرده باشی، پاداش می‌گیری و اگر در انجام مسؤولیّت کوتاهی کرده باشی، کیفر می‌شوی.
سوم اینکه برای فرزندت مانند کسى کار کن که مىداند بابت نیکوکارى در حقّ او پاداش میگیرد و بابت بدرفتارى در حقّ او کیفر می‌بیند.
چهارم اینکه فرزندت را به نحوی تربیت کن که کارهای او در دنیا، مایۀ افتخار و زینت تو باشد و خدا این انجام وظیفه در قبال او را از تو بپذیرد.
لذا والدین باید برای تربیت فرزند خویش وقت بگذارند تا اسباب و لوازم هدایت او فراهم شود؛ البته منظور این نیست که هدایت از والدین است بلکه اگر سهمی از عاقبت به خیری فرزند که بر عهده والدین است به خوبی فراهم شود، آن فرزند در آینده با سبکبالی بهتری مسیر هدایت به سوی صراط‌المستقیم را حرکت می‌کند. در غیر این صورت با کمی سختی مواجه می‌شود.
آموزش قرآن حق فرزند بر والدین است
یکی از حقوق مهم فرزند بر والدین، آموزش تلاوت قرآن است. امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) با تأکید بر این موضوع فرمودند: «حقّ فرزند بر پدر آن است که نام خوب بر او بگذارد و او را خوب تربیت کند و قرآن به او بیاموزد؛ وَ حَقُّ الوَلَدِ عَلَى الوالِدِ أن یُحَسِّنَ اِسمَهُ وَ یُحَسِّنَ اَدَبَه و یُعَلِّمَهُ القُرآنَ».
در جامعه دینی ما این حق مهم فرزند بر والدین یعنی آموزش قرآن، متأسفانه به خوبی تبیین نشده است. در قبل از انقلاب مراکز قرآنی چندانی وجود نداشت، اما از دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی در محلات و مساجد و فرهنگسراها از اساتید قرآن دعوت می‌شود تا روخوانی را به مردم بیاموزند. خیلی از والدین اصلاً فرصت نمی‌کنند وقت چندانی برای خانواده خویش باز کنند؛ در این صورت با رجوع به سایت فرهنگسرای قرآن می‌توانند با تعداد، زمان، روزها و مناطق جلسات قرآن آشنا شوند.
یکی از مواردی که حق فرزند بر والدین است، آموزش تلاوت قرآن است. متأسفانه در جامعه دینی ما این حق مهم فرزند بر والدین به خوبی تبیین نشده است. بهترین روش در آموزش قرآن به فرزندان حضور در جمع رفقا و دوستان هم‌سطح است که شیوه‌ای سنتی و مکتبی محسوب می‌شود.
با این حال بهترین روش در آموزش قرآن به فرزندان حضور در جمع رفقا و دوستان هم‌سطح است که شیوه‌ای سنتی و مکتبی محسوب می‌شود. در این صورت علاقه فرزندان به تلاوت قرآن نیز دو چندان می‌شود. در غیر این صورت حتی می‌توانند از نرم‌افرازهای آموزشی نیز کمک بگیرند.
