چالش روابط محرم و نامحرم در مهمانی‌های خانوادگی

 وارث:مهمانی یا ضیافت یکی از آداب اجتماعی پسندیده محسوب می‌شود که در بین تمام اقوام مرسوم است؛ شاید بتوان گفت به لحاظ ویژگی خاصی که ایرانیان دارند، جلوه‌های این رسم اجتماعی در کشورمان بیش از سایر کشورهاست. دین مبین اسلام نیز به دلیل فوائد اجتماعی بالایی که این امر مقدس دارد، به آن توجه کرده است که شامل ایجاد صله رحم، ایجاد انس و الفت میان خویشاوندان، همسایگان و امت اسلامی، آگاهی از احوال یکدیگر و کمک به همم، دستگیری از خانواده‌های مستمند و فقیر که محتاج غذای روزانه‌اند، جلوگیری از تنهایی افراد و مشکلات روحی و روانی ناشی از آن و... است.

از این جهت روایات فراوانی درباره آداب و فضایل ضیافت در کتب دینی می‌توان یافت. رسول گرامی اسلام(ص) در یک روایت مشهور فرمودند: «الضّیفُ یَنْزِلُ بِرِزْقِهِ؛ مهمان، روزی خود را نازل می‌کند.» (وسائل الشیعه، ج16، ص459) در روایتی دیگر امیرالمؤمنین(ع) درباره ارزش مهمان‌نوازی و دوست داشتن مهمان فرمودند: «مؤمنی نیست که مهمان را دوست داشته باشد، مگر اینکه در روز قیامت، از قبر خود درحالی خارج ‌شود که صورتش چون ماه شب چهارده، نورانی است؛ جماعت به او نگاه می‌کنند و می‌گویند: او کیست؟ آیا پیامبری مرسل است؟ فرشته‌ای می‌گوید: او مؤمنی است که مهمان را دوست می‌داشت و اکرامش می‌کرد و راه او غیر از بهشت نیست» (شعیری،1363، ص 136).

حال با وجود تمام این ثواب‌ها و خواصی که برای برگزاری مهمانی برشمرده‌اند، خوب است که این ارزش الهی در چارچوب احکام دین مبین اسلام قرار گیرد؛ دینی که درست بر اساس عقلانیات و فطریات بشری از سوی برترین رسول الهی بر بشریت عرضه شد. یکی از این ارزش‌های دینی رعایت حدود بین محرم و نامحرم است که این حدود را قرآن کریم به وضوح در آیه31 سوره نور اشاره کرده است. در این آیه خداوند پس از آنکه می‌فرماید: «و به زنان مؤمن بگو: «چشمانشان را (از نگاه حرام) فرو کاهند، و دامان (عفت) شان را حفظ کنند، و زیورشان را آشکار ننمایند، جز آنچه را که از آن‌ها ظاهر است، و باید روسری هایشان را بر گریبان هایشان (فرو) اندازند، و زیورشان را آشکار ننمایند»، موارد 12 گانه‌ای را به عنوان استثناء بر می‌شمارد که جزو محارم فرد محسوب می‌شوند. می‌فرماید این حدود را باید رعایت کنید جز:

1. برای شوهرانشان؛ 2. یا برای پدرانشان؛ 3. یا برای پدران شوهرانشان؛ 4. یا برای پسرانشان؛ 5. یا برای پسران شوهرانشان؛ 6. یا برای برادرانشان؛ 7. یا برای پسران برادرانشان؛

8. یا برای پسران خواهرانشان؛ 9.یا زنان (هم کیش) شان؛ 10. یا برای بردگان (=کنیزانشان)؛ 11. یا برای مردان دنباله روی که تمایلی (به زنان) ندارند؛ 12. یا برای کودکانی که توانایی و اطلاعی از امور جنسی زنان ندارند.

متأسفانه گاهاً شاهدیم برخی خانواده‌ها بدون در نظر گرفتن حد و حدود شرعی که عمدتاً از سر ناآگاهی است، اقدام به برگزاری مهمان‌هایی می‌کنند که در آن افراد نامحرم به راحتی با هم مراوده پیدا می‌کنند که باید گفت این عمل درست در مقابل نص صریح آیات قرآن در مسأله محرم و نامحرم قرار می‌گیرد. به عنوان نمونه می‌گویند «عروس برای برادرزن محرم است». در حالی که بر اساس منطق قرآنی این مسأله صحیح نیست. حال این مسأله در قبال دخترخاله، پسرخاله، دخترعمو، پسرعمو، دختردایی، پسردایی و در کل کسانی که در دایره  موارد12گانه قرآن قرار نمی‌گیرند، وجود دارد.

با توجه به این توضیحات، هم میزبان و هم میهمان در قبال این مسأله باید توجه لازم را داشته باشند؛ به این لحاظ یکی از وظایف مهمان نیز از زمان ورود به منزل میزبان، باید چشم نگهداشتن از محرمات باشد که شامل چشم نگهداشتن از تجسس و وارسی قسمت‌های مختلف منزل میزبان، چشم نگهداشتن از نامحرم و امور دیگر می‌شود. به‌هرحال، ممکن است خانواده میزبان برای عرض ادب حاضر شوند و برحسب درجه آشنایی و خویشاوندی، با پوششی متفاوت از بیرون منزل، در برابر مهمان نمایان شوند؛ از‌این‌رو، وظیفه مهمان چشم‌پاکی در برابر همسر، دختر و خانواده میزبان است. همچنین، چشم نگهداشتن از قسمت‌هایی از منزل که اندرونی و حریم خصوصی شمرده می‌شود و متعلق به خانواده میزبان است. امیرمؤمنان(ع) فرموده‌اند: «خداوند به مسیح ـ علی نبینا و آله و علیه‌السلام ـ وحی کرد که به بنی‌اسرائیل بگو در هیچ خانه‌ای از خانه‌های [بندگان] من وارد نشوید مگر با چشم‌های خاشع و به زیرافتاده، قلوب پاک و طاهر، دست‌های امین و پاک. و به بنی‌اسرائیل خبر بده که من دعای هیچ‌کس از بندگانم را که ظلمی بر گردنش باشد اجابت نمی‌کنم» (ابی‌فراس، ج 1، ص 63).

از این رو برای کسب برکات، ثمرات و ثواب معنوی و فوائد اجتماعی مهمانی حتماً باید مقید به آداب و احکام آن بود که مهم‌ترین این آداب، فهم حد و حدود حریم بین محرم و نامحرم و رعایت آن است که این امر در رساله‌های عملیه وجود دارد. به عنوان نمونه مقام معظم رهبری در پاسخ به این سؤال که «در رفت و آمدهای خانوادگی، سخن گفتن با نامحرم و یا شوخی‌های به جا و معمولی در جمع خانوادگی که نامحرم هم حضور دارد چه حکمی دارد و تا چه حدَ مجاز هستیم؟» فرمودند» «با حفظ حریم ضوابط شرعی و مقررات اسلامی و پرهیز از هرگونه عمل و رفتاری که آمیخته به ریبه و یا موجب ترتب فتنه و فساد باشد، مانع ندارد.» در صورت عدم رعایت این آداب برگزاری مهمانی تنها فائده ندارد بلکه احتمال مفسده در آن نیز وجود خواهد داشت.