روش‌های تربیتی امام علی (ع) در قبال همسر و فرزند

وارث: 

 امروز از یک سو به دلیل تلاش‌‌های غرب در جهت تخریب فرهنگ جوامع به ویژه مسلمانان و از دیگر سو تشطط آرای اندیشمندان و فعالان فرهنگی درباره فرهنگ جامعه، شاهد نوعی از ولنگاری فرهنگی هستیم که این مسئله بر سبک زندگی مردم اثر گذاشته است. از مهم‌ترین بسترهایی که در این فرآیند و طی سال‌های اخیر مورد آسیب جدی قرار گرفت، بستر خانواده است، بستری که نقش تعیین‌کننده‌ای در آینده جامعه دارد؛ چرا که اصلاح جامعه و پیشبرد آن به سوی ارزش‌های آسمانی در گروی تربیت افراد صالحی است که هسته اولیه آن در خانواده شکل می‎گیرد؛ در این راستا نقش والدین در درجه اول سپس نقش نهادهای فرهنگی و فرهنگ‌ساز مثل رسانه ملی بسیار حائز اهمیت است. از این منظر توجه به شاخصه‎ها و معیارهای تربیت فرزند صالح بر اساس منبع وحی و نیز بازخوانی سیره  (نقلی و عملی) اهل‌بیت(ع) می‌تواند الگوی مناسبی برای خانواده‌ها و متولیان فرهنگی محسوب شود.

پندهای امام علی(ع): اثر منفی چشم‌چرانی و دمسازی با زنان

به بهانه ایام میلاد با سعادت امیر مؤمنان(ع) در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام حسین علوی‌مهر مدیر انجمن قرآن پژوهی حوزه، روش‌های تربیتی امام علی(ع) با همسر و فرزندان از زاویه اصلاح سبک زندگی مورد بازخوانی قرار گرفت.

اهل‌بیت(ع) به هر بهانه‌ فرزندان خویش را دعوت به ارزش‌ها می‌کرد

* از مسائلی که خانواده‌ها نسبت به آن دغدغه دارند، تربیت فرزند است. به ویژه با وجود فضای مجازی که افکار و رفتار آن‌ها را مورد تهدید قرار داده است. مهم‌ترین شاخصه‌های رفتاری امیرالمؤمنین(ع) در برخورد با فرزندان چه مواردی است؟

بررسی ابعاد مختلف سیره زندگانی امیرالمؤمنین(ع) شاید از حیطه معلومات ما خارج باشد، اما به صورت گزاره‌ای می‌توانیم از برخی شاخصه‌های سیره آن بزرگوار بهره ببریم.

یکی از مهم‌ترین ابعاد زندگانی امام(ع)‌ توجه به اجتماع به ویژه همسایگان و بستگان بود. در این بین توجه به مسئله خانواده و تربیت خانوادگی اولویت فراوانی داشت.

کلاً اهل‌بیت(ع) به مناسبت‌ها و بهانه‌های مختلف توجه اطرافیان را به مسائل ارزشی سوق می‌دادند. پیوند با مسائل آخرت و جهان پس از مرگ و لزوم توشه‌گیری برای آن، از تأکیدات این بزرگواران بود برخلاف برخی برنامه‌های فرهنگی و تربیت‌های خانوادگی که توجهات را به مسائل دنیوی سوق می‌دهند گویا قیامت و بهشت و جهنمی نیست.

یکی از جریاناتی که خداوند در قرآن به معرفی آن می‌پردازد، ماجرای انفاق امیرالمؤمنین(ع) و حضرت زهرا(س) به مسکین و یتیم و اسیر بود. خداوند در آیات سوره انسان می‌فرماید «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى‏ حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یَتیماً وَ أَسیراً». که داستان آن مشهور است. درسی که از این داستان می‌توانیم در حوزه سبک زندگی خانوادگی بگیریم، آموزش فرزندان درباره ایثار، ازخودگذشتگی و انفاق است. انفاق مال و کمک به نیازمندان یکی از مقولات اخلاق اجتماعی است که همواره مورد تأکید خداوند در قرآن قرار دارد. حضرت این درس را می‌دهند که نباید نسبت به نیازمندان بی‌تفاوت بود. چه بسا نیازمندانی که به شدت محتاج قسمت کوچکی از اموال ما هستند و ما با انفاق آن‌ها می‌توانیم گره‌ای از کارشان باز کنیم.

 

عبادات خود را در مقابل فرزندان انجام دهیم تا الگو بگیرند

از دیگر ویژگی‌های امیرالمؤمنین(ع) توجه به تقویت باورهای فرزندان است. نماز شب‌های امیرالمؤمنین(ع)، یعنی هزار رکعتی که حضرت در خانه می‌خوانند و تکیه به عبادت‌های مستحبی به صورت طبیعی بر تربیت تأثیرگذار است. این رفتارها ما را رهنمود می‌کند به این نکته که اگر هر یک از والدین برنامه‌ای را برای عبادات واجب و مستحب خود در خانه اختصاص دهند، تربیت اعتقادی و عبادی فرزندان را در پی خواهد داشت. خود حضرت زهرا(س) بسیار تلاوت قرآن می‌کردند و بسیار نماز می‌خواندند و مکان عبادتشان مشخص بود و فرزندان نظاره‌گر عبادت آن‌ها.

حضرت زهرا(س) در محراب نماز توجه به تربیت داشت

جالب است که یک بار روایت مشهور امام حسن مجتبی(ع) درباره نماز حضرت زهرا(س) را از این منظر مطالعه کنیم. ایشان در حالی که در سنین نوجوانی یا نونهالی قرار دارند، مشاهده می‌کنند مادرشان فاطمه(س) در محراب نماز مدام به دیگران دعا می‌کنند. تا اینجا نشان می‌دهد که یک مادر چطور می‌تواند با این اعمال عبادی فرزندان را جذب خود کند. سپس از مادر می‌پرسد چرا مدام دیگران را دعا می‌کنی؟ حضرت پاسخ داد «الْجَارَ ثُمَ‏ الدَّار» ابتدا همسایه سپس خانه. بر خلاف آنچه اکنون گفته می‌شود که اول خانه بعد همسایه و به اشتباه می‌گویند چراغی که به خانه رواست به مسجد حرام.

شاخصه‌های دعا در سیره حضرت زهرا(س)

* مهم‌ترین گزاره‌های تربیتی امیرالمؤمنین(ع) در قبال فرزندان خویش چه مواردی بود؟  

نامه امیرالمؤمنین(ع) به امام حسن مجتبی و امام حسین(ع) حاوی نکات معارفی و اخلاقی برجسته‌ای است که می‌توان این گزاره‌ها را از این منبع غنی یافت. هرچند خطاب به امام حسن مجتبی(ع) است، اما مخاطب اصلی شعیان هستند چرا که امام مجتبی معصوم هستند. مثل رفتاری که خداوند در قرآن دارد. خطاب به پیامبر(ص) نکته‌ای مطرح می‌فرماید، اما مخاطب اصلی آن در بیشترین مواقع سایرین هستند. امام صادق(ع) در یک روایتی فرمود: قرآن مانند این ضرب المثل عربى نازل شده (که گویند:) « نَزَلَ الْقُرْآنُ بِإِیَّاکِ أَعْنِی وَ اسْمَعِی یَا جَارَة؛ یعنى به تو می‌گویم ولى اى همسایه تو گوش کن». خود حضرت بعداً فرمود معناى آن اینست که هر چه خداى عز و جل به پیغمبرش صلى اللَّه علیه و آله عتاب فرموده مقصود، از آنِ دیگران است‏.

یاری مظلوم و دشمنی با ظالم
اما اگر بخوانیم درباره برخی گزاره‌های تربیتی امیرالمؤمنین(ع)‌ در این نامه اشاره کنیم، یکی از آن‌ها عدالت است. می‌فرمایند: کُونَا لِلظَّالِمِ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ‏ عَوْنا؛ یعنی دشمنِ ظالمان و یاورِ مظلومان باشید. در واقع حضرت انسان‌ها را دعوت به نجات مظلومان می‌کند به فریادرسی کسانی که حقش پایمال شده و از بین رفته است. همان مسئله‌ای که خود حضرت سالیان سال نسبت به آن تقید کامل داشتند.

از دیگر تأکیدات حضرت در این نامه، سفارش به یتیم‌نوازی است که یکی از ارزش‌های زیبا و لطیف دین مبین اسلام شمرده می‌شود. حضرت در یک فراز از این نامه می‌فرماید: «اللَّهَ اللَّهَ فِی الْأَیْتَامِ فَلَا تُغِبُّوا أَفْوَاهَهُمْ‏ وَ لَا یَضِیعُوا بِحَضْرَتِکُم‏ شما را به خدا در باره یتیمان حواستان باشد؛ نکند آنان گاهى سیر و گاه گرسنه بمانند و حقوقشان ضایع شود». در این باره خداوند آیات متعددی در قرآن آورده است به گونه‌ای که 23 آیه از آیات قرآن را به خود اختصاص داده است. پیامبر گرامی اسلام(ص)‌ در حدیثی قابل تأمل فرمود: «آیا دوست دارى نرم‌دل شوى و به خواسته‌ات برسى؟ به یتیم مهربانى کن و دست محبت بر سر او بکش و از غذایت به او بخوران، تا دلت نرم شود و به خواسته ات برسى؛‌ أَ تُحِبُّ أَن یَلینَ قَلبُکَ وَتُدرِکَ حاجَتَکَ؟ اِرحَمِ الیَتیمَ و َامسَح رَاسَهُ وَ أَطعِمهُ مِن طَعامِکَ یَلِن قَلبُکَ و َتُدرِک حاجَتَکَ.

یتیم‌نوازی یکی از ارزش‌های زیبا و لطیف دین مبین اسلام شمرده می‌شود. حضرت در یک فراز از این نامه می‌فرماید: «اللَّهَ اللَّهَ فِی الْأَیْتَامِ فَلَا تُغِبُّوا أَفْوَاهَهُمْ‏ وَ لَا یَضِیعُوا بِحَضْرَتِکُم‏ شما را به خدا در باره یتیمان حواستان باشد؛ نکند آنان گاهى سیر و گاه گرسنه بمانند و حقوقشان ضایع شود».
عمل به قرآن توصیه مهم امام علی(ع)

توصیه دیگر امیرالمؤمنین(ع) درباره عمل به قرآن است. حضرت می‌فرماید «اینطور نباشد که دیگران یا غیر مسلمانان در عمل کردن به دستوراتش از شما سبقت بگیرند؛‌ وَ اللَّهَ اللَّهَ فِی الْقُرْآنِ لَا یَسْبِقُکُمْ بِالْعَمَلِ بِهِ غَیْرُکُم‏». متأسفانه یکی از چالش‌هایی که در جامعه ما رواج یافته، آن است که غیر مسلمانان نسبت به جوامع اسلامی، برخی آموزه‌های قرآنی را بهتر عمل می‌کنند؛ این در حالی است که برترین کتاب وحی در دست ماست. برخی آموزه‌های قرآن مثل عدالت، رعایت حق دیگران، عدم رشوه‌خواری، دوری از سرقت بیت‌المال و اختلاس برخی مسئولان و ... در جامعه ما کم‌رنگ شده است در حالی که باید در اوج این ارزش‌ها باشیم.

کمک به همسر مساوی با ثواب هزار شهید

* در حال حاضر به دلیل سبک‌های فرهنگی وارداتی که عمدتاً از ماهواره‌ها، شبکه‌های مجازی و تلویزیون به خورد مردم داده می‌شود، شاهد یک نوع از هم‌گسستگی در رابطه بین زوجین هستیم. دلسردی از روابط زناشویی، عدم تعامل مناسب با همسر و ... از جمله مسائل شایع زوجین است. از این جهت نیاز به بازخوانی سیره امیرالمؤمنین(ع) در برخورد با همسر بزرگوارشان فاطمه زهرا(س) داریم.

یکی از لوازم جذب همسر، محبت به اوست. وقتی محبت باشد، بسیاری از معضلات ناخداگاه برطرف می‌شود. ضرب‌المثل "از محبت خوارها گل می‌شود" حقیقتش را باید درک کنیم. این محبت را می‌توان به بهانه‌های مختلف ابراز کرد از جمله:

 کمک در کارهای منزل؛ از امیرالمؤمنین روایت شده: «رسول خدا (ص) بر ما داخل شد، در حالى که فاطمه نشسته بود و من عدس در دیک می‌‌ریختم. آن سرور فرمود یا ابو الحسن. عرض کردم لبیک یا رسول اللَّه. فرمود بشنو از من. هر آنچه می‌‌گویم و نمی‌گویم از امر پروردگارم است. مردى که زن خود را در خانه یارى کند برای او به اندازه موئى که در بدن اوست، عبادت یک ساله که روز آن روزه باشد نوشته می‌شود. مَا مِنْ رَجُلٍ یُعِینُ امْرَأَتَهُ فِی بَیْتِهَا إِلَّا کَانَ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَةٍ عَلَى بَدَنِهِ عِبَادَةُ سَنَةٍ صِیَامٍ نَهَارُهَا وَ قِیَامٍ لَیْلُهَا» روایت طولانی است.

یکی از لوازم جذب همسر، محبت به اوست. وقتی محبت باشد، بسیاری از معضلات ناخداگاه برطرف می‌شود. از محبت خوارها گل می‌شود حقیقتش را باید درک کنیم. این محبت را می‌توان به بهانه‌های مختلف ابراز کرد
در بخش دیگری فرمود: «یا على هر که در خانه خدمت عیال باشد و از آن ننگ ندارد، خداى تعالى نام او را در دیوان شهیدان بنویسد و نیز خدا از براى وى ما به ازای هر روز و شبى ثواب هزار شهید را بنویسد و برای هر قدمى ثواب حج و عمره بنویسد. بدهد او را به اندازه رگى که در بدن اوست شهرى در بهشت به او بدهد. یَا عَلِیُّ مَنْ کَانَ فِی خِدْمَةِ الْعِیَالِ فِی الْبَیْتِ وَ لَمْ یَأْنَفْ کَتَبَ اللَّهُ تَعَالَى اسْمَهُ فِی دِیوَانِ الشُّهَدَاءِ وَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ ثَوَابَ أَلْفِ شَهِیدٍ وَ کَتَبَ لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ ثَوَابَ حِجَّةٍ وَ عُمْرَةٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَى بِکُلِّ عِرْقٍ فِی جَسَدِهِ مَدِینَةً فِی الْجَنَّةِ. یا على یک ساعت در خدمت خانه بهتر از عبادت هزار ساله و هزار حج و هزار عمرهاست؛ ِ یَا عَلِیُّ سَاعَةٌ فِی خِدْمَةِ الْعِیَالِ خَیْرٌ مِنْ عِبَادَةِ أَلْفِ سَنَةٍ وَ أَلْفِ حَجٍّ وَ أَلْفِ عُمْرَةٍ ...»

یا در دیگر روایت می‌خوانیم عده‌ای از زنان خدمت رسول مکرم اسلام (ص) رسیدند و از آن حضرت سؤال کردند: مردان ثواب جهاد در راه خدا را از آن خود کرده‌اند، دیگر عملی نیست که با انجام آن به فضیلت عمل مجاهدان در راه خدا برسیم. پیامبر در جواب فرمود: کار و خدمت هر یک از شما در خانه‌اش، ‌با عمل مجاهدان در راه خدا برابری می‌کند.

گاهی مشاهده می‌شود مردان به گونه‌ای از زنان خود مراقبت می‌کنند که زن در حصار قرار می‌گیرد. به دنبال آن، شروع به آزارهای مختلف می‌کنند و در آخر به وسواس رفتاری کشیده می‌شوند.
غیرت بی‌جا، زن پاکدامن را دچار آلودگی می‌کند

دومین نکته، مراقبت از غیرت بی‌جاست. گاهی مشاهده می‌شود مردان به گونه‌ای از زنان خود مراقبت می‌کنند که زن در حصار قرار می‌گیرد. به دنبال آن، شروع به آزارهای مختلف می‌کنند و در آخر به وسواس رفتاری کشیده می‌شوند. امیرالمؤمنین(ع)‌ در توصیه‌های خویش به امام حسن و امام حسین(ع)‌ فرمود:
«برحذر باش از اینکه در جایی که نباید غیرت به خرج دهی، اظهار غیرت کنی (و کار تو به سوء ظن ناروا بیانجامد) زیرا این غیرت بی‌جا و سوء ظن زن پاک دامن را به ناپاکی و بی‌گناه را به آلودگی‌ها سوق می‌دهد؛  وَإِیاکَ وَالتَّغَایرَ فِی غَیرِ مَوْضِعِ غَیرَة، فَإِنَّ ذَلِکَ یدْعُو الصَّحِیحَةَ إِلَی السَّقَمِ وَالْبَرِیئَةَ إِلَی الرِّیبِ.

منبع: تسنیم