ماه مبارک رمضان در نگاه شهید بهشتی

وارث: 

شهید بهشتی شخصیتی بود که هنوز هم ناشناخته مانده است. ایشان در تمام طول عمر مبارک‌شان هرگز دل به دنیا نبست و همواره رضایت خدا را در نظر داشت. این شهید بزرگوار سخنرانی به مناسبت ماه رمضان و شب‌های قدر ایراد کرده است که در آن به مسأله چگونگی روزه‌داری در ایام ماه مبارک و جمع‌کردن آن با کار و فعالیت فردی و جمعی پرداخته است. در ادامه به مناسبت ماه رمضان بخش‌هایی از این سخنرانی را با هم می‌خوانیم.

آیا روزه‌داری با فعالیت و کار ناسازگار است؟ آیا یکی از عوامل عقب‌ماندگی کشور‌های مسلمان روزه‌داری است؟ و بالاخره این‌که آیا روزه‌داری سبب می‌شود یک ماه از سال نیروی کار این کشور‌ها به حد نصاب نرسد؟ مکرر در نشریه‌های فارسی و غیرفارسی می‌توانم بگویم گاهی به عمد، مقارن با فرارسیدن ماه مبارک رمضان، این‌گونه سم‌پاشی‌های بی‌نمک به چشم می‌خورد. تو گویی در دنیای امروز همه چیز با محاسبه دقیق بررسی می‌شود.

در اظهارنظر برخی درباره رابطه روزه و کار، هنوز گزاف‌گویی و حتی گزاف‌اندیشی رواج دارد. حدود چهار یا پنج‌سال قبل رئیس‌جمهوری یکی از کشور‌های کوچک عربی که کج‌سلیقگی‌اش هنوز هم در نوسان‌های سیاسی عالم اسلام به چشم می‌خورد، ضمن اظهارنظری گفته بود؛ چون کشور ما در حال سازندگی است، بنابراین ممکن است از شیوخ و علمای بزرگ جامع‌الزیتونه بخواهیم در این موضوع نظر دهند که اگر در اثر روزه ماه رمضان در روز‌های گرم آن منطقه آفریقایی، کارگران به علت روزه‌داشتن نتوانند به اندازه و حد نصاب معمول کار کنند، از روزه‌داری در چنین شرایطی معاف باشند. این مطلب آن موقع در جراید ایران هم مورد بحث قرار گرفت و کار به گفتگو با این عالم و آن عالم کشیده شد.

حقیقت روزه‌داری
ماه رمضان که می‌شود یک عده برای این‌که روزه به آنان فشار نیاورد، اولا به جبران زمانی که غذا نمی‌خورند، چایی نمی‌نوشند و سیگار نمی‌کشند، در فاصله افطار تا سحر آن‌قدر می‌خورند، می‌آشامند و سیگار می‌کشند که نالان می‌شوند و مرتب ناله می‌کنند که‌ای وای، کسل شدیم، دستگاه هاضمه‌شان هم ناراحت است، زیرا به دلیل پرخوری دستگاه هاضمه با مشکل مواجه می‌شود و انسان خودبه‌خود کسل می‌شود و نشاط کار را از دست می‌دهد.

از طرف دیگر شب‌ها نمی‌خوابند تا بتوانند روز را بخوابند و روزه فشار نیاورد، یعنی بعد از طلوع فجر می‌خوابند تا دم غروب، برای نماز ظهر و عصر از خواب بیدار می‌شوند و نماز ظهر و عصر را چنان می‌خوانند که السلام علیکم نماز عصر با افطار مقارن باشد. حقیقت این است که ما یک عده روزه‌گیر به این صورت داریم. روزه‌ای که انسان از افطار تا سحر بخورد، صبح هم بخوابد تا غروب، هیچ ثمری برای انسان دربرندارد.

این آدم، همان آدم ضعیفی است که قبل از ماه رمضان بود، یعنی در برابر خشم و غضبش، در برابر خودخواهی‌هایش، در برابر هوس‌هایش، قدرت اراده ندارد و نمی‌تواند با پایداری متکی به ایمان و پایداری ناشی از برنامه سازنده مکتب رمضان به منظور تقویت اراده، بهره‌ای داشته باشد، بلکه تنها در همین حد که گناه و از فرمان خدا سرپیچی نکرده باشد، روزه می‌گیرد. البته این هم خودش خوب است، اما حکمت روزه را درک نکرده و آن را به قیمت کمی فروخته است. حال آن‌که در حقیقت روزه‌داری در عین این‌که فرمانبرداری و اطاعت از امر خداست، باید برای مسلمانان تمرین روحیه پایداری و استواری در مسیر ایمان باشد. سالی یک ماه تمرین مقاومت در برابر خشم و غضب و هوا و هوس باشد. اما آنانی که حقیقت روزه را درک می‌کنند، آنان نه‌تن‌ها با روزه‌داری از نیروی کارشان کاسته نمی‌شود، بلکه بیشتر هم می‌شود.

تنبلی با چه چیز علاج می‌شود؟
حال آیا روزه‌داری این گروه از مردم از نیروی فعال و کار یک جامعه کم می‌کند؟ من نمی‌خواهم منکر این واقعیت شوم که یک انسان سالم و نیرومندی که به اندازه کافی مواد غذایی در شبانه‌روز مصرف می‌کند، بالطبع برای کارکردن به‌ویژه برای انجام کار‌های سنگین بدنی آماده‌تر است؛ اما این تمام مطلب نیست، چراکه چقدر آدم‌های سالم سراغ داریم که تنبل هستند؟ تنبلی با چه چیز علاج می‌شود؟ بدون‌شک داشتن بدن سالم و بهره‌مند از مواد غذایی و ویتامین‌های کافی برای فعالیت لازم نیست، اراده نیرومند، تربیت و داشتن جوهر کار هم لازم است. اگر ما در بعضی از کشور‌ها می‌بینیم که افراد آن برای کارکردن و کار‌های سنگین آمادگی بیشتری دارند، صرفا به این علت نیست که آنان بیشتر می‌خورند و روزه هم نمی‌گیرند، بلکه این در نتیجه آن است که از کودکی بچه‌ها را در میدان کار و فعالیت قرار می‌دهند، تا از همان ابتدا به کار عادت کنند.

روزه‌داری تمرینی برای قدرت نفس
حال با توجه به این‌که روزه‌داری تمرین موثری برای قدرت نفس و اراده است، سوال این است که اگر فردی به دلیل روزه‌داری دچار ضعف مختصری از ناحیه نرسیدن مواد غذایی در چند ساعت از روز به بدنش شود، آیا این ضعف چندساعته می‌تواند بر مجموعه برنامه‌های کاری یک‌سال یک کشور لطمه‌ای وارد کند و روزه‌داری از راندمان کار کارگران بکاهد؟! البته این را می‌شود پذیرفت که بعضی از روزه‌داران به دلیل عدم برخورداری از مزاج نیرومند و سالم ممکن است در بعضی از ساعات روز دچار ضعف شوند، ولی در مقابل با تقویت اراده نیرومند در طول روز‌های ماه مبارک رمضان به خودشان می‌جنبند و در ١١ ماه دیگر بهتر کار می‌کنند.

به‌ هرحال این مردم کم‌بضاعت و کم‌غذا با قدرت اراده و ایمان، نیروی کارشان بر افراد بهره‌مند از مواد غذایی و ویتامین‌های کافی، ولی سست اراده، چربید و بالاخره هم این گروه بر آن عده دشمن به صورتی سیاسی و نیمه‌جنگی فائق آمد. با این وصف چطور می‌توانیم بگوییم که روزه به کار لطمه می‌زند؟ در یکی از جنگ‌های دیگر در سال نهم هجرت که دیگر وضع مسلمانان خوب شده بود، در تابستان گرم، ولی در یک‌سال قحطی، در یک‌سال خشکسالی، پیغمبر ناچار شد بزرگترین نیرو‌های اسلامی را به سمت شام بسیج کند. می‌گویند تا ٣٠‌هزار نفر بسیج شدند. می‌دانید این تعداد سرباز جنگی غذای‌شان چقدر بود؟ آنانی که وضع‌شان خوب بود، شبانه‌روزی یک دانه خرما نصیب‌شان می‌شد. این‌ها نوشته‌های مورخان است، افسانه نیست. در تاریخ تحقیق شده است. حد متوسط غذا در سپاه بسیج شده برای غزوه تبوک یک دانه خرما در روز بوده است.

یک انتقاد
یکی از موارد مناسب برای تبریک، «حلول ماه مبارک رمضان» است. متاسفانه در میان ما کمتر معمول است که آغاز این ماه مبارک را به یکدیگر تبریک بگوییم، ولی در جامعه بزرگ اسلامی خوشبختانه این سنت هست و به مناسبت آغاز رمضان، همچون یک عید بزرگ، اوراق تبریک برای یکدیگر می‌فرستند. در برخورد‌ها هم به یکدیگر تبریک می‌گویند. جالب اینجاست که کلمه «ماه مبارک» اصلا برای همین ماه مبارک است.

رمضان، در میان ما از قدیم معمول بوده، اما فراموش کردیم که «مبارک» و «تبریک» از یک ریشه است. اگر ماه «مبارک» است، حلولش و آغازش «تبریک» هم دارد. به‌هرحال شروع این ماه پر ارج را به همه دوستان تبریک می‌گویم. امیدوارم ماه پربرکتی باشد برای همه ما. بزرگترین برکتش، پیراستن و دور کردن یا کاستن آلودگی‌ها از جان‌مان و از خلقیات‌مان است. اگر ماه رمضان بیاید و بگذرد و اخلاق ما، همان اخلاق ناپسندی باشد که داشتیم، ماه کم‌برکتی برای ما بوده است. بزرگترین برکت این ماه را از آن غفلت نکنیم، برکتی که با توجه و هوشیاری ما و با سعی و کوشش ما به دست می‌آید. هرچند متاسفانه ما نمی‌دانم چرا بار آمده‌ایم، همیشه جویای برکت‌های بی‌تلاش و بی‌کوشش هستیم و با این گرایش غلطی که در مورد برکت و برکت دادن خدا، در فکرمان به وجود آمده است از خیلی از برکات الهی محروم می‌مانیم.