چرا خداوند انسان‌ها را متفاوت آفریده است؟

وارث: 

اگر بنا بود که پروردگار، تک تک موجودات روی کره زمین را در یک سطح وجودی بیافریند در آن‌صورت دیگر جهان نظام‌مند آفریده نمی‌شد و شاید اصلی ترین دلیل وجود تفاوت ها میان مخلوقات الهی همین باشد، اما یکی از موضوعاتی که شاید در ذهن برخی افراد خودنمایی کند این است که؛ دلیل پروردگار برای تمایز میان انسان‌های عادی و پیامبران چیست و از همین رو  با جمع آوری مطالبی پیرامون این موضوع سعی داریم پاسخی برای این سوال بیابیم.

تفاوت‌های فردی انسان‌ها
تفاوت انسان‌ها در خلقت اعم از استعداد هوشی، جسمی و مالی برای امتحان و چرخاندن اجتماع بر محور تعاون بوده و خداوند متعال نیز بندگانش را بر پایه استعدادشان مکلف نموده و این را در آیات قرآن کریم بیان نموده است و از طرفی خداوند انسان را بیش از قدرتش موظف و مکلف نمی‌سازد.

پس هر‌کس به اندازه عقل و طاقتش وظیفه دارد؛ لذا به افراد کم استعداد هیچ ظلمی از طرف خداوند نشده است؛ چون در مقابل همین استعداد از او وظیفه خواسته و در صورت عمل به همان تکلیف کم، از سعادتمندان خواهد شد.

پس این تعبیر‌ها نشان می‌دهد که وظایف و احکام الهی در حدود توانایی انسان‌ها است.

اصل فطرت خداجویی و خداپرستی، در همه انسان‌ها یکسان وجود دارد؛ اما این بدان معنا نیست که مجموع گرایش‌های انسان‌ها و زمینه‌های مختلف رشد و کمال آدمیان، در همه آنان به‌طور کامل مساوی باشد؛ زیرا هر یک از این زمینه‌ها تابع عوامل متعددی است که با اندک تغییر در آن عوامل، معلولشان نیز تغییر می‌پذیرد، البته این مسأله را نیز باید توجه داشت که در محاسبه الهی هر‌کس به تناسب آن‌چه خداوند به او داده مسئول است؛ بنابراین کسی که در محیط و شرایط تربیتی سالم‌تری قرار دارد، مسئولیت بیش‌تری نیز دارد و کسی که در شرایط دشوارتری است، مسئولیت کم‌تری دارد و در برابر زحماتش از پاداش بیش‌تری بهره‌مند می‌شود؛ یعنی پاداش الهی در برابر انجام وظیفه است نه در برابر کمیت اعمال انسان‌ها؛ لذا ممکن است کسی در شرایط مساعد نتواند به همه مسئولیت‌هایش جامه عمل بپوشاند و هرچند مقدار و کمیت عملش بیش‌تر از آن است که در شرایط دشوار زندگی می‌کند، ولی او به وظیفه‌اش به‌طور کامل عمل کرده و به اجر الهی می‌رسد.

برخی تفاوت‌ها میان پیامبران ها و انسان ها
 تفاوت پیامبران با دیگران
خدای متعال در یادآوری تعدای از پیامبران الهی می‌فرماید: «و همه را بر جهانیان برتری دادیم و از پدران و فرزندان و برادران آن‌ها را برگزیدیم و به راه راست هدایت نمودیم»

تفاوت پیامبران با یکدیگر
خداوند متعال شیوه فرستادن وحی بر پیامبران نوعی فضیلت دانسته و می‌فرماید: «بعضی از آن رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم. برخی از آنها، خدا با او سخن می‌گفت و بعضی را با درجاتی برتری داد.

در جای دیگر می‌فرماید: «ما بعضی از پیامبران را بر بعضی دیگر برتری دادیم و به داوود زبور بخشیدیم».

تفاوت‌های مردم عادی با یک‌دیگر
خداوند متعال برخی را از نظر جسمی بر دیگری برتری داده، ولی محدودیت‌هایی دارند که علل متفاوت دارد.

علت وجود برتری‌ها و تفاوت‌ها میان انسان ها
خداوند متعال به پیامبرش می‌فرماید: «ببین چگونه برخی را بر برخی برتری داده‌ایم و درجات آخرت بزرگ‌تر و برتری آن بیش‌تر است.
 در جای دیگر می‌فرماید: «و او کسی است که شما را جانشینان (خود) در زمین ساخت و درجات بعضی از شما را بالاتر از بعضی دیگر قرار داد تا شما را به‌وسیله آن‌چه در اختیارتان قرار داده بیازماید».
 در روایتی آمده که: «مراد از برتری از لحاظ صورت، عقل، مال، عمر و نیروست».
 خداوند در ادامه آیه می‌فرماید: «این تفاوت‌ها برای آزمایش شماست؛ چرا‌که امتحان در برنامه‌های الهی به معنی تربیت و پرورش است و به این ترتیب نباید فکر کرد که خداوند عدالت را مراعات ننموده؛ بلکه با برتری‌ها و تفاوت‌ها، انسان‌ها به سنجش کشانده و خالصی‌ها را از ناخالصی‌ها جدا می‌سازد».
خداوند متعال در سوره زخرف علت این برتری‌ها و تفاوت‌ها را کمک کردن انسان‌ها به هم‌دیگر دانسته که در واقع می‌خواهد به افراد پر استعداد با این کار پاداش دهد و به آن‌ها که از استعداد کمی برخوردارند با دنبال کردن این‌ها در درخشش استعداد‌ها و صبر در مقابل کمی‌ها اجر دهد.
 خداوند بخشنده که می‌فرماید: «آیا آنان رحمت پروردگارت را تقسیم می‌کنند؟ ما معیشت آن‌ها را در حیات دنیا در میانشان تقسیم کردیم و بعضی را بر برخی دیگر برتری دادیم تا یک‌دیگر را مسخره کرده (و با هم همکاری نمایند) و رحمت پروردگارت از تمام آنچه جمع‌آوری کنند، بهتر است».
این مطلب را از دست ندهید: تحقیق درباره شگفتی‌های آفرینش

چرا خدا همه را در عالیترین حدّ وجود نیافریده است؟
اگر بنا بود که خداوند متعال، تک تک موجودات روی زمین را در یک سطح وجودی بیافریند در آن‌صورت دیگر جهان نظام‌مند آفریده نمی‌شد بلکه تنها باید یک موجود می‌آفرید و یا در حالی که هر موجودی در عالم هستی نقشی را ایفا می‌کند.

سؤال از این که خدا چرا همه را در عالی‌ترین حدّ وجود نیافریده، همانند  این است که پرسیده شود؛ چرا خدا تمام اعضاء بدن را مغز نکرد؟ روشن است که اگر خدا چنین می‌کرد دیگر پیکر انسان و نظام جهان پیدا نمی‌شد.

همان‌طور که ممکن نیست همه‌ی اعداد ۹ باشند بلکه هر عددی باید جای خود باشد تا سلسله‌ی اعداد موجود شوند.

اما چگونه یک سلول در بافت گیاه قرار می‌گیرد و یا در بافت حیوان و یا انسان و یا چگونه یک انسان در رتبه‌های مختلف علمی و یا موقعیت‌های اجتماعی قرار می‌گیرد.

این موضوع، بستگی به عوامل متعدد دارد که مهمترین آن‌ها شرایط محیطی و عوامل ژنتیکی و تلاش و هوشمندی است، از این رو هر موجودی متناسب با شرایط محیطی و ژنتیکی و فراهم شدن زمینه‌ها فعل و انفعالات و کوشش‌ها و کنش‌ها می‌تواند به درجات عالی ارتقا یابد و یا به لایه‌های زیرین فروکاسته شوند چنان‌که دانه میوه در شرایط مناسب کاشت و داشت و برداشت و نگهداری می‌تواند بهترین محصول را از جهت طراوت و شادابی داشته باشد و در شرایط مناسب تبدیل به کود و خاک شود انسان‌ها نیز می‌توانند با اخلاص به درگاه خداوند و خلاصی از بند‌های هوای نفس به مقامات عالی نایل شوند و همراه و هم نشین معصومان شوند چنان‌که درباره سلمان فارسی از پیامبر روایت شده است:

«سلمانُ مِنّا اهل البیت»

بنا بر آنچه گفته شد، هر موجودی در هر موقعیتی قرار گرفته از «سنگ» بودن تا «فرشته» بودن و هر انسانی در هر رتبه‌ای که قرار دارد از «کافر» بودن تا «پیامبر» بودن همگی براساس قابلیت‌ها و لیاقت‌های آن‌ها و متناسب با شرایط و موقعیت‌های آنان است که در فرهنگ و ادبیات دینی از این نظام‌مندی استوار و زیبا به «حکمت» الهی یاد می‌شود.

البته به مقداری که شعور، اراده و اختیار و تلاش هر موجود در یافتن چنان موقعیت آن دخالت داشته باشد نشانه ارزشمندی و یا کوتاهی آن است و سزاوار برتری و یا پستی و یا پاداش و مجازات خواهد بود که از آن ببه «عدالت» خداوند یاد می‌شود و از جلوه‌های «عدالت» خداوند آن است که هر موجودی به تناسب امکانات و موقعیت بالاتر، مسئولیت بیشتر برعهده او خواهد بود و سزاوار پاداش یا مجازات سنگین‌تر است.

با این نگاه کلان مجموعه جهان هستی براساس حکمت و نظام‌مندی و به دور از هر‌گونه تبعیض و ظلم است و هر کس آرزوی بهره‌مندی از مقامات پیامبر و امیرمؤمنان را دارد باید در مسیر آراستگی به قابلیت‌ها و لیاقت‌ها و تحمل مسئولیت‌های آن بزرگواران گام بردارد و به مقدار ایثار‌ها و جهاد و هجرت‌ها و به تناسب طی مسیر و ارتقای رتبه امکان نزدیکی و هم‌نشینی با پیامبران و اولیای الهی را پیدا می‌کند.

چنان که در قرآن مجید می‌خوانیم:

«و کسانى که از خدا و پیامبر اطاعت کنند در زمره کسانى خواهند بود که خدا ایشان را گرامى داشته [یعنى]با پیامبران و راستان و شهیدان و شایسته‌گانند و آنان چه نیکو همدم‌اند».

آل‏عمران (۳)، آیه ۱۹۱.
نسا (۴)، آیه ۶۹.

منبع: باشگاه خبرنگاران