آیا بعد از مرگ هم نگران فرزندانمان خواهیم بود؟

وارث: 

مطالب زیاد و گاه مختلفی درباره شرایط ما بعد از مرگ گفته می‌شود. از اینکه اصولاً وقتی با اموات صحبت می‌کنیم، آن‌ها صدای ما را می‌شنوند یا نه، آیا اموات به خانواده و بستگان خود سر می‌زنند، چرا توصیه شده که شب جمعه به زیارت اموات برویم، اگر قبل از فرزندانمان از دنیا برویم آنجا هم نگران اوضاع خوراک و پوشاک آن‌ها هستیم یا خیر و بسیاری موارد دیگر که پیدا کردن پاسخ صحیح به این پرسش‌ها موجب می‌شود آشنایی بیشتری پیدا کنیم با عالم برزخ و جهانی که همه ما، دیر یا زود، در پیش رو داریم.

خبرگزاری تسنیم برای آشنایی بیشتر و کسب معرفت حقیقی از عالم برزخ و دنیای مردگان بر اساس آموزه‌های اسلامی و روایی، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام صادق ایرانشاهی، کارشناس و پژوهشگر دینی انجام داده است. آن طور که این کارشناس دینی توضیح می‌دهد، کسی که به خداوند ایمان دارد و بنده صالحی است، بعد از مرگ و جدا شدن روح از جسم، فرشته‌ها او را به سمت درختی در بهشت می‌برند که در آنجا ارواح مؤمنین جمع هستند و همگی با هم آشنا می‌شوند. وقتی مؤمن جدیدی از دنیا می‌رود و روح او به سمت جمع مؤمنین می‌رود، دیگران به سمت او آمده و می‌گویند کمی صبر کنید چون او به تازگی از هول و هراس عظیم خلاص شده است. بعد از او درباره آشنایان و بازماندگان خودشان از او سؤال می‌کنند که فلانی چه شد و چه می‌کرد؟ پس اگر او بگوید که او در دنیاست، امیدوار می‌شوند که شاید به سمت آن‌ها بیاید و از خوبان و مؤمنین باشد. اما اگر بگوید که دنیا ترک کرده است، می‌گویند که او هلاک شده و سقوط کرده، چراکه اگر خوب و مؤمن بود به اینجا می‌آمد.

از سوی دیگر، طبق روایت‌های معتبر و مستندی از اهل بیت علیهم السلام روح انسان از سوی خدای متعال اجازه پیدا می‌کند که هر از گاهی به خانواده و خویشان سر زده و از اوضاع و شرایط آن‌ها مطلع شود. البته توجه و اطلاع روح برزخی نسبت به اوضاع دنیا باید با اجازه خدای متعال باشد و بدون اذن حق تعالی این امر ممکن نمی‌شود. این موضوع هم از وجوه تفاوت میان دنیا و برزخ است. چون ما تا زمانی که در این دنیا هستیم، اجازه و اختیار داریم به هر جایی که خواستیم نقل مکان کنیم و هر کاری انجام بدهیم. اما در عالم برزخ مانند این دنیا اختیار نداریم. پس تا قدری که می‌توانیم باید از اختیارات خود در این دنیا در جهت توشه برداشتن برای برزخ و آخرتمان استفاده کنیم.

نحوه شنیدن صدای مردم دنیا بعد از مرگ

وقتی افراد عزیزی را از دست می‌دهند، معمولاً بر سر مزار او حاضر می‌شوند و با او صحبت می‌کنند. آیا کسی که از دنیا رفته است، صدای ما را می‌شنود؟

این امر همیشه و به طور مستقیم نیست. چون فرشتگانی هستند که این صداها را به روح در عالم برزخ می‌رسانند. تأییدکننده این نکته، همان رویدادی است که در جنگ بدر اتفاق افتاد. طبق اسناد تاریخی و روایی، بعد از اینکه جنگ بدر به پایان رسید پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله بر بالای سر جنازه‌های مشرکان ایستادند و با آن‌ها سخن گفتند: «شما همسایه‌های بدی برای رسول خدا بودید. او را از خانه‌اش بیرون کرده و از خود طرد کردید. سپس بر علیه او اجتماع کرده و با او به جنگ برخاستید. من آنچه را که پروردگار عالم وعده دادن بود حق یافتم.» یک نفر از آن حضرت سؤال کرد: «چطور شما جنازه‌ها و بدن مرده‌ها صحبت می‌کنید؟» نبی مکرم اسلام فرمودند: «به خدا قسم که تو از آن‌ها شنواتر نیستی.»

بر اساس روایت‌ها، زمانی که روح انسان از بدن جدا می‌شود و مرگ از عالم دنیا اتفاق می‌افتد، روح ادراک خود را حفظ می‌کند به طوری که وقتی کسی برای او فاتحه می‌خواند و به او سلام می‌کند، می‌شنود، هر کسی که به زیارت قبرش می‌آید او را می‌شناسد و در عین حال لذت نعمت و سختی عذاب در برزخ را هم درک می‌کند.

حرکت روح در بالای جسد

این که توصیه شده شب جمعه به زیارت اموات برویم، چه حکمتی دارد؟

پنجشنبه‌شب، زمانی است که اموات در همان زمان صدای ما را می‌شنوند. چون این زمان به عنوان میعادگاه تعیین شده است. همان طور که در زمان دفن نیز روح میت در همان جا حضور دارد و همه چیز را می‌بیند و می‌شنود.

حتی در روایتی از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام نقل شده زمانی که مردم جنازه‌ای را برای دفن به سوی قبرستان می‌برند، روح میت بر بالای جنازه حرکت می‌کند و حتی با کسانی که در تشییع جنازه شرکت می‌کنند صحبت کرده و آن‌ها را به عبرت‌آموزی دعوت می‌کند.

در این مورد مؤمن و غیر مؤمن با یکدیگر تفاوتی ندارند؟

نه. انسان چه مؤمن باشد و چه غیر مؤمن، بعد از مرگ روح او بر بالای جسد حرکت می‌کند تا او را دفن کنند. درواقع روح شاهد است و نگاه می‌کند که با بدن او چه می‌کنند. وقتی جسم را کفن کرده و مردم آن جسم را روی شانه‌ها گرفتند تا به قبر برسانند، چشم روح باز و دوربین می‌شود به قدری که جای خود را در بهشت یا دوزخ مشاهده می‌کند. اگر از اهل بهشت باشد با صدای بلند می‌گوید که من را زود ببرید و اگر از اهل جهنم باشد، فریاد می‌کند که من را برگردانید.

ملاقات دوستان و آشنایان بعد از مرگ

گاهی در خواب‌هایی که مردم از اموات خود می‌بینند، آن‌ها را به طور دسته جمعی و در کنار یکدیگر مشاهده می‌کنند. آیا حقیقت دارد که اموات در کنار اقوام و خویشاوندان خود هستند؟ و ما هم بعد از مرگ به خویشان خود می‌پیوندیم؟

این اتفاق در مورد انسان‌های مؤمن و غیر مؤمن متفاوت است. طبق روایت‌ها از جمله مطالبی که در جلد چهاردهم کتاب «منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه» نوشته شده، کسی که به خداوند ایمان دارد و بنده صالحی است، بعد از مرگ و جدا شدن روح از جسم، فرشته‌ها او را به سمت درختی در بهشت می‌برند که در آنجا ارواح مؤمنین جمع هستند و همگی با هم آشنا می‌شوند.

وقتی مؤمن جدیدی از دنیا می‌رود و روح او به سمت جمع مؤمنین می‌رود، دیگران به سمت او آمده و می‌گویند کمی صبر کنید چون او به تازگی از هول و هراس عظیم خلاص شده است. بعد از او درباره آشنایان و بازماندگان خودشان از او سؤال می‌کنند که فلانی چه شد و چه می‌کرد؟ پس اگر او بگوید که او در دنیاست، امیدوار می‌شوند که شاید به سمت آن‌ها بیاید و از خوبان و مؤمنین باشد. اما اگر بگوید که دنیا ترک کرده است، می‌گویند که او هلاک شده و سقوط کرده، چراکه اگر خوب و مؤمن بود به اینجا می‌آمد. بنابراین ملاقات کردن خویشان و دوستان در بهشت، در شرایطی اتفاق می‌افتد که اهل ایمان باشند.

در مورد بازگشت روح میت به دنیا و سر زدن او به خانواده‌اش هم مطالبی عنوان می‌شود. آیا این موضوع صحت دارد که روح از خانواده و فرزندانش یاد می‌کند و به آن‌ها سر می‌زند؟

امام موسی کاظم علیه السلام در این باره فرموده‌اند: «اموات مؤمن به اندازه فضیلت‌هایی که داشته‌اند فرصت دارند که به دیدار خویشان خود در دنیا بیایند. هر اندازه فضیلت و نیکی‌های آن‌ها بیشتر باشد، رخصت بیشتری به آن‌ها داده می‌شود. به طوری که بعضی از اموات هر روز به دیدار خانواده خود می‌آیند، بعضی در هر دو روز یک بار می‌آیند و بعضی در هر سه روز، یک بار.»

از آن حضرت سؤال کردند که در چه زمانی از شبانه‌روز اموات به سمت خانواده خود می‌آیند؟ آن حضرت فرمودند: «نزد زوال آفتاب یا کمی قبل از زوال می‌آیند. خدای متعال فرشته‌ای را با او می‌فرستد. این فرشته به امر خدای متعال آن رویدادهایی که موجب شادی روح مؤمن می‌شود را به او نشان می‌دهد و هر چه را که موجب ناراحتی او می‌شود، می‌پوشاند. چه از امور دنیایی باشد مثل رفاه و شادی خانواده و غم و ناراحتی آن‌ها را پنهان می‌کند و چه از امور اخروی و معنوی باشد مثل عبادت‌ها را به او نشان می‌دهند تا باعث شادی روح مؤمن شود و گناهان خانواده‌اش را از او می‌پوشانند تا دچار غم نشود.»

اما همین رویداد طبق روایت‌ها در مورد کافران بر عکس است. به این معنا که اگر به کافر اجازه داده شود از حال و اوضاع خانواده و اهل خود باخبر شود، رویدادهای بد از او پوشانده نمی‌شود. به عنوان مثال به او نشان داده می‌شود که دارایی‌ها و اموالی که برای به دست آوردن آن‌ها مرتکب گناه می‌شده به دست دیگران افتاده و آن‌ها از آن بهره می‌برند، در حالی که او بدون بهره بردن از آن اموال، باید عذاب گناه خود را بکشد و پاسخگوی مالی باشد که نصیب دیگران شده است.

خواب دیدن اموات

آیا درست است که روح ما بعد از مرگ، مدتی گرفتار و مشغول رسیدگی و حسابرسی و پس از آن آزاد شده و می‌توانیم به خواب اطرافیان برویم؟

دقت داشته باشید که سؤال و جواب از لحظه اول قبض روح شروع می‌شود؛ از همان لحظه‌ای که به تعبیر قرآن کریم، به کافران گفته می‌شود: «وَالْمَلآئِکةُ بَاسِطُواْ أَیدِیهِمْ أَخْرِجُواْ أَنفُسَکمُ؛ و فرشتگان دست‌ها را گشوده، به آنان مى‏گویند: جان خود را خارج سازید.» اما همین نوع گفت‌وگو با در لحظه جان دادن مؤمنان متفاوت است: «الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلآئِکةُ طَیبِینَ یقُولُونَ سَلامٌ عَلَیکمُ ادْخُلُواْ الْجَنَّةَ بِمَا کنتُمْ تَعْمَلُونَ؛ همان‌ها که فرشتگان (مرگ) روحشان را مى‏گیرند در حالى که پاک و پاکیزه‏اند. به آن‌ها مى‏گویند: سلام بر شما! وارد بهشت شوید به خاطر اعمالى که انجام مى‏دادید.»

مدتی باید به مسائل و اعمال بندگان رسیدگی شود تا آن‌ها اجازه سر زدن به خانواده و یا رفتن به خواب آن‌ها را داشته باشند. این زمان درباره افراد، متفاوت است. هر اندازه طلب مغفرت از طرف زنده‌ها برای شخص تازه فوت‌شده بیشتر شود، افراد بیشتری او را دعا کرده و حق‌الناس را ببخشند و هدایایی برای او فرستاده شود، روح میت زودتر آزاد می‌شود.

مفهوم آمدن روح برزخی به دنیا و سر زدن به خانواده

اصولاً آمدن و سر زدن روح از عالم برزخ به دنیا چه معنا و مفهومی دارد؟ چطور روح انسان وقتی در عالم برزخ است، می‌تواند به عالم دنیا آمده و احوال خانواده‌اش را ببیند و حرف‌هایشان را بشنود؟

توجه داشته باشید که منظور از سر زدن روح به خانواده‌اش و رفت و آمد میان برزخ و دنیا به شکل رفت و آمدهای ما در دنیا نیست که از مکانی به مکان دیگر منتقل و جابه‌جا می‌شویم. عالم برزخ بر دنیا اشراف دارد، همان طور که وقتی می‌گوییم دنیا بر رحم مادر اشراف دارد، اطلاع از شرایط جنین به این معنا نیست که پزشک وارد رحم مادر شود، بلکه چون رحم مادر در دنیاست پس دنیا بر آن اشراف دارد. تشبیه برزخ و دنیا نیز همین‌گونه است، یعنی برزخ بر عالم دنیا محیط بوده و اشراف دارد.

پس وقتی گفته می‌شود روح انسان از عالم برزخ به سمت خانواده‌اش می‌آید، در حقیقت روح انسان در عالم برزخ، از سوی خدای متعال اجازه پیدا می‌کند که مشرف به دنیا شده و متوجه خانواده و بازماندگانش در دنیا شود.

نکته دیگری که باید به آن توجه شود، این است که توجه و اطلاع روح برزخی نسبت به اوضاع دنیا باید با اجازه خدای متعال باشد و بدون اذن حق تعالی این امر ممکن نمی‌شود. این موضوع هم از وجوه تفاوت میان دنیا و برزخ است. چون ما تا زمانی که در این دنیا هستیم، اجازه و اختیار داریم به هر جایی که خواستیم نقل مکان کنیم و هر کاری انجام بدهیم. اما در عالم برزخ مانند این دنیا اختیار نداریم. پس تا قدری که می‌توانیم باید از اختیارات خود در این دنیا در جهت توشه برداشتن برای برزخ و آخرتمان استفاده کنیم.

 اگر برای از دست دادن عزیزانمان گریه و بی‌قراری کنیم، این رویداد را هم روح میت می‌بیند؟

بله. زمانی که روح به تازگی از جسم جدا شده، همه مردم و رویدادهای اطراف جسم خود را می‌بیند و می‌شنود.

این اتفاق بعد از مدت‌ها هم ادامه دارد؟ بعضی افراد می‌گویند گریه برای کسانی که از دنیا رفته‌اند، آن‌ها را ناراحت می‌کند. آیا چنین مطلبی صحت دارد؟

از آنجایی که روح گهگاه به سراغ خانواده خود می‌آید و از احوال آن‌ها باخبر می‌شود، در این مدت از حال بی‌قراری و گریه هم مطلع می‌شود. البته همان طور که اشاره شد، فرشتگان به اراده الهی اجازه نمی‌دهند که روح مؤمن از حال آشفته و ناراحتی خانواده‌اش مطلع شده و دچار اضطراب شود. هرچند که درباره کافران این موضوع به عکس صدق می‌کند.

آیا بعد از مرگ هم نگران فرزندانمان خواهیم بود؟

ما، انسان‌ها، تا زمانی که در این دنیا هستیم نگرانیم که بعد از مرگ ما چه اتفاقی برای فرزندان و وابستگانمان می‌افتد. این نگرانی در مورد افرادی که بچه‌های کم سن و سال دارند، معمولاً بیشتر است. آیا بعد از مرگ و رفتن از این دنیا هم چنین دغدغه‌ای خواهیم داشت؟

درست است که روح می‌تواند در عالم برزخ به این دنیا هم سر بزند و از اوضاع و احوال وابستگان و فرزندانش مطلع شود، اما این به معنای نگرانی او نیست. چون از یک‌سو مادامی‌که در این دنیا هستیم، بینش محدودتری به اراده و توان الهی داریم و فکر می‌کنیم که خودمان مسئول فرزندانمان هستیم. در حالی که خدای متعال که خالق انسان است، از آغاز تا انجام مربی و پرورش‌دهنده انسان است و پدر و مادر وسیله‌ای در میان هستند که اگر نباشند، چیزی از توجه خدای متعال به کودکان و فرزندان کم نخواهد کرد.

از طرف دیگر وقتی به عالم برزخ منتقل شویم، حساسیت‌ها و شرایط آن عالم را مشاهده می‌کنیم و حساسیت و دقتی که در این دنیا داریم و جزو اسباب دنیایی است، کمتر و بلکه محو می‌شود. پدر و مادری که از دنیا می‌روند، به لحاظ ایمان نگران فرزندان خود خواهند بود، نه به لحاظ خوراک و پوشاک و نیازهای دنیایی آن‌ها چون به خوبی درک می‌کنند که دنیا زودگذر است و آنچه باقی می‌ماند ایمان و اعمال صالح افراد است.