سازمان وکالت شیعیان در زمان امامان معصوم (ع) چگونه تاسیس شد؟

پروردگار نعمات بسیاری را به انسان، اشرف مخلوقات ارزانی داشته است؛ خداوند متعال انسان را موجودی چند وجهی آفریده است؛خالقی که تمام نیازهای بندگانش را در نظر گرفته و حتی ذره ای را فراموش نکرده است.

دین مبین اسلام کامل ترین دین الهی است و پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) برگزیدگان خداوند در میان پیامبران و پیام رسانان ادیان الهی هستند که امروز شیعیان بر خود می بالند که پیروز برترین دین الهی هستند ؛ امام جعفر صادق (ع) رئیس مذهب شیعه از برگزیدگان ادیان الهی است؛ مذهب تشیع امانتی است که شیعیان باید آن را پاس بدارند ؛ امام معصومی که در زمان حیات خود برای امنیت ، آسایش و آرامش شیعیان بزرگترین اقدامات را انجام داده است.

سازمان وکالت شیعیان چگونه تشکیل شد ؟
سازمان وکالت شبکه‌ای ارتباطی با حضور امامان معصوم (ع) و عده‌ای از شیعیان نزدیک و وفادار امام (ع) تقریبا همزمان با روی کار آمدن بنی عباس در سال ۱۳۲ هجری قمری و زمان امامت امام جعفر صادق (ع) تاسیس شد؛ امام صادق (ع) به دلیل وسعت سرزمین‌های اسلامی، افزایش انس و محبت نسبت به اهل بیت (ع) و پراکندگی جمعیت شیعیان و نیاز آن‌ها به ارشاد و راهنمایی برای پاسخ به شبهات و نیاز‌های عقیدتی و فقهی در دنیای آن زمان که با گستردگی جریان‌های مختلف سیاسی و مذهبی بود، برای ارتباط بیشتر با شیعیان، پاسخ به سؤالات شرعی آنها، دریافت وجوه شرعی و رسیدگی به مشکلات شیعیان، سازمان وکالت را تشکیل داد؛ فعالیت این سازمان در زمان امامان بعد گسترش پیدا کرد و درغیبت صغری به اوج رسید. در زمان او فعالیت غالیان گسترش یافت. ایشان با اندیشه غلو به شدت برخورد و غالیان را کافر و مشرک معرفی کرد.

پیدایش سازمان وکالت همزمان با روی کار آمدن بنی عباس می‌تواند گویای این نکته باشد که سیاست سرکوب و خفقان بنی عباس و برخورد خشن آنان با علویان، به ویژه ائمه معصوم (ع) و پیروانشان نیز نقش زیادی در پیدایش این تشکیلات به ویژه در کم و کیف این شبکه داشته است؛ چرا که ائمه (ع) در چنین شرایطی نمی‌توانستند به راحتی با شیعیان رابطه برقرار کنند و ایشان را به حضور بپذیرند. پذیرش شیعیان از سوی ائمه و حتی صرف اطلاع حکومت از اعتقاد افراد به تشیع، در بسیاری موارد برای شیعیان خطر جانی و حداقل ضرر مالی در پی داشت؛ همچنان که این امر برای ائمه (ع) نیز بدون دردسر نبود. در این جو خفقان و سرکوب، شبکه وکالت که در بین ایشان شخصیت‌های برجسته علمی و مورد اعتماد نیز حضور داشتند، می‌توانست درصد زیادی از ضایعه عدم امکان دسترسی مستقیم و سهل به محضر ائمه (ع) را جبران کند.

چگونگی وظایف وکلا در سازمان وکیل شیعیان
هر یک از وکلا در سازمان وکیل شیعیان در زمان امامان معصوم (ع) وظایفی را برعهده داشتند؛ وظیفه وکیل امورمالی، دریافت وجوه شرعی، خمس، زکات، نذر یا هدایای شیعیان و تحویل آن‌ها به امامان شیعه (ع) و مصرف آن‌ها در مواردی مانند مصرف بر ضد حاکمیت عباسی و رفع نیاز‌های اقتصادی امامان (ع) و شیعیان نیازمند، وظیفه وکیل ارتباطات، ارتباط بین مناطق شیعه نشین و مراکز استقرار ائمه (ع)، به وسیله نامه، ملاقات حضوری، پیک و قاصد و...، وظیفه وکیل علوم و ارشاد، آموزش و ارشاد شیعیان به ویژه در جریان انتقال امامت به امام بعدی، وظیفه وکیل سیاسی، اطلاع رسانی در خصوص مسائل سیاسی و مبارزاتی بر ضد حاکمیت عباسی از طریق فعالیت مخفیانه‌ای که به انسجام و تقویت شیعیان و امامان آن‌ها می‌انجامید، وظیفه وکیل خدمات اجتماعی، رسیدگی به اموراجتماعی و خدماتی نسبت به ائمه (ع) و شیعیان از طریق حضور در میان شیعیان و رفع نیاز‌ها و مشکلات ایشان، وظیفه وکیل دفاع، مسئولیت مبارزه بر ضد منحرفان و مدعیان دروغین وکالت برای ائمه (ع) که به ویژه در آستانه عصر غیبت و در این عصر، رو به افزایش بود، وکیل حفاظت، نقش حفاظتی نسبت به امامان و شیعیان، وظیفه وکیل تدارکات،نقش تمهیدی نسبت به ورود شیعه به عصر غیبت.

حوزه فعالیت سازمان وکیل شیعیان در زمان امامان معصوم (ع)
حضور و فعالیت نهاد وکالت تابع نحوه پراکندگی جمعیت شیعه در جهان اسلام بود. از آنجا که شیعیان به ویژه پس از زمان حیات امام صادق (ع) به تدریج در سراسر جهان اسلام پراکنده شده بودند، حوزه فعالیت این نهاد مناطقی مانند خراسان بزرگ، سیستان، آذربایجان و ارّان، ری، قم، اصفهان، همدان، کرمانشاهان، اهواز، عراق عرب (کوفه، بصره، واسط، بغداد، سامرا، مداین و...)، حجاز، یمن و مصر را در برمی‌گرفت.

سرگذشت سازمان وکیل شیعیان در عصر امام زمان (عج)
اما با فرارسیدن عصر غیبت کبری و وفات علی بن محمد سمری، آخرین سفیر امام عصر (عج) در سال ۳۲۹ هجری قمری منحل شد؛ این سازمان نقش مهم و تعیین کننده‌ای در پیشبرد اهداف امامان معصوم (ع) داشته است. ساختار و شالوده این سازمان به ظاهر برای جمع آوری و تحویل وجوه شرعی و پاسخگویی به مسائل و شبهات شیعیان به وجود آمد که کتاب سازمان وکالت به این موضوع پرداخته است.

وضعیت سازمان وکیل شیعیان در زمان امامان معصوم چگونه بود؟
در دوران امامت امام جعفر صادق (ع) درسال‌های ۱۲۵ تا ۱۳۷ هجری قمری با توجه به نیاز‌های شیعیان و تبلیغ دین اسلام و لزوم گستردگی شناخت اهل بیت (ع)، سازمان وکیل شیعیان تاسیس شد و در امامت امام موسی کاظم (ع) این سازمان با انسجام و گسترش فعالیت مواجه شد؛ امام هفتم شیعیان (ع) اقدام به گسترش سازمان وکیل شیعیان کرد که این روند تا پایان امامت امام نهم امام جواد (ع) ادامه داشت.

رشد و تکامل سازمان وکیل شیعیان در دوران امامت امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) با وجود جو خفقان و تحت نظر قرار داشتن این دو امام معصوم (ع) بود؛ آن‌ها توانستند روند تکاملی سازمان را ادامه دهند و آن را برای ورود شیعیان به عصر غیبت امام دوازدهم آماده کنند؛ اوج فعالیت سازمان وکالت در عصر غیبت صغرا از سال‌های ۲۵۵ تا ۳۲۹ هجری قمری است. در این مدت به علت غیبت امام دوازدهم (عج)، نواب چهارگانه در راس سازمان قرار گرفته و واسطه بین امام (ع) و سایر وکلا بودند؛ با شروع غیبت کبرا و صدور توقیع آخر امام دوازدهم (ع) و مرگ نایب چهارمِ امام (علی‌بن‌محمد سمری) فعالیت سازمان وکالت نیز به پایان رسید و وکلای امام (ع) در شهر‌های مختلف، از دریافت وجوه مالی مربوط به امام و همچنین ادعای ارتباط با امام زمان (ع) خود داری کردند.

در مدت فعالیت سازمان وکیل شیعیان ۸۱ وکیل فعالیت کردند؛  زمان امامت امام جعفر صادق (ع) شش وکیل،  زمان امامت امام موسی کاظم (ع) سیزده وکیل،  زمان امامت امام رضا (ع) ده وکیل،  زمان امامت امام جواد (ع) سیزده وکیل،  زمان امامت امام هادی (ع) چهارده وکیل، زمان امامت امام حسن عسکری (ع) بیست ویک وکیل و در عصرغیبت و در زمان نواب امام مهدی (عج) چهار وکیل فعالیت داشتند.

گفتنی است کتابی با عنوان سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه نوشته محمد رضا جباری یکی از محققان حوزوی به زبان فارسی در نه فصل نوشته و تالیف شده است؛ در این کتاب نویسنده به موضوع وکلای ائمه از زمان امام صادق (ع) اشاره کرده که مجموعه‌ای متشکل و ارتباطی بودند و با رهبر سازمان که ائمه بودند ارتباط داشتند؛ امامان معصوم (ع) در این تشکیلات سازمانی وکلای برجسته‌ای داشتند که وکلای ارشد بودند و در واقع معاونان ائمه (ع) رهبری سازمان را ایفا کرده و بر عملکرد وکلای نواحی مختلف نظارت داشتند؛ امامان معصوم (ع) با لحاظ کردن مقتضیات و ضرورت‌های موجود، اقدام به ایجاد تشکیلاتی کردند که با سهولت بیشتری بتوانند با شیعیانشان در دورترین نقاط عالم اسلامی مرتبط بوده و شیعیان نیز از طریق این شبکه ارتباطی مطمئن بتوانند نیاز‌های شرعی و دینی خود را بر طرف کنند.
 

منبع:باشگاه خبرنگاران جوان