امین‌الله را با قلب خود بخوانید

یکی از آداب زیارت اهل بیت(ع)‌ در اماکن مقدس خواندن زیارت‌نامه است. زیارت‌نامه‌هایی که از منابع روایی به دست‌مان رسیده و از زبان معصوم است زیارت مأثور نامیده می‌شود. زیارت نامه‌های مأثور یا مختص یکی از امامان(ع) است؛ مثل زیارت عاشورای معروفه که از امام باقر(ع) رسیده است و یا زیارات مخصوص أباعبدالله(ع) در اوّل رجب، نیمه آن، عید فطر و قربان، نیمه شعبان، عرفه و نیز زیارت اربعین و همچنین زیارت ناحیه مقدّسه که همه از امام صادق(ع) رسیده است و یا مفهومی عام و کلّی دارد و در زیارت همه ائمّه سفارش به خواندن شده است؛ مانند زیارت جامعه کبیره از امام هادی(ع) و زیارت امین‌الله به نقل از امام سجّاد(ع).(۱)

زیارت امین‌الله یکی از زیارت‌نامه‌های معروف مأثور است که امام زین‌العابدین(ع) در اوج عرفان، خطاب به امیرمؤمنان علی(ع) آن را انشاء فرموده‌اند. این زیارت‌نامه از بهترین زیارتنامه‌هاست و امام باقر(ع) درباره عام بودن آن فرموده‌اند: می‌توان آن را در تمام زیارتگاه‌های ائمه(ع) خواند.(۲)

علاوه بر آنکه این زیارت‌نامه دربردارنده معارف بلند و مسائل اخلاقی والایی است، سبکی از زیارت را برایمان به تصویر می‌کشد که شاید تاکنون از آن غافل بوده‌ایم.

درخواست نفس مطمئنه و رضایت به قضا و قدر

در این زیارت‌نامه امام زین‌العابدین(ع) در کنار مضجع شریف امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) می‌ایستد، گریه می‌کند و در همان سطور ابتدایی دعا بعد از سلام و اظهار ارادت، به صراحت از خداوند این‌چنین می‌خواهد:

اللَّهُمَّ فَاجْعَلْ نَفْسِی مُطْمَئِنَّةً بِقَدَرِک

خدایا! نَفسم را به گونه‌ای قرار ده که به قَدَرَت مطمئن

رَاضِیةً بِقَضَائِک

و به قضایت خشنود باشد

امام سجاد(ع)‌ در این زیارت با درخواست نفس مطمئنه و رضایت به قضا و قدر الهی به عنوان اولین درخواست، از همان ابتدا هدف از زیارت را همچون مسیری شفاف در برابر دیدگانمان قرار می‌دهد.

او نه با قلب اندوهناک حاجات و خواسته‌های خود را به امید گشایش‌های مادی بر‌می‌شمرد و نه مصرّانه رفع مشکلات را از یگانه قدرت مطلق جویا می‌شود، بلکه با آرامشی روح‌نواز، نفسی مطمئن و راضی به خواست‌ها و اراده خداوند طلب می‌کند.

زیارتی مغفول به سبک شاکرانه و امیدبخش/ امین‌الله را با قلب خود بخوانید

نفس مطمئنه نفسی است که اطمینان دارد به خیر بودن آنچه خداوند برای او مقرر کرده است و به پروردگار خوش‌گمان است و به آنچه از سوی خداوند به او می‌رسد راضی است. در حقیقت به قضا و قدر الهی با خوش‌گمانی تن می‌دهد و آنچه در زندگی‌اش به آن می‌رسد را عطیه‌ای از سوی رب‌العالمین می‌داند و با نیک‌دلی بدان راضی است.

حال آنکه ما بیشتر زمانی به زیارت می‌رویم که از اوضاع زندگی خود رضایت چندانی نداریم و با کوله‌باری از حاجت‌های کوچک و بزرگ، خود را به صحن شریف اهل بیت‌(ع) می‌رسانیم تا به رؤیای نیک‌فرجامی که در ذهن خود می‌پرورانیم، دست یابیم.

اطمینان به نیک‌گزینی پروردگار

اطمینان به نیک‌گزینی پروردگار منافاتی با درخواست حوائج و نیازها از بارگاه الهی و همچنین توسل به اسباب شفاعتش، اهل بیت عصمت و طهارت(ع) که از طرفی به آن سفارش اکید هم شده است، ندارد(۳) بلکه این اطمینان، قلبمان را آرام و از اضطراب‌ها و بی‌تابی‌ها دور می‌کند تا در پوششی از ادب بندگی که همان رضایت‌مندی به تقدیر الهی است، حاجات خود را نیز طلب کنیم به طوری که گاه بهجت و نشاط حاصل از آرامش این اطمینان قبلی به خواست و اراده سرمنشأ هستی، در وجودمان به نحوی فراگیر می‌شود که طلب حوائج در دیده‌مان رنگ می‌بازد.

آیت‌الله محمدتقی بهجت‌(ره) در توصیه‌های خود به زائران حرم علی‌‌بن‌موسی‌الرضا(ع) فرمودند که همه زیارتنامه‌ها مورد تأیید هستند. زیارت جامعه کبیره را بخوانید. زیارت امین‌الله مهم است. [قلب شما] این زیارات را بخواند. با زبان قلب خود بخوانید. لازم نیست حوائج خود را در محضر امام(ع) بشمرید. حضرت(ع) می‌دانند! مبالغه در دعاها نکنید! زیارت قلبی باشد. امام رضا(ع) به کسی فرمودند: «از بعضی گریه‌ها ناراحت هستم!»(۴)

امام سجاد(ع) در ادامه این زیارتنامه شریف تصویر قابل توجه‌تری را از ادب زیارت برایمان ترسیم می‌کند، وقتی که از خداوند این گونه طلب می‌کند که: خدایا! نَفسم را به گونه‌ای قرار ده که …

صَابِرَةً عَلَی نُزُولِ بَلَائِک

بر نزول بلایت شکیبا

شَاکرَةً لِفَوَاضِلِ نَعْمَائِک

در برابر نعمت‌های بزرگت شاکر

ذَاکرَةً لِسَوَابِغِ آلَائِک

در برابر نعمت‌های تام و تمامت ذاکر باشد

امام نه تنها سخنی از رفع بلا بر زبان نمی‌آورد بلکه آنچه می‌طلبد شکیبایی در بلایا و شاکر بودن بر نعمت‌هاست و بلافاصله به نعمت‌های بزرگ و تام و تمام خداوند اشاره کرده و همواره به یاد داشتن آن‌ها را می‌خواهد.

بالاترین نعمت‌ها

نعمت‌های تام و تمامی که بی‌شمارند و ما معمولاً از خوش‌سعادتی بهره‌مندی از آن‌ها غافلیم. به طوری که اگر دقیق‌تر بنگریم توجه به یکی از آن‌ها نشاط و رضایت‌مندی‌مان را در زندگی تأمین می‌کند. یکی از این نعمت‌های بزرگ برای هر فردی سلامتی است، برای فردی دیگر امکان دیدن، برای شخصی دیگر امکان راه رفتن، برای دیگری فرزند خوب و برای آن دیگری همسری شایسته و...

برای همه ما نعمت پا به هستی گذاشتن و نعمت عمر و مزید بر همه‌ این‌ها بهره‌مندی از توفیق محبت قلبی داشتن به اهل بیت‌(ع) است که بالاترین نعمت از نعمت‌های الهی است. نعمت‌هایی که داریم ولی قدر آن‌ها را نمی‌دانیم. رسول اکرم(ص) در حدیثی فرمودند: «من رزقه الله حبّ الأئمّة من أهل بيتی فقد أصاب خير الدنيا و الآخرة؛ کسی که خداوند حب اهل‌بيت(ع) را به او اعطا کرده باشد، خير دنيا و آخرت به او رسيده است». (۵)

در جلد سوم از اصول کافی نیز از امام صادق(ع) روایت شده است که ایشان فرمودند: خداوند نعمت‌های دنيا را به مؤمن و کافر می‌دهد، ولی نعمت ولايت را جز به برگزيدگان از مخلوقاتش عطا نمی‌‌کند. (۶) همچنین امام صادق(ع) لفظ حکمت در آيه شريفه «وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً»(۷) را به اطاعت از دستورات الهی و معرفت امام معنا فرموده‌اند. (۸) و در حدیثی دیگر نیز که از ایشان روایت شده فرموده‌اند: اگر خدا خیر کسی را بخواهد، در قلبش نقطه‌ای سفید می‌اندازد، پس قلب او به حرکت و جولان و اضطراب درآمده و حق را طلب می‌کند، سپس سرعت این چنین شخصی در رسیدن به ولایت ائمه(ع) و شیعه شدن از سرعت مرغی که رو به خانه‌اش پرواز می‌کند بیشتر خواهد بود. (۹)

بعد از یاد‌آوری نعمت‌های تام و تمام، تمنای شوق به سُرور و شادی ملاقات پرودگار اوج راز و رمزی است که سید‌الساجدین(ع) در زیارت‌نامه شریف امین‌الله به تصویر می‌کشد و می‌فرمایند: خدایا! نَفسم را به گونه‌ای قرار ده که … 

مُشْتَاقَةً إِلَی فَرْحَةِ لِقَائِک

و به سرور و شادی ملاقاتت مشتاق باشد

و سپس تا انتهای دعا با ذکر اوصافی عالیه‌ به «حمد و ثنای پرودگار» پرداخته و زیارت را با «امید آمرزش» و «قبولی ستایش خود» به پایان می‌برد.

زیارتی زندگی‌ساز و نشاط‌ آور

با پیش روی خود قرار دادن این سبک از زیارت که از سیره عملی مکتب اهل بیت(ع) به دستمان رسیده است، آنچه به نظر می‌رسد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، توجه به حقیقت دیدار و زیارت معصوم(ع) است. تمنای «نفس مطمئنه»، «رضایت داشتن به قضای الهی»، «صابر بودن در سختی‌های زندگی»، «شاکر» و «یادآور نعمت‌ها بودن» و در نهایت درخواست «شوق به سرور و شادی لقاء الله» جدای از حفظ زیبای ادب زیارت، عناصری قابل توجه، مولد آرامش، زندگی‌ساز و نشاط‌آور است که در دنیای شلوغ امروزمان از آن‌ها غافلیم و شادی را در رفع حوائجمان جست‌وجو می‌کنیم.

۱) زیارت غیرمأثور از زبان زائر ثنا می‌خواند و از جانب معصوم نرسیده است. به نقل از محدّث قمی و علاّمه حلی، این گونه زیارت‌ها توصیه نشده است و استحبابی ندارد. [ر.ک؛ واعظ جوادی، مرتضی، فلسفه زیارت و آیین آن، ۱۳۹۱، قم، انتشارات اسراء، صفحات ۲۰۲ و ۲۰۳]

۲) عباس قمی، مفاتیح الجنان، ذیل زیارت امین‌الله

۳)‌ امام باقر(ع) می‌فرمایند: افضل العبادة الدعا؛ دعا برترین عبادت است. [میزان الحکمه، جلد ۴، صفحه ۱۶۴۴] و در روایتی دیگر از امام صادق(ع) نیز آمده است که ایشان فرمودند: دعا کن و مگو کار، گذشته است (و آنچه مقرر شده همان می‌شود) همانا نزد خداوند عزوجل مقام و منزلتی است که جز با درخواست به دست نمی‌آید. [همان، صفحه ۱۶۴۶]

۴) رضا باقی‌زاده پُلامی، برگی از دفتر آفتاب؛ شرح حال شيخ ‌السالكين حضرت آيت‌اللّه العظمى بهجت، انتشارات زائر، ۱۳۹۴، باب زیارت ثامن‌الائمه(ع)

۵) الخصال جلد دوم، صفحه ۹۹ (در زيارت عاشورا نيز، از تولی و تبری تعبير به رزق شده است: فأسأل الله الذی أکرمنی بمعرفتکم و معرفه أوليائکم و رزقنی البراءة من أعدائکم ...)

۶) الکافی، جلد سوم، صفحه ۳۰۴، حدیث اول

۷) سوره مبارکه بقره، آیه ۲۷۳

۸) الکافی، جلد اول، صفحه ۱۸۵، حدیث ۱۱؛ المحاسن، صفحه ۱۴۸، حدیث ۶۰

۹) المحاسن، جلد اول، صفحه ۲۰۱، حدیث ۲

منبع:ایکنا