مسلم بن عقیل و رویارویی با نفاق مردم

وارث: 

 تلاش و مجاهدت حضرت مسلم بن عقیل سلام الله علیه در راه دعوت مردم به حق و راستی و بیعت گرفتن برای امام حسین علیه السلام، درسی در تاریخ دارد که تلاش حق و مقابله با کفر را نمایش می‌دهد. مردمی که گروه‌گروه برای بیعت با امام زمان خود به سراغ پیک آن حضرت می‌رفتند و به شیوه‌های گوناگون اظهار محبت، ایمان و نیاز به امام می‌کردند، با ورود لشکر خبیث عبیدالله بن زیاد فوراً رنگ عوض کرده، تغییر چهره دادند و آن قدر پایه‌های ایمانی و اعتقادی سستی داشتند که نه‌تنها امام حسین علیه السلام را یاری نکردند، بلکه پیک مظلوم او، مسلم بن عقیل را ناجوانمردانه به شهادت رسانند.

برای مرور زندگی و تلاش‌های حضرت مسلم بن عقیل و بیان مطالب کمتر عنوان‌شده این رویداد، گفت‌وگویی با دکتر محمدحسین رجبی دوانی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ اسلام انجام داده ایم.

آن طور که این کارشناس تاریخ اسلام شرح می‌دهد، با توجه به بافت فکری و فرهنگی مردم کوفه و روحیات حاکم بر مردم آن زمان، در تاریخ می‌خوانیم که از همان جلسه اول که جناب مسلم با مردم و بزرگان این شهر دیدار و گفت‌وگو داشت، مشخص است که همه افراد به آن نوع که عرض ارادت و ایمان می‌کنند مستحکم نیستند و شالوده اعتقادی محکمی ندارند. به عنوان مثال یکی از افرادی که برای دیدار او آمد عابس بن ابی شبیب شاکری بود که در حین صحبت‌های خود اعلام کرد که من از دل و نهاد مردم اطلاعی ندارم و نه از سوی مردم، بلکه از طرف خودم بیعت می‌کنم و در نهایت صداقت و یکدلی اعلام می‌کنم که من در راه امام خود هستم که اگر دستور جنگ بدهد، فرمان‌بردارم و به میدان نبرد می‌روم. آن‌قدر او با اخلاص و یکدلی بیان کرد که حبیب بن مظاهر هم او را تأیید کرد. بعد از او هم سعید بن عبدالله حنفی که او  بعدها در میدان کربلا و در رکاب امام حسین علیه السلام به شهادت رسید، صحبت‌های عابس را تأیید کرد. این نوع سخنان عابس نشان می‌دهد که او می‌دانسته مردم کوفه همگی در بیعت خود یکدل و صادق نیستند و با صداقت وارد عرصه بیعت با امام حسین علیه السلام نشده‌اند.

علاقه اهل بیت علیهم السلام نسبت به فرزندان عقیل

می‌دانیم که جناب مسلم سلام الله علیه فرزند عقیل، برادر حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام است و به این ترتیب پسرعموی امام حسین علیه السلام محسوب می‌شود. رابطه او و آل عقیل با خاندان اهل بیت علیهم السلام چگونه بود؟

در تاریخ در مورد زندگی شخصی و خانوادگی جناب مسلم مطالب محدودی عنوان شده است. در این میان نقش آن جناب در آستانه قیام کربلا روشن و مشخص می‌شود تا آنجا که به شهادت او منجر می‌شود. گویی رسالت اصلی در زندگی مسلم بن عقیل، پیک بودن برای امام حسین علیه السلام و ورود تاریخی و سرنوشت‌ساز او به کوفه بوده تا آن حادثه مهم در تاریخ روی دهد.

در کتاب‌های تاریخی مطالبی درباره رابطه آل عقیل با اهل بیت علیهم السلام عنوان شده است. به طوری که از علاقه امام حسین علیه السلام و اما سجاد علیه السلام نسبت به فرزندان عقیل خبر می‌دهد. به طوری که در تاریخ ثبت شده، شخصی دلیل محبت امام سجاد علیه السلام نسبت به فرزندان عقیل را پرسید و آن حضرت فرمودند: «دفاع جانانه فرزند عقیل از پدرم را به یاد می‌آورم و دچار رقت قلب می‌شوم که جان خود را در دفاع از دین خدا فدا کردند و مظلومانه به شهادت رسیدند.»

استقبال از پیک امام

حضرت مسلم بن عقیل به عنوان پیام‌رسان امام حسین علیه السلام به کوفه شناخته می‌شوند. در بدو ورود آن حضرت به کوفه، رویکرد مردم نسبت به پیغام‌رسان و پیک امام حسین علیه السلام چگونه بود؟

حضرت مسلم بن عقیل بر اساس مأموریتی که از سوی امام حسین علیه السلام داشت، به سمت کوفه حرکت کرد. چراکه مردم کوفه نامه‌های بسیاری برای امام فرستاده بودند مبنی بر اینکه آن حضرت را به شهر خود دعوت کرده و اعلام کرده بودند که با ایشان بیعت خواهند کرد. چراکه در آن دوران یزید ملعون بعد از پدرش، معاویه خبیث، بر حکومت قرار گرفته بود و مردم قصد داشتند با یاری امام حسین علیه السلام در برابر حکومت ظالمانه اموی بایستند.

به هر حال امام حسین علیه السلام در دوران پدر و برادر گرامی خود، از عهدشکنی کوفیان خبر داشتند و روحیات آن‌ها را می‌شناختند. در این مورد این شبهه مطرح می‌شود که آیا امام حسین علیه السلام در این پیام‌رسانی، جناب مسلم را به تنهایی به کوفه فرستاده بودند؟ آیا آن حضرت احتمال نمی‌دادند که مردم پیمان‌شکنی کنند؟

امام حسین علیه السلام، مسلم بن عقیل را به تنهایی به سمت کوفه نفرستاده بودند. در این سفر، قیس بن مسهر صیداوی، عماره بن عبید سلولی و عبدالرحمن بن عبدالله بن کدن ارحبی همراه او بودند. این سه نفر هم در کنار مسلم بن عقیل به سمت کوفه حرکت کردند. در میان راه اتفاقات و جریان‌هایی روی داد که راهنماهای این افراد از بین رفتند و جناب مسلم از همان میانه راه یک بار دیگر پیکی برای امام حسین فرستاده و از آن حضرت کسب تکلیف کرد تا بداند آیا سفر به سمت کوفه را ادامه دهد یا خیر. امام حسین علیه السلام به ایشان فرمودند که در این مسیر ثابت‌قدم باش و برای انجام مأموریت به کوفه برو.

به این ترتیب مسلم بن عقیل به کوفه رفت. در ابتدا در خانه مختار بن ابی عبید ثقفی اقامت کرد. در این زمان گروه‌های زیادی از مردم کوفه و حتی خواص شهر به خدمت جناب مسلم می‌آمدند و با ایشان به عنوان نماینده و پیک امام حسین علیه السلام بیعت می‌کردند. چون می‌دانستند که او برای یاری و نجات مردم از حکومت بنی‌امیه به کوفه آمده است. بر همین اساس بیعت‌های زیادی با جناب مسلم کردند و از او می‌خواستند تا امام حسین علیه السلام را به کوفه دعوت کند تا در پناه ایشان از ظلم یزید و دربار او در امان بمانند و با آن‌ها مقابله کنند، به طوری که تعداد بیعت‌کننده‌ها به شهادت تاریخ، بیشتر از هجده هزار نفر شد.

وقتی مسلم بن عقیل جمع و اتحاد مردم در دعوت از امام حسین علیه السلام را مشاهده کرد، نامه‌ای برای آن حضرت نوشته که آن را قیس بن مسهر صیداوی به خدمت امام برد. در این نامه نوشته بود: هر چه زودتر خودتان را به کوفه برسانید که مردم این شهر برای حمایت از امام خود و مقابله با ظلم آماده هستم و من از مردم برای شما بیعت گرفته‌ام. وقتی نامه مسلم به امام حسین علیه السلام رسید، آن حضرت حرکت تاریخی و سرنوشت‌ساز خود را آغاز کردند.

منظومه فکری و فرهنگی مردم کوفه

با این توضیحات جای سؤال است که بر چه اساسی مردمی که این اندازه اظهار ارادت و شوق برای دیدار و پناه گرفتن در حضور مقدس امام حسین علیه السلام را داشتند، خیلی زود به کلی تغییر عقیده دادند، به طوری که مقابل مسلم بن عقیل ایستادند؟

با توجه به بافت فکری و فرهنگی مردم کوفه و روحیات حاکم بر مردم آن زمان، در تاریخ می‌خوانیم که از همان جلسه اول که جناب مسلم با مردم و بزرگان این شهر دیدار و گفت‌وگو داشت، مشخص است که همه افراد به آن نوع که عرض ارادت و ایمان می‌کنند مستحکم نیستند و شالوده اعتقادی محکمی ندارند.

به عنوان مثال در روزهایی که جناب مسلم در خانه مختار ثقفی حضور داشت، یکی از افرادی که برای دیدار او آمد عابس بن ابی شبیب شاکری بود که در حین صحبت‌های خود اعلام کرد که من از دل و نهاد مردم اطلاعی ندارم. بنابراین نه از سوی مردم، بلکه از طرف خودم بیعت می‌کنم و در نهایت صداقت و یکدلی اعلام می‌کنم که من در راه امام خود هستم که اگر دستور جنگ بدهد، فرمان‌بردارم و به میدان نبرد می‌روم. آن‌قدر او با اخلاص و یکدلی مطالب خود را بیان کرد که حبیب بن مظاهر هم او را تأیید کرد. بعد از او هم سعید بن عبدالله حنفی که او هم بعدها در میدان کربلا و در رکاب امام حسین علیه السلام به شهادت رسید، صحبت‌های عابس را تأیید کرد.

این نوع سخنان عابس نشان می‌دهد که او می‌دانسته مردم کوفه همگی در بیعت خود یکدل و صادق نیستند و با صداقت وارد عرصه بیعت با امام حسین علیه السلام نشده‌اند.

حضور عبیدالله و نقشه‌های او برای از بین برداشتن مسلم بن عقیل

در این زمان بود که عبیدالله بن زیاد وارد کوفه شد؟

بله. در همان زمان که جناب مسلم در کوفه و در خانه مختار ثقفی بود، عبیدالله بن زیاد به دستور یزید وارد کوفه شد و حکومت و قدرت این شهر را در دست گرفت.

بر اساس چه فکر و اندیشه‌ای عبیدالله بن زیاد در این شرایط حساس حاکم کوفه شد؟ مگر حاکم قبلی چه نقصی داشت؟

حاکم قبل از عبیدالله، نعمان بن بشیر بود. وقتی جناب مسلم وارد کوفه شد و مردم گروه‌گروه برای بیعت با او وارد خانه مختار می‌شدند، نعمان بشیر از این اتفاقات اطلاع داشت ولی نمی‌توانست در برابر آن‌ها ایستادگی کند و آن طور که یزید ملعون می‌خواست مردم را علیه امام حسین علیه بشوراند. در نتیجه افراد و نیروهای دستگاه مرکزی حکومت یزید ، شرایط را به او اطلاع دادند. افرادی مانند عمر بن سعد و عماره بن عقبه بن ابی معیط از جمله افرادی بودند که حضور جناب مسلم در کوفه را تحمل نکردند و خیلی زود از دستگاه بنی‌امیه خواستند تا با حضور او مقابله کند و اجازه ندهد فرمان امام حسین علیه السلام در شهر جاری شود.

در آن زمان عبیدالله بن زیاد حاکم بصره بود و یزید تصمیم گرفت او را با حفظ سمت به کوفه بفرستد. عبیدالله در این شرایط برادرش، عثمان، را به عنوان نایب در بصره نشاند و همراه با تعدادی از بزرگان و اشراف بصره وارد کوفه شد.

رویکرد مردم نسبت به ورود عبیدالله بن زیاد به کوفه چگونه بود؟ به هر حال آن‌ها علیه دستگاه بنی‌امیه با جناب مسلم بیعت کرده بودند.

درست است. مردم وقتی از دور متوجه شدند که گروهی به سمت دروازه‌های کوفه نزدیک می‌شوند، با تصور اینکه امام حسین علیه السلام و یاران و خانواده آن حضرت هستند، برای استقبال جمع شدند و حتی از مرکب عبیدالله به تصور اینکه امام حسین علیه السلام بر آن سوار است، تبرک می‌جستند. وقتی اعلام شد که او، عبیدالله بن زیاد امیر جدید کوفه است، مردم به شدت وحشت کرده و عقب رفتند.

نحوه مواجهه حضرت مسلم با ورود عبیدالله به کوفه چگونه بود؟

وقتی جناب مسلم از آمدن عبیدالله بن زیاد برای حکومت کوفه مطلع شد، دانست که نمی‌تواند به طور آشکارا به فعالیت خود ادامه بدهد. به همین دلیل بود که از خانه مختار به خانه هانی رفت تا در آنجا هم با مردم بیعت کرده و آن‌ها را برای یاری امام حسین علیه السلام تشویق کند و هم از ظلم نیروهای عبیدالله در امان باشد.

در این زمان عبیدالله که نمی‌توانست حضور جناب مسلم و هانی را در کوفه تحمل کند، به بهانه عیادت هانی که بیمار بود، به خانه او آمد. در این شرایط رویداد مهمی اتفاق افتاد. قرار بر این بود که مسلم در خانه هانی مخفی شده و عبیدالله بن زیاد را از پا درآورد که این اتفاق نیفتاد.

منبع:تسنیم