شجره ملعونه‌ای که خداوند در قرآن به پیامبر هشدار می‌دهد

پس از رحلت رسول گرامی اسلام، جامعه اسلامی دچار چالش‌های ایمانی و رفتاری عمیقی شد و این چالش به دلیل رویگردانی عموم مردم از توصیه‌های نبوی نسبت به پاسداشت مقام عترت بود آنجا که در حدیث مشهور ثقلین فرمود «همانا من دو چیز گرانبها در میان شما مى‌گذارم که اگر شما بر آن دو چنگ بزنید، هرگز بعد از من گمراه نخواهید شد: یکى کتاب خدا و دیگرى عترتم است».

منع نقل و کتابت حدیث نبوی، تحریف برخی احکام شرعی اسلام، روی آوردن به نظام طبقاتی، گسترش تجمل‌گرایی و سهم‌خواهی سرداران و صحابه کبار اسلام تنها گوشه‌ای از افول از آموزه‌های اسلام بود؛ همان طور که اشاره شد، اینها همگی به دلیل خارج شدن مسیر بشریت از خط اصلی خود بود، مسیری که طبق دستور الهی، قافله‌سالار آن باید خاندان عترت می‌بود، اما با طغیان عمده سران اسلام این مسیر ناهموار شد. بر این اساس، جامعه اسلامی هر اندازه به سوی جلو پیش می‌رفت، بیشتر در گرداب جهالت فرو می‌رفت تا اینکه زمینه را برای حاکمیت امویان بر جهان اسلام فراهم کرد.

جالب است که خداوند پیش از رحلت رسول گرامی اسلام در قالب یک رؤیا، حقایق پس از فوت آن حضرت را به ایشان نمایانده بود و آن را در قالب آیه‌ای از قرآن یعنی آیه60 سوره اسراء نازل کرد. ماجرا از این قرار بود که پیامبر شبی در خواب مشاهده کرد بوزینه‌گانی از منبر ایشان بالا می‌روند و پایین می‌آیند و مردم را به عقب (یعنی دوران جاهلیت) برمی‌گردانند. آن حضرت از این مسئله بسیار غمگین شد آنچنان که بعد از آن، کمتر می‌خندید. این روایت را علامه مجلسی در کتاب بحار خویش اینگونه نقل می‌کند: در خبر صحیفه شریفه سجادیه است از امام صادق علیه‌السلام بسندش از جدى علیه‌السلام که رسول خدا صلى الله علیه و اله را بر سر منبر چرتى گرفت و در خواب دید مردانى چون بوزینه‏ بر منبرش می‌جهند و مردم را به عقب برمی‌گردانند. حضرت نشست و اندوه در رخسارش نمایان بود؛ سپس جبرئیل این آیه (160 اسراء) را برایش آورد «وَ إِذْ قُلْنا لَکَ إِنَّ رَبَّکَ أَحاطَ بِالنّاسِ وَ ماجَعَلْنَا الرُّؤْیَا الَّتی أَرَیْناکَ إِلاّ فِتْنَةً لِلنّاسِ وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِی الْقُرْآنِ وَ نُخَوِّفُهُمْ فَمایَزیدُهُمْ إِلّا طُغْیانًا کَبیرًا؛ و [ یاد کن ] هنگامى را که به تو گفتیم یقیناً پروردگارت [ از هر جهت ] به مردم احاطه کامل دارد و آن خوابى را که به تو نشان دادیم و نیز درخت لعنت‌شده در قرآن را [ که مصداقش درخت زقّوم و بنى‌‏امیه و طاغیان‏ند ] جز براى آزمایش مردم قرار ندادیم ؛ و ما آنان را [ از عاقبت شرک و کفر ] هشدار مى‏‌دهیم، اما در آنان جز طغیانى بزرگ نمى‏‌افزاید».

خداوند در این آیه از قرآن، از فتنه‌ای گسترده برای مردم یاد می‌کند (فِتْنَةً لِلنّاسِ)، سپس از شجره‌ای از افراد صحبت می‌کند که در قرآن مورد لعن خداوند قرار گرفته‌اند. یک خصلت بارزی که خداوند در انتهای آیه به این عده از افراد نسبت می‌دهد، «طغیان کبیر» است، هرچند توسط رسول خویش از قبل به آنها هشدار داده بود؛ بنابراین جنس رفتار این شجره ملعونه به صورت طغیان کبیر بود، لذا فتنه‌ آنها از همین جنس بود.

محمدحسن حیدری، محق و پژوهشگر دینی  در گفت‌وگو با تسنیم با اشاره به فتنه‌ای که خداوند در آیه 60 سوره اسراء مردم را نسبت به آن برحذر داشته، گفت: خداوند در سوره اسراء آیه 60 موضوعی عجیب را مطرح می‎کند، از فتنه‌ای که برای عموم مردم است (فِتْنَةً لِلنّاسِ) و شدت آن به‌قدری زیاد است که با صفت طغیان کبیر از آن یاد می‌کند (طُغْیانًا کَبیرًا). خداوند در این آیه از فتنه‎ای صحبت می‎کند که این فتنه تنها برای منافقین، کافران یا ظالمان نیست بلکه در مورد تمام مردم است. و در ادامه می‎فرماید (وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِی الْقُرْآنِ وَ نُخَوِّفُهُمْ فَمایَزیدُهُمْ إِلّا طُغْیانًا کَبیرًا) و ما آنان را بیم می‏‌دهیم‏، اما جز بر طغیان بیشتر آنها نمی‌‏افزاید. بنابراین خداوند از یک فتنه و طغیان کبیر عمومی خبر می‎دهد. 

این محقق آینده‌پژوه با اظهار تأسف نسبت به اینکه در تاریخ زندگی رسول‎الله و اهل‏‌بیت این آیات لحاظ نشده، تصریح کرد: این آیات حتماً یک جریان تاریخی و بستری داشته که نازل شده است. اسباب نزول آیه چیست و بعد از نزول این آیه اتفاق خاصی رخ داده است؟ از جمله‏ «الْمَلْعُونَةَ فِی الْقُرْآنِ»؛ روشن است که این شجره در قرآن مورد لعن است، اما در قرآن از درخت ملعونه سخنی نیامده است؛ پس حتماً مراد از شجره‏ ملعونة یک نسل و خانواده مخصوص از بشر است، زیرا اطلاق شجره بر نسل و خانواده شایع و معمول است. در لسان‌العرب گوید: فلانى از شجره مبارکه است، یعنى از اصل مبارک است و در زبان رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله زیاد آمده «أَنَا وَ عَلِیٌّ مِنْ شَجَرَةٍ وَاحِدَةٍ».

وقتی استدلال قرآنی این محقق به همراه اسناد تاریخی  را به روایات عرضه می‌کنیم،‌ اتفاقاً‌ در می‌یابیم اهل بیت وحی مصداق این شجره ملعونه را بنی‌امیه معرفی کرده‌اند. در ادامه روایت قبل که علامه آن را از امام صادق و ایشان به نقل از امیرالمؤمنین نقل می‌کند، ذیل آیه60 سوره اسراء فرمودند، مقصود همان بَنِی أُمَیَّةَ است؛ یَعْنِی‏ بَنِی‏ أُمَیَّة. بنابراین با یک نگاه تاریخی به این آیه می‌توان اینطور نتیجه گرفت که در آغازین لحظات رحلت پیامبر گرامی اسلام، اصحاب سقیفه در محله بنی‌ساعده به‌دور هم جمع شده و تدارک طغیانی بسیار بزرگ را دیدند و خلافت را از امیرالمؤمنین به‌ زور تحویل گرفتند و بعد در مرحله دوم فتنه، «طغیان کبیر» به‌ وقوع پیوست و از این پس، به‌ مدت نزدیک به هزار ماه، گروهی رهبری جامعه نوپای اسلامی را گرفتند که خداوند رابطه بین آنان را همچون شجره معرفی می‌کند.

تاریخ اسلام نشان می‌دهد هر کجا جوامع اسلامی در پی "اسلامِ منهای اهل‌بیت" بودند، آن جوامع به فرجام مناسبی دست نیافتند و همواره مورد ذلت واقع شدند؛ در واقع آنها اطاعت از خدا و رسول داشتند، اما وارد حیطه اولی الأمر نشدند و آیه59 سوره نساء را نادیده گرفتند آنجا که فرمود: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم‏؛ اى اهل ایمان ! از خدا اطاعت کنید و [ نیز ] از پیامبر و صاحبان امر خودتان [ که امامان از اهل بیت‏ند و چون پیامبر داراى مقام عصمت است] اطاعت کنید» بنابراین از ثمرات معنوی ولایت هم بی‌بهره ماندند. 

منبع:تسنیم