نشست رونمایی و نقد دو کتاب «اعتقاد ما» و «انسان و عبادت» به قلم شهید محمدباقر صدر از سوی کارگروه ویرایش متون دینی انجمن «ویرایش و درست‌نویسی» و پژوهشگاه تخصصی شهید صدر با همکاری انجمن علمی گروه علوم اجتماعی اسلامی دانشگاه تهران برگزار شد.
در این جلسه حجت‌الاسلام محمدحسین ملک‌زاده مترجم کتاب «اعتقاد ما»، نرگس خسروی مترجم کتاب «انسان و عبادت»، عبدالله نصری عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و راضیه حقیقت دبیر کارگروه ویرایش متون دینی حضور درباره شهید صدر سخن گفتند.
ملک‌زاده: آثار شهید صدر باید به زبان‌های دیگر معرفی شود/ کتابی متفاوت از شهید صدر
حجت‌الاسلام ملک‌زاده استاد حوزه و دانشگاه در این نشست گفت: شهید صدر از بزرگترین اندیشمندان در دوران اسلامی در زمان نزدیک ما بود. مدرسه و مکتب عظیمی را بنیاد نهاد و افق‌هایی را به روی عالمان شیعه برای اولین‌بار به ثبت رساند. این دانشمند جهان اسلام نظریات خود را در کتاب «الفتاوی الواضحة» را به عنوان رساله علمیه خود منتشر کرد.
وی افزود: در این کتاب ما با یک مسأله تازه از فقه و مسائل فقهی روبرو هستیم. با اینکه این کتاب در یک جلد منتشر شد، اما توانست جمع زیادی را به پیروان شهید صدر اضافه کند و بسیاری تحصیل‌کردگان برای حل این مسائل به شهید صدر مراجعه می‌کردند. این کتاب بیان استوار و موجز دارد که مقدمه آن به صورت جداگانه بارها به چاپ رسیده است.
حجت‌الاسلام ملک‌زاده با بیان اینکه ترجمه‌های ناقصی از آثار شهید صدر صورت گرفته است، تصریح کرد: آثار شهید صدر باید به زبان‌های دیگر معرفی شود تا بشریت با علم و معرفت او هرچه بیشتر آشنا شود. شهید صدر قائل به جامعیت دین بود. او در آثارش به ۲ نوع دلیل می‌پردازد، دلیل علمی و دلیل فلسفی. دلیل علمی طبق تعریف شهید صدر بر حس، تجربه و تفکر می‌پردازد و از روش استقرایی پیروی می‌کند.
وی ادامه داد: زمانی کتاب «الاسس المنطقیة للاستقراء» را در دانشگاه امام صادق (ع) تدریس می‌کردم، متوجه شدم به غیر از من هیچ‌کس در دانشگاه این کتاب را تدریس نکرده است. این کتاب از شاهکارهای شهید صدر است که در ریاضیات و منطق نوآوری‌های زیادی دارد و به دلایل مختلف مجهول‌القدر باقی مانده است.
این استاد دانشگاه با اشاره به تخصص شهید صدر در علوم مختلف ابراز داشت: شهید صدر علاوه بر علوم انسانی، جدیدترین قسمت‌های نظریات ریاضی را خوانده بود و آن‌ها را نقد و اصلاح کرده بود. یکی از خروجی‌های علمی شهید صدر کتاب «اعتقاد ما» است. ادبیات رایج شهید صدر با ادبیات رایج کتب حوزوی متفاوت است. آنچه در حوزه کار می‌شود متونی است که ادبیات آن، ادبیات کهن است. ادبیات شهید صدر ادبیات امروز است.
خسروی: «شهید صدر» معارف دینی را با شیوه نوین مطرح کرد
نرگس خسروی مترجم کتاب «انسان و عبادت» بیان داشت: کتاب «انسان و عبادت» بخشی از کتاب «الفتاوی الواضحه» است. شهید صدر، معارف دینی را با شیوه نوین مطرح می‌کند. این کتاب از قلم روان برخوردار است و مخاطب را با معارف دینی آشنا می‌کند که برای فهم متن دچار مشکل نشود.
وی افزود: این کتاب در ابتدا به رساله‌های علمیه انتقادات را وارد می‌کند که از ۲ جهت این رساله‌ها ایراد دارند که برای مثال رساله‌ها شیوه علمی ندارند و برای مخاطبان مناسب نیستند. مشکل دیگر رساله‌ها از نظر شهید صدر این است مسأله‌ها روز در آن نیامده و تقسیم‌بندی علمی ندارد. موضوعات و فتواها طبق تقسیم‌بندی قدیمی وارد شده و ادبیات رساله‌ها تنها مخصوص طلاب علوم دینی است.
مترجم کتاب «انسان و عبادت» با تأکید بر اینکه به اعتقاد شهید صدر رساله‌ها در گذشته به این شکل نگارش می‌شده که برای مخاطب کاربرد داشته باشد، اظهار داشت: در محتوای رساله‌ها در گذشته مسائل اعتقادی مطرح شده است و بیشتر تکالیف فرعی و احکام اموال را در محتوای خود داشتند. بخشی هم مربوط به عبادت است که آخر رساله نگارش شده است.
نصری: شهید صدر نوآوری‌های زیادی داشت/ غفلت از نابغه جهان اسلام
در ادامه عبدالله نصری استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی به آشنایی خودش با محمدباقر صدر اشاره کرد و گفت: آشنایی من با شهید صدر به آغاز دهه ۵۰ برمی‌گردد که دانشجوی علوم اقتصادی بودم و در دانشگاه با دانشجویان و استادان گروه‌های چپ بحث‌هایی زیادی داشتیم. آن زمان کتاب «اقتصاد ما» به تازگی ترجمه شده بود. من با دقت کتاب را خلاصه کردم.
وی گفت: اوایل انقلاب اسلامی برخی کتاب‌های شهید صدر را جمع‌آوری و ترجمه کردم. بعد از گذشت سال‌ها شهید صدر فراموش شده است، در حالی که او نابغه جهان اسلام بود. من زمانی که شروع به نگارش کتاب اندیشه‌های صدر کردم ۲ بحث برایم مطرح بود، نخست بحث هرمنوتیک و دوم بحث اجتهاد بود. ما در حال حاضر نمی‌دانیم افق فکری شهید صدر چگونه بوده است. ما متأسفانه نه تنها در معرفی او، بلکه در معرفی تمام شخصیت‌هایمان کوتاهی کرده‌ایم.
نصری با توجه به اینکه حتی کتابی درباره شخصیت علامه طباطبایی برای ترجمه هم اکنون در دست نیست، بیان داشت: هم‌اکنون حتی کتابی که درباره علامه طباطبایی و علمای دیگر باشد، برای ترجمه به زبان‌های دیگر نداریم. ما چرا نباید ده‌ها کتاب و صدها کتاب درباره اندیشه‌های شهید صدر نداشته باشیم و به قدری در این زمینه از غرب عقب هستیم که قابل ملاحظه نیست. برای مثال آن‌ها صدها کتاب درباره داستایسفکی دارند. در حالی که بسیار مهم است شخصیت شهید صدر را در سطوح مختلف معرفی و او را با سایر اندیشمندان و متفکران غربی مقایسه کنیم.
وی ادامه داد: شهید صدر نوآوری‌های زیادی داشت و رساله علمیه می‌نوشت. رساله فقهیه نحوه دین‌ورزی ماست. زمانی دین‌ورزی درستی داریم که معرفت دینداری داشته باشیم. شهید صدر چند ویژگی مهم داشت، نخست اینکه او یک متفکر امروزی است. یکی از بزرگترین معضلات ما این است که متفکران متناسب با انقلاب اسلامی نداشتیم و از نظر اندیشه‌ای دچار فقر شده‌ایم.
این استاد فلسفه با بیان خدمات محمدباقر صدر در نجف اشرف تصریح کرد: درست در دهه ۳۰، این استاد بزرگوار حلقه‌ای در نجف تشکیل می‌دهد که ارتباط متفکران آنجا با جهان بود. از علامه جعفری نقل شده است که شهید صدر یکسال پای درس او می‌آمد و با مباحث جدید فلسفی آشنا می‌شد. در حقیقت توجه شهید صدر به نیازهای زمان بود و در عین حال توجه به سنت داشت.
وی گفت: با تمام توجهی که شهید صدر به سنت داشت آن را بت نمی‌کرد و به دستاوردهای جدید دنیا احترام می‌گذاشت و با شخصیت‌های مختلف جهان ارتباط داشت. از ویژگی‌های مهم شخصیتش این بود که همواره دنبال واقعیت بود و با دیدن اوضاع ایران و عراق اندیشه‌های ابتکاری را مطرح می‌کرد.
حقیقت: ترجمه‌ها غالباً گرته‌برداری است
راضیه حقیقت دبیر کارگروه ویرایش متون دینی «انجمن ویرایش و درست‌نویسی» در پایان این نشست اظهار داشت: از آبان‌ماه امسال کارگروهی را برای نقد کتاب‌های دینی برگزار کرده‌ایم و امیدواریم با این نگاه ویرایش متون دینی را عمیق‌تر نگاه کنیم. ترجمه‌هایی از عربی به فارسی شده است ایراداتی دارد و غالباً بخشی از این آثار گرته‌برداری است.
وی با اشاره به برخی مشکلات ۲ کتاب «اعتقاد ما» و «انسان و عبادت» افزود: کتاب «اعتقاد ما» با توجه به اینکه استدلالی بود و به لحاظ ساختاری جمله‌ها بی عیب و نقص بود. از لحاظ ویرایش صوری، اصول یکدستی رعایت شده بود. در کتاب شیوه کاماگذاری در جملات پایه و پیرو به درستی انجام شده بود.
حقیقت خاطرنشان کرد: کتاب «انسان و عبادت» متنی روان دارد به گونه‌ای که خواننده احساس نمی‌کند، متنی ترجمه شده و این از نکات قوت کتاب است. رسم‌الخط فرهنگستان زبان و ادب فارسی رعایت شده و معنی برخی واژه‌ها در پانوشت آمده است.
منبع: فارس
Links:
[1] https://vareth.ir/tag/keyword/44013/%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF-%D8%B5%D8%AF%D8%B1