کمک به مظلوم، حکم عقلی است

وارث: 

آیت‌الله مکارم شیرازی  اول بهمن‌ماه در درس خارج خود در مسجد اعظم با بیان اینکه امام خمینی(ره) بعد از مقدمه امر به معروف و نهی از منکر به اصول چندگانه پرداخته است، گفت: امر به معروف هم وجوب دارد و هم ممدوح؛ یعنی در واجبات و محرمات، امر به معروف و نهی از منکر واجب و در مستحبات و مکروهات، امر به معروف به ترتیب مستحب و مکروه است. 

وی افزود: اموری که عقلاً و شرعاً واجب است، باید در آنها امر به معروف صورت بگیرد و اگر شرعاً و عقلاً مسئله‌ای قبیح باشد هم باید مورد نهی قرار بگیرد. همچنین امر به امور مندوبه و مستحبه هم مستحب و نهی از مکروهات هم مستحب است.

آیت‌الله مکارم شیرازی با بیان اینکه واجبات شامل واجبات شرعی و عقلی می‌شود، اضافه کرد: واجبات عقلی مانند حفظ نظام، حفظ جان و امثال آن است و واجبات شرعیه هم فروعاتی مانند نماز و روزه و ... است؛ همچنین کمک به مظلومان ، حکمی عقلی است.

این مفسر قرآن با بیان اینکه نمونه مندوبات شرعی، نماز شب است و مکروه عقلی هم سختگیری در گرفتن حق مثلا مالی از دیگران است، ادامه داد: به همین دلیل گفته می‌شود اگر مالی به کسی داده‌اید که توان پرداخت آن را ندارد، در گرفتنش سختگیری نکنید.

این مرجع تقلید  با بیان اینکه برخی می‌گویند امر به معروف، واجب و مستحب دارد، ولی نهی از منکر، مستحب و واجب ندارد که این سخن درست نیست، بیان کرد: مکروهات به خصوص مکروهات شدیده مثل طلاق، منکر است و نهی از آن باید وجود داشته باشد.

این مفسر قرآن با بیان اینکه برخی خوردنی‌ها شدیداً مکروه است و جای نهی از منکر دارد، تصریح کرد: اینکه کسی را امر به طلاق دادن بکنیم، مکروه شدید است، زیرا طلاق مکروه شدید است.

وی با اشاره به کتاب مرحوم صدر با عنوان ماوراء الفقه، تصریح کرد: او گفته است ما در کتب فقهی نیاز به مسائل علوم دیگر داریم، مثلاً در مباحث ارث نیازمند ریاضیات یا در رویت هلال نیازمند نجوم هستیم؛ ایشان از برخی نقل کرده که گفته‌اند که امر به معروف و نهی از منکر دو واجب نیست، بلکه یکی است؛ یعنی هم امر و هم نهی، هر دو واجب هستند و می‌توانیم هر دو را هم به نهی از منکر برگردانیم، زیرا ترک واجبات منکر است و باید از آن نهی شود و محرمات هم منکرند و باید از آن نهی شوند.

این مفسر قرآن با بیان اینکه ایجاد دوگانگی در امر به معروف و نهی از منکر، تکلف است و کارکرد شرعی هم ندارد، اضافه کرد: در تعریف معروف در جواهر بیان شده که فعل نیکویی که دو شرط داشته باشد؛ یعنی وصف زائد بر حُسن داشته باشد و صاحب آن کار هم بداند که کاری نیکویی است، معروف گفته می‌شود و منکر هم هر فعل قبیحی را می‌گویند که فاعل آن بداند آن کار قبیح است.

آیت‌الله مکارم شیرازی تصریح کرد: در اینجا این سؤال مطرح است که آیا معروف و منکر حقیقت شرعیه دارد و مانند صوم و صلات است یا اینکه همان است که  عرف و عقل با آن آشناست و آن را می‌پسندد و منکر چیزی است که عقل از آن نفرت دارد؟ و بنده معتقدم حقیقت شرعیه ندارد و معروف هر چیزی است که عقل و شرع انسان، آن را حسن بداند یا منکر چیزی است که عقل و شرع آن را قبیح بداند.

وی با بیان اینکه در موضوعات واجب و حرام نباید علم را شرط بدانیم، تصریح کرد: مثلاً شراب حرام است، چه بدانیم و چه ندانیم و روزه واجب است، چه بدانیم و یا ندانیم. بنابراین علم و جهل تغییری در حکم شرعی ندارد.

منبع: ایکنا