استعمار نو چگونه «تفکر» را از انسان‌ها می‌گیرد؟

وارث: 

«استعمار یعنی تعطیلی فکر نه به آن معنا که اجازه ندهند شما فکر کنید، بلکه به آن معنا که فرصت ندهند شما فکر کنید... استعمار نو استعمار رسیدن به جواب قبل از رسیدن به سؤال است».

جملات فوق، بخش‌هایی از کتاب «تفکر» است که در میان سلسله آثار مرحوم آیت‌الله حائری شیرازی حول موضوع تفکر و تعقل به رشته تحریر درآمده است. اینکه در برخی از روایات اهل‌بیت(علیهم السلام) لحظه‌ای تفکر از هزار سال عبادت بهتر و با فضیلت‌تر توصیف شده، سؤالات مهمی را به ذهن متبادر می‌سازد: منظور از تفکر در این روایات چه نوع تفکری است؟ محدوده این تفکر تا کجاست و چه مقدماتی دارد؟ کارکرد این تفکر چیست که به این میزان ارزنده توصیف شده است؟

مرحوم آیت‌الله حائری شیرازی که از علمای حوزه علمیه و اساتید اخلاق برجسته محسوب می‌شود، در این کتاب مطالب عمیق و ظریفی را در خصوص تفکر بیان کرده است که مخاطب را با جایگاه تفکر و لوازم آن در اسلام آشنا می‌سازد.

در دورانی که استعمار نو با انواع رسانه‌ها و تبلیغات جذاب و مدرن اذهان توده‌ها را در اختیار گرفته و مجال اندیشه آزاد را محدود ساخته و حتی در برخی از موضوعات، مجالی برای اندیشه آزاد باقی نگذاشته، فهم صحیح از تفکر آزاد و ارزش آن در زندگی انسان، ارمغانی ارزنده است که رهایی از استعمار نو را در سطح فردی و اجتماعی درپی‌خواهد داشت.

برخلاف توهمات کسانی که اسلام را دینی قشری و متشکل از امور تعبدی بدون اندیشه و عمق تصور می‌کنند، حقیقت این دین آسمانی و نجات‌بخش رهایی انسان از بند تعلقات دنیایی و بی‌ارزش و در مقابل،  متوجه ساختن او به امور عمیق، مفید و مترقی است. اموری که تکامل بشر را در همه زمینه‌های مادی و معنوی درپی دارد. این تفکر در اسلام از هزار سال عبادت ارزشمندتر شمرده شده است.

مرحوم آیت‌الله حائری شیرازی در این کتاب از جوانب مختلف به موضوع تفکر پرداخته و جایگاه آن را در مسائل اخلاقی، اعتقادی، اجتماعی و حتی سیاسی مورد بررسی و تبیین قرار داده است. اغلب مطالب اصلی کتاب برگرفته از آیات نورانی قرآن کریم و روایاتی است که کمتر به آنها پرداخته شده و حتی ممکن است برای بسیاری تازگی دارد.

نحوه تفکر کردن از لحاظ موضوع فکر، مقدار اندیشیدن که در این کتاب با اشاره به متن احادیث، از آن به عنوان «ادمان التفکر؛ تفکر مدام» یاد شده، ساختار اندیشیدن در اسلام و تبدیل شدن به یک مسلمان متفکر را در این کتاب ترسیم می‌کند. از آنجا که متن کتاب برآمده از بیانات مرحوم آیت‌الله حائری شیرازی است، وجود حکایات آموزنده و شیرین در خلال مباحث علمی، بر جذابیت اثر افزوده و فهم مطالب را برای عموم آسان‌تر ساخته است. در بخش‌هایی از کتاب نیز پرسش‌هایی مطرح شده که توسط مؤلف مورد پاسخگویی قرار گرفته است.

آیت‌الله حائری(رحمه الله علیه) در بخش‌های متعددی از این کتاب، به تحلیل عملکرد استعمار نو در محدود ساختن تفکر انسان‌ها جهت بهره‌برداری از آنان پرداخته است. روشی که طبق آن کنترل افکار عمومی توسط استعمارگران جهت دستیابی به اهداف و منافع مادی و سلطه‌جویانه‌شان برنامه‌ریزی شده است.

ارتباط مقولاتی مانند اخلاق و تربیت با مسئله تفکر نیز در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته و تأثیر اخلاق بر تفکر با این جمله بیان شده است که تفکر صحیح، محصول اخلاق صحیح است. در خصوص تأثیر اخلاق بر تفکر، حکایتی از زندگی آیت الله بروجردی (رحمه الله علیه)‌ نقل شده است که اهمیت اخلاق در تأثیرگذاری تفکر را برجسته می‌سازد.

تأثیر روش‌های تربیتی کودکان در شکل‌گیری روحیه متفکرانه در آنان از نکات مهمی است که با بیان مثال‌هایی بیان شده است. همچنین عوامل رشد، بالندگی و تقویت فکر و برخی از عوامل افول و تضعیف آن نیز مورد توجه مؤلف قرار گرفته است.

نکته حائز اهمیت در این کتاب، استفاده بجا و متعدد از نقل‌های تاریخی و حکایات آموزنده در موضوعات مختلف است که با بیان شیرین و ساده مرحوم آیت‌الله حائری شیرازی جذابیتی دوچندان به متن کتاب بخشیده است. به طوری‌ که علاوه بر لذت بردن از مطالعه کتاب، مطالب آن در قالب داستان و حکایات آموزنده در ذهن مخاطب باقی می‌ماند.

در این اثر، درج شدن آدرس آیات، روایات و برخی از مطالب علمی و تاریخی موجود در کتاب، در قالب پاورقی‌هایی در حواشی کتاب، همراه با صفحه‌آرایی مطلوب، جلوه ویژه‌ای به ظاهر کتاب بخشیده و توجه مخاطب را بیش از سایر کتاب‌ها به منابع مطالب جلب می‌کند.

کتاب «تفکر» اثری شیرین، مختصر و مفید است که در 92 صفحه توسط نشر معارف به علاقه‌مندان عرضه شده است. با در دست گرفتن این کتاب، متنی علمی، جذاب و متفاوت را در خصوص تفکر، پیش‌رو دارید که حاصل نگاه‌ و تلاش علمی و معرفتی یکی از اساتید و عالمان برجسته در دوران کنونی است. شخصی که مطالعات ادبی و تاریخی را با معارف قرآنی و روایی پیوند داده و نگاهی عالمانه همراه با عبرت و بصیرت را در هر موضوع به مخاطبان خود منتقل می‌سازد.

منبع: تسنیم