رابطه نماز و سبک زندگی اسلامی/ جایگاه نورچشمی‌ها و آقازادگی در نماز کامل کجاست؟

وارث: 

طبق آداب و آموزه‌های اسلامی معیارها و شاخصه‌های مهمی برای سنجش قبول شدن اعمال ما در نزد خدای متعال وجود دارد. در این میان، مهم‌ترین معیار در سبک زندگی، رفتار و گفتار ما گذاشته شده تا مشخص شود چقدر پای بند به اصول دینی هستیم. هرچند که نماز به عنوان ستون دین و رکن مهمی در آموزه‌های اسلامی مطرح است و به عنوان اولین سؤال در روز جزا از ما پرسیده خواهد شد، اما زمانی نماز ما کامل و حقیقی خواهد بود که شرایط آن را در زندگی خود پیاده کنیم.

 به دلیل اهمیت بالای موضوع نماز در سبک زندگی اسلامی گفت‌وگویی با دکتر طاهره همیز، استاد و پژوهشگر اسلامی انجام شده  است تا رابطه میان سبک زندگی اسلامی و نماز مشخص شود و بدانیم چگونه این رکن مهم دینی در رفتار ما مؤثر خواهد بود. آن طور که این کارشناس دینی توضیح می‌دهد، تفاوتی ندارد که نمازگزار انسان معمولی و با شغل ساده باشد و یا مسئول مملکتی. در هر صورت باید حق فرزندان خود را ادا کند، اما نه به این روش که حق مردمی را پایمال کند تا فرزندش در رفاه و آرامش باشد. البته این مسئولیت در مورد عموم مردم که در مشاغل عادی بوده و مسئولیت‌های بزرگ بر عهده ندارند، بسیار ساده‌تر است. اما مسئولین و افرادی که در شغل‌ها و منصب‌های مهم و مدیریتی هستند باید دقت بیشتری داشته باشند. چون آن‌ها به همان اندازه که از موقعیت دنیایی بهره‌مند شده‌اند، به همان نسبت در برابر خدا و مردم مسئولیت بیشتر و بزرگ‌تری دارند. عموماً این طور در بعضی از اذهان جا افتاده که کسی که موقعیت بالا و مدیریتی دارد، خوش به سعادت او شده و عنایت ویژه‌ای از سوی خدا به او بوده. اما حقیقت اسلام این است که هر اندازه ما به قدرت و موقعیت‌های حساس نزدیک‌تر باشیم، مورد آزمایش‌های سخت‌تری قرار گرفته‌ایم.

زندگی نمازگزار حقیقی

مردم معمولاً انتظار دارند کسانی که اهل نماز هستند در روابط و امور اجتماعی رفتاری مناسب داشته باشند و این توقع خاصی است که از اهل ایمان و به خصوص نمازگزاران می‌رود. طبق آداب اسلامی، آیا چنین انتظار و توقعی صحیح است؟

این یک توقع به جا است که اطرافیان نمازگزار از او دارند تا رفتاری متناسب با نمازش داشته باشد. کسانی که اهل نماز هستند نباید از این موضوع ناراحت شوند، بلکه باید بدانند وظیفه‌ای بر عهده آن‌ها گذاشته شده تا سبک زندگی اسلامی را در رفتار و گفتار خود هم اجرا کنند. اگر این مسئولیت را به جا بیاورند، می‌توان گفت که نماز آن‌ها مؤثر بوده در غیر این صورت چه فایده‌ای در نمازی وجود دارد که اقامه کننده آن، رفتاری دور از اسلام و انسانیت داشته باشد؟

دقت کنید که این نکته را امام علی علیه السلام در حدیثی گوشزد کرده‌اند، مبنی بر این که: «حق نماز را مؤمنینی شناخته‌اند که نه زینت‌های دنیا و نه نورچشمی‌ها از فرزند و مال، آن‌ها را از عبادت پروردگارشان بازنمی‌دارد.»

رابطه نماز و نورچشمی‌ها

با این توضیح، پدیده آقازادگی اگر از سوی پدرانشان مورد حمایت قرار بگیرند، به این معناست که آن‌ها حق نماز را به جا نیاورده‌اند؟

تفاوتی ندارد که نمازگزار انسان معمولی و با شغل ساده باشد و یا مسئول مملکتی. در هر صورت باید حق فرزندان خود را ادا کند، اما نه به این روش که حق مردمی را پایمال کند تا فرزندش در رفاه و آرامش باشد. البته این مسئولیت در مورد عموم مردم که در مشاغل عادی بوده و مسئولیت‌های بزرگ بر عهده ندارند، بسیار ساده‌تر است. اما مسئولین و افرادی که در شغل‌ها و منصب‌های مهم و مدیریتی هستند باید دقت بیشتری داشته باشند. چون آن‌ها به همان اندازه که از موقعیت دنیایی بهره‌مند شده‌اند، به همان نسبت در برابر خدا و مردم مسئولیت بیشتر و بزرگ‌تری دارند.

عموماً این طور در بعضی از اذهان جا افتاده که کسی که موقعیت بالا و مدیریتی دارد، خوش به سعادت او شده و عنایت ویژه‌ای از سوی خدا به او بوده. اما حقیقت اسلام این است که هر اندازه ما به قدرت و موقعیت‌های حساس نزدیک‌تر باشیم، مورد آزمایش‌های سخت‌تری قرار گرفته‌ایم.

مسئولی که نماز می‌خواند و ما او را در صف اول نماز جمعه هم می‌بینیم، نسبت به مردم عادی آزمایش الهی بزرگ‌تر و سخت‌تری در پیش رو دارد. او نباید مردم را قربانی نورچشمی‌های خودش کند. چون در این صورت حق نماز را به جا نیاورده است.

ارتباط سبک زندگی و نماز از منظر قرآن

این موضوع را از قرآن کریم چگونه می‌توان تحلیل کرد؟

قرآن کریم هم به این نکته اهمیت ویژه‌ای داده است تا همه مردم بدانند نباید به بهانه به دست آوردن پول و موقعیت بالاتر و یا فراهم کردن امکانات برای زن و فرزند خود، حقی را ضایع کنند. در سوره مبارکه نور در این باره می‌فرماید: «رِجَالٌ لَّا تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَ لَا بَیعٌ عَن ذِکرِ اللَّهِ وَ إِقَامِ الصَّلَاةِ وَ إِیتَاءِ الزَّکاةِ یخَافُونَ یوْمًا تَتَقَلَّبُ فِیهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ؛ مردانى که نه تجارت و نه معامله‏اى آنان را از یاد خدا و برپاداشتن نماز و اداى زکات غافل نمى‏کند؛ آن‌ها از روزى مى‏ترسند که در آن، دل‌ها و چشم‌ها زیر و رو مى‏شود.»

بر این اساس است که وقتی افراد مؤمن را می‌بینیم، اگر به شدت مشغول کسب و کار باشند، اما به محض شنیدن اذان برای نماز بلند می‌شوند و نماز را بر هر کاری ترجیح می‌دهند. چون معامله‌های خود را هم در راستای دین انجام می‌دهند. این افراد هستند که در معامله و کسب و کار هم به شدت نکات اسلامی را رعایت می‌کنند. از خوردن هر نوع مال حرام پرهیز می‌کنند و حق را در همه امور رعایت می‌کنند. پرداخت زکات را در همین راستا انجام می‌دهند تا دارایی آن‌ها پاک و حلال باشد.

این آیه به خوبی رابطه نماز با سبک زندگی اسلامی را معرفی می‌کند و نشان می‌دهد مردم مؤمن چگونه زندگی می‌کنند. آن‌ها در هر شرایطی به یاد قیامت و روز پاسخگویی هستند و به همین دلیل زندگی خود را در راستای سعادت ابدی برنامه‌ریزی کرده‌اند. عبارت «ذکر الله» هم به همین علت عنوان شده، هرچند که نماز خواندن و پرداخت زکات هم مصداقی از ذکر خدا است. اما خواسته این نکته را یادآوری کند که مردم مؤمن مدام ذکر خدا را در یاد دارند و به همین دلیل در تجارت و خرید و فروش هم اصول دینی و حلال و حرام را رعایت می‌کنند.

راهی برای شناخت دیگران

با این توضیحات چقدر می‌توان افراد را از روی نمازشان شناخت؟

درست است که نماز یکی از معیارهای مهم مسلمانی است و به عنوان ستون دین شناخته شده، اما همان طور که اشاره شد نماز باید در زندگی و معاشرت‌های اجتماعی خودش را نشان بدهد. درواقع نمازگزار حقیقی کسی است که در امور مربوط به زندگی فردی، خانوادگی، شغلی و اجتماعی هم فردی متدین باشد. رفتار و کردار او معیار اسلامی باشد و از مرزهای اسلام و اعتقادات دینی خارج نشود.

در حدیثی از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمودند: «به رکوع و سجده‌های طولانی افراد نگاه نکنید، زیرا ممکن است به آن عادت کرده باشند و برای آن‌ها یک امر عادی شده باشد. اگر آن را ترک کنند، وحشت کنند. بلکه راست‌گویی و امانت‌داری افراد را بنگرید.»

حق دیگری در مالت نباشد

اشاره کردید که یکی از شرایط مهم و اساسی در قبول شدن نماز این است که انسان حق دیگران را رعایت کند. چه رابطه‌ای میان این دو رکن وجود دارد؟

یک نمونه این مطلب را در حدیثی از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام می‌توان مشاهده کرد. آن حضرت خطاب به کمیل فرمودند: «ای کمیل! نگاه کن و ببین که در چه چیزی نماز می‌گزاری و بر روی چه چیزی به نماز ایستاده‌ای. اگر آن چیزی را که برای نمازت استفاده می‌کنی، حلال و مباح نباشد، نماز قبول نخواهد شد.» درواقع طبق این آیه یکی از ملاک‌های مهم قبول شدن نماز این است که حق کسی در نماز ما نباشد. حتی فرشی که روی آن می‌ایستیم، زمینی که روی آن ایستاده‌ایم یا سجاده نماز ما ذره‌ای از مال ناحق نباشد و اگر بر زمین و فرش کسی نماز می‌خوانیم، او رضایت داشته باشد.

همین طور در حدیثی از پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله نقل شده که فرمودند: «خداوند به من فرمود: به مردم هشدار بده تا وقتی نسبت به یکی از بندگان من به گردن خود مظلمه و حقی دارد، وارد هیچ یک از خانه‌های من نشوند. زیرا تا زمانی که در پیشگاه من به نماز ایستاده‌اند آن‌ها را لعنت می‌کنم مگر اینکه آن مظلمه را رد کنند.» در عین حال در بعضی از روایت‌ها نوشته شده که آن حضرت افرادی را که زکات از مال و دارایی خود پرداخت نمی‌کردند، از مسجد اخراج کردند. در جای دیگری فرمودند: «کسی که لقمه حرام بخورد، نماز چهل شب او قبول نمی‌شود و دعای چهل روز او به اجابت نمی‌رسد.»

هشت ملاک قبولی نماز در کلام امام صادق علیه السلام

به چند نمونه از شرایط و ملاک‌های قبولی نماز اشاره کردید، مانند زکات و رعایت حق مردم. درمجموع چه ملاک‌هایی برای قبول شدن نماز وجود دارد؟

در احادیث و روایت‌ها به چندین نمونه از شرایط قبول شدن نماز اشاره شده است. اما در حدیثی از امام صادق علیه السلام هشت ملاک کلی برای قبولی نماز عنوان شده است. آن حضرت فرمودند: خدای متعال فرموده است نماز کسی را قبول می‌کنم که در برابر عظمت من خاضع و فروتن باشد، از خواسته‌ها و آرزوهای نفسانی خودش به خاطر من دور باشد، روزش را به یاد من به سر کند، بر بندگان من کبر و بزرگی نفروشد و تکبر نکند، به گرسنه غذا دهد، برهنه را بپوشاند، با مصیبت‌دیده مهربانی کند و غریب را پناه بدهد.

از طرف دیگر نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «هر کسی که نماز او را از فحشا و منکر بازندارد، هیچ بهره‌ای از نماز حاصل نکرده است.» درواقع نشانه مهمی از قبول شدن نماز این است که انسان ببیند آیا وقتی با گناه و فساد مواجه می‌شود یاد خدا او را از آن گناه دور می‌کند یا نه. میزان ارتکاب به فساد و گناه نشان دهند میزان قبول نشدن نماز ماست و هر قدر نماز صحیح‌تر باشد، در زندگی هم اصول اسلامی را رعایت خواهیم کرد.

با این وجود چگونه می‌شود از طریق نماز سایر بخش‌های زندگی را اصلاح کرد؟

هر زمان در جامعه مشاهده شود که بخش زیادی از مسئولان و مردم وجدان کاری ندارند، مسئولیت‌پذیر نیستند و به وظایف اجتماعی خود عمل نمی‌کنند می‌توان این طور حکم کرد که یا نماز نمی‌خوانند و یا نمازهای آن‌ها شرایط قبولی در درگاه خدای متعال را ندارد. چون طبق فرموده امام علی علیه السلام، تمام اعمال انسان تابع نماز خواهند بود. اگر نماز کامل باشد، اعمال هم کامل است. اما اگر نماز انسان کامل و درست نباشد، در کارها و مسئولیت‌هایی که به او محول شده هم سهل‌انگار خواهد بود و حق را به درستی ادا نمی‌کند.

منبع: تسنیم