بررسی زیارتگاه‌هایی در مصر، مدینه و شام به نام مزار مطهر حضرت زینب(س)

وارث: 

دفاع از مقام امامت و ولایت به اندازه‌ای دارای اهمیت است که حضرت زینب سلام‌الله علیها برای یاری امام زمان خود یعنی امام حسین علیه السلام از سلامت و زندگی خود و حتی جان فرزندان عزیزش گذشت. این سیره که سرمشق آن را در زندگی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها به عنوان اولین شهید راه ولایت و امامت می‌توان مشاهده کرد، درس‌ها و آموزه‌های بزرگی برای زندگی ما دارد؛ اما درنهایت آن بانوی بزرگوار حدود یک سال و نیم بعد از واقعه جان‌سوز کربلا از دنیا رفتند و پیکر مطهرشان در مکانی به خاک سپرده شد که بنا به نقل مشهور در شام (سوریه امروزی) قرار دارد.

 در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام باقر علم الهدی، محقق و کارشناس دینی انجام شده به بررسی و بازخوانی بخش‌هایی از زندگی حضرت زینب سلام الله علیها پرداخته است. آن طور که این پژوهشگر اسلامی شرح می‌دهد، سه مکان در مصر، مدینه و شام به عنوان مزار مطهر حضرت زینب سلام الله علیها معرفی شده‌اند؛ اما ما در میان این سه نقل هیچ‌کدام را نه می‌توانیم به طور قطع بپذیریم و نه رد کنیم. هرچند که برخی از علما همین سوریه را بیشتر ترجیح داده و آن را پذیرفته‌اند. اما از آنجا که اصل ابراز ارادت است، حضرت زینب سلام الله علیها در هر جای کره زمین که دفن شده باشند، ان‌شاءالله عرض ارادت ما مورد قبول ایشان قرار خواهد گرفت. در عین حال چون مزار مطهر ایشان در سوریه بیشتر مورد تائید و تأکید قرار گرفته، ان‌شاءالله زیارت ما مورد تائید و مقبول خواهد بود.

بررسی شرط ازدواج حضرت زینب سلام الله علیها

گاهی گفته می‌شود که حضرت زینب سلام الله علیها قبل از ازدواج شرطی با همسر خود گذاشتند، مبنی بر اینکه همیشه همراه امام حسین علیه السلام باشند و به همین دلیل در قیام کربلا به همراه آن حضرت رفتند. آیا چنین مطلبی صحت دارد؟

این مطلب درست نیست. وقتی منابع تاریخی دست اول و یا حتی احادیث و منابع روایی مستند را بررسی می‌کنیم، در هیچ موردی به این موضوع برخورد نمی‌کنیم که حضرت زینب سلام الله علیها با همسر خود شرط گذاشته باشند که همیشه همراه امام حسین علیه السلام باشند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که این مطلب جعلی و ساختگی است و صحت ندارد.

 

بر اساس منابع اعتقادی چرا نمی‌توان این مطلب را قبول کرد که آن حضرت چنین شرطی حین ازدواج خود گذاشته باشند؟

به این علت که همراهی حضرت زینب سلام الله علیها با امام حسین علیه السلام در حقیقت دفاع و همراهی با امام زمان خود بوده؛ آن هم امامی که در معرض آزار و دشمنان قرار گرفته بود. در این شرایط بر اساس دستورات دینی مسئولیت همه افراد اعم از زن و مرد است که امام خود را یاری کرده و از او دفاع کنند. در چنین اوضاعی دفاع و حمایت از امام به اجازه و اذن همسر نیازی ندارد که بگوییم حضرت زینب سلام الله علیها باید از شوهر خود اجازه می‌گرفتند. پس دلیل نداشته که چنین شرایطی ضمن ازدواج خود داشته باشند.

فرزندان بانوی پیام‌آور کربلا

در مورد تعداد فرزندان حضرت زینب سلام الله علیها کمتر مطلبی عنوان شده؛ جز آنکه می‌دانیم دو پسر ایشان در جریان قیام عاشورا به شهادت رسیدند. آیا آن بانوی مکرم غیر از این دو پسر، فرزند دیگری هم داشتند؟

در خصوص فرزندان حضرت زینب سلام الله علیها در منابع تاریخی تفاوت‌هایی وجود دارد. بیشترین و معروف‌ترین نقل این است که آن بانوی مکرم چهار پسر و یک دختر داشتند به نام‌های محمد، عون، علی و عباس. البته بعضی از روایت‌ها هم محمد را از همسر دیگر جناب عبدالله می‌دانند.

در عین حال از آنجایی که گفته شده دو فرزند حضرت زینب سلام الله علیها در جریان جان‌سوز کربلا به شهادت رسیدند، نام محمد و عون برده شده است و گاهی هم نام‌های عبدالله و عون را می‌برند. اما در خصوص اینکه سایر فرزندان حضرت زینب سلام الله علیها چه کسانی بودند و چه سرنوشتی داشتند، مطلبی در دست نیست.

مرور نقل‌هایی درباره مزار مطهر حضرت زینب سلام الله علیها

در خصوص محل دفن و مزار مطهر حضرت زینب سلام الله علیها هم نقل‌هایی در تاریخ وجود دارد. اینکه امروزه مزار آن حضرت در سوریه را زیارت می‌کنیم ولی در بعضی روایت‌ها نوشته شده که ایشان در مصر دفن شده‌اند.

در مورد مزار مطهر حضرت زینب سلام الله علیها در سوریه روایت‌ها و نقل‌هایی وجود دارد. از جمله این که عنوان شده یک سال مدینه دچار قحطی و خشک‌سالی شد و محصولات و خوراکی‌ها در این شهر به شدت کاهش پیدا کرد. از آنجا که عبدالله بن جعفر طیار یعنی همسر حضرت زینب سلام الله علیها در شام زمین‌ها و املاکی داشت، آن بانوی مکرم را به شام آورد. اما چون ایشان از شام خاطرات بدی داشتند، به دمشق نرفتند. بلکه به روستایی به اسم راویه که زمین‌های همسرشان در آن قرار داشت، وارد شدند. در همان روستا بود که ایشان از دنیا رفتند و در همان مکان دفن شدند.

ظاهراً بعضی از محققان این موضوع را زیر سؤال برده‌اند.

بله.

چرا؟

به این دلیل که گفته شده حضرت زینب سلام الله علیها یک سال و نیم بعد از واقعه کربلا از دنیا رفتند. اما گفته شده که در تاریخ نوشته نشده که در آن زمان در مدینه قحطی و خشک‌سالی آمده باشد که زمینه هجرت آن بانوی مکرم به سرزمین شام را ایجاد کند. این موضوع فقط در این نقل آمده و به همین علت مورد تردید قرار می‌گیرد.

زیارتگاه سیده زینب در مصر

اینکه عنوان شده مزار حضرت زینب سلام الله علیها در مصر قرار دارد، آیا این مطلب قابل پذیرش است؟

در بعضی از نقل‌ها هم این طور آمده چون حضرت زینب سلام الله علیها علیه دستگاه یزید افشاگری می‌کردند، یزید ملعون دستور داده بود که ایشان از مدینه خارج شوند و به مصر بروند. این افراد می‌گویند این بانوی گرامی در مصر از دنیا رفته‌اند. در عین حال راوی این مطلب زنی به اسم رقیه است که ظاهراً دختر فرمانروای معاویه و یزید در مصر بوده. او در نقل خود عنوان کرده با توجه به افشاگری‌هایی که حضرت زینب سلام الله علیها در مدینه داشتند، حاکم مدینه به یزید نامه نوشت که این خانم مدینه را بر تو تباه می‌کند و او هم دستور داد آن بزرگوار را تبعید کنند و ایشان به مصر آمدند.

رقیه؛ دختر حاکم مصر، نقل می‌کند که پدرش به استقبال حضرت زینب سلام الله علیها آمد و شهادت امام حسین علیه السلام را به ایشان تسلیت گفت و سخنانی به حضرت زینب سلام الله علیها نسبت داد. او می‌گوید کمی بعد از ورود حضرت زینب سلام الله علیها به مصر، آن حضرت از دنیا رفتند و پدر رقیه یعنی حاکم مصر بر پیکر ایشان نماز خواند و آن حضرت در آنجا دفن شدند.

آیا زیارتگاهی به نام حضرت زینب سلام الله علیها در مصر وجود دارد؟

زیارتگاهی در شهر قاهره وجود دارد که به نام سیده زینب نامیده می‌شود. عده‌ای معتقدند که این مرقد به حضرت زینب سلام الله مربوط است. اما این نقل را هم گروهی به خاطر راوی آن و برخی مسائل دیگر رد کرده و نمی‌پذیرند و می‌گویند زینبی که در مصر دفن است، یکی دیگر از نوادگان اهل بیت علیهم السلام است و نه حضرت زینب کبرا سلام الله علیها، دختر امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام.

آیا حضرت در بقیع دفن شده‌اند؟

روایت دیگری هم به دفن شدن حضرت زینب سلام الله علیها در بقیع اشاره دارد. این روایت را چه اندازه می‌توان مورد اعتنا قرار داد؟

برخی از علما مانند علامه عمید عاملی که این دو نقل را رد می‌کند و می‌گوید حضرت زینب سلام الله علیها ساکن مدینه بودند و قطعاً در مدینه از دنیا رفته‌اند و باید در بقیع دفن شده باشند. یعنی می‌گویند که آن بانوی گرامی بعد از واقعه کربلا که مدینه برگشتند، دیگر از مدینه خارج نشدند و در همان شهر از دنیا رفتند. اما نظر ایشان را هم برخی دیگر رد می‌کنند و می‌گویند مدفونان در بقیع، مورد توجه تاریخ قرار گرفته‌اند.

به این معنا که حتی افرادی که از نظر مقام و موقعیت در حد حضرت زینب سلام الله علیها نبوده‌اند و در بقیع دفن شده‌اند اسمشان در تاریخ ثبت شده است. حضرت زینب سلام الله علیها، نواده پیامبر صلی‌الله علیه و آله و پیام‌آور کربلا و با آن شخصیت و عظمت، اگر در بقیع دفن شده باشند باید در تاریخ ثبت می‌شد.

در نهایت میان این سه نقل کدام را می‌توانیم مورد توجه قرار بدهیم؟

ما در میان این سه نقل هیچ‌کدام را نه می‌توانیم به طور قطع بپذیریم و نه رد کنیم. هرچند که برخی از علما همین سوریه را بیشتر ترجیح داده و آن را پذیرفته‌اند. اما از آنجا که اصل ابراز ارادت است، حضرت زینب سلام الله علیها در هر جای کره زمین که دفن شده باشند، ان‌شاءالله عرض ارادت ما مورد قبول ایشان قرار خواهد گرفت. در عین حال چون مزار مطهر ایشان در سوریه بیشتر مورد تائید و تأکید قرار گرفته، ان‌شاءالله زیارت ما مورد تائید و مقبول خواهد بود.

منبع: تسنیم