وارث: فرشتگان یا ملائک که به عنوان موجوداتی فرامادی و در عین حال پاک و منزه و فرمانبردار دستورات خداوند شناخته میشوند، همواره نقش مهمی در پیشبرد برنامههای الهی ایفا کردهاند و از سوی دیگر در هر شرایطی یاور مؤمنان بودهاند تا جایی که در روایات متعددی آنها را خادم مؤمنان معرفی کردهاند. اما این سؤال شاید برای ما ایجاد شود که ابتدای تعلیم و تربیت فرشتگان از کجا آغاز شد؟
پاسخ این سؤال را در روایتی از امام رضا(ع) که به نقل از امیر مؤمنان(ع) بیان فرمودند، میخوانیم. این روایت را شیخ صدوق در صفحه 262 از کتاب «عیون اخبار رضا(ع)» نقل میکنند. یادآوریم میشویم کتاب «عیون اخبار رضا(ع)» از مهمترین منابع روایی شیعیان است که در آن روایتهاى پیرامون امام رضا( ع) و مجموعه روایاتى که از آن حضرت روایت شده، جمع آورى شده است.
عبدالسلام بن صالح از امام رضا(ع) از پدران بزرگوار خود از امیر المؤمنین(ع) روایت کرده است که حضرت رسولالله(ص) فرمودند: خداوند خلقى برتر از من و گرامى تر از من- نزد خود- خلق نفرموده است، حضرت على(ع) فرمودند: من عرض کردم: شما برتر هستید یا جبرئیل؟ حضرت ضمن بیان فضایل و مناقبشان، فرمودند:
«یا علی، اگر ما نبودیم خداوند نه آدم(ع) و نه حواء را و نه بهشت و جهنّم و نه آسمان و زمین را خلق نمیکرد، پس چگونه از ملائکه افضل نباشیم؟ و حال آنکه ما پیش از آنان پروردگارمان را شناختیم و او را تسبیح و تقدیس کردیم و به یگانگى او شهادت دادیم، زیرا اولین چیزى که خداوند خلق کرد ارواح ما بود که آنها را به توحید و تمجید خود به نطق آورد و پس از آن ملائکه را خلق کرد که وقتى ارواح ما را به صورت یک نور واحد دیدند، این مسأله را بسیار بزرگ و عظیم یافتند و ما براى اینکه ملائکه بفهمند ما مخلوق هستیم و خداوند منزه و برتر از صفات ماست، او را تسبیح گفتیم و ملائکه نیز به پیروى از تسبیح ما، تسبیح گفتند و او را از صفات ما منزه دانستند.
و وقتى عظمت شأن ما را دیدند به وحدانیت خدا شهادت دادیم تا ملائکه بدانند معبودى نیست جز اللَّه و بدانند که ما (فقط) بندگان خدا هستیم و خدا نیستیم و نباید به تنهایى و یا به همراه خداوند پرستش شویم و گفتند: «لا إله إلّا اللَّه» و وقتى بزرگى مقام ما را دیدند، تکبیر (اللّه اکبر) گفتیم تا ملائکه بدانند که خداوند بزرگتر از آن است که بزرگى مقام از طریقى غیر از او به دست آید. و وقتى که عزت و قدرتى که خداوند به ما داده بود دیدند، گفتیم: «لا حول و لا قوّة إلّا باللَّه» تا ملائکه بدانند آنچه که ما قدرت و توان داریم از خداست، و وقتى نعمتى را که خدا به ما داده و بر ما واجب کرده است ـ یعنى وجوب اطاعت از ما ـ را دیدند، گفتیم: «الحمد للَّه» تا ملائکه حمد و ستایش را که در واقع، در مقابل نعمتهای الهى، حقّ خداوند برگردن ماست را دریابند و ملائکه نیز گفتند: الحمد للَّه. پس در واقع به وسیله ما بود که به توحید و تسبیح و تهلیل (لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ) وتحمید و تمجید الهى هدایت شدند.»
متن حدیث:
یَا عَلِیُّ لَوْ لَا نَحْنُ مَا خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ ع وَ لَا الْحَوَّاءَ وَ لَا الْجَنَّةَ وَ لَا النَّارَ وَ لَا السَّمَاءَ وَ لَا الْأَرْضَ فَکَیْفَ لَا نَکُونُ أَفْضَلَ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ قَدْ سَبَقْنَاهُمْ إِلَى مَعْرِفَةِ رَبِّنَا وَ تَسْبِیحِهِ وَ تَهْلِیلِهِ وَ تَقْدِیسِهِ لِأَنَّ أَوَّلَ مَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْوَاحُنَا فَأَنْطَقَهَا بِتَوْحِیدِهِ وَ تَمْجِیدِه ثُمَّ خَلَقَ الْمَلَائِکَةَ فَلَمَّا شَاهَدُوا أَرْوَاحَنَا نُوراً وَاحِدا اسْتَعْظَمَتْ أَمْرَنَا فَسَبَّحْنَا لِتَعْلَمَ الْمَلَائِکَةُ أَنَّا خَلْقٌ مَخْلُوقُونَ وَ أَنَّهُ مُنَزَّهٌ عَنْ صِفَاتِنَا فَسَبَّحَتِ الْمَلَائِکَةُ بِتَسْبِیحِنَا وَ نَزَّهَتْهُ عَنْ صِفَاتِنَا فَلَمَّا شَاهَدُوا عِظَمَ شَأْنِنَا هَلَّلْنَا لِتَعْلَمَ الْمَلَائِکَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه وَ أَنَّا عَبِیدٌ وَ لَسْنَا بِآلِهة...
