اولین معلم فرشتگان

وارث: فرشتگان یا ملائک که به عنوان موجوداتی فرامادی و در عین حال پاک و منزه و فرمانبردار دستورات خداوند شناخته می‎شوند، همواره نقش مهمی در پیشبرد برنامه‎های الهی ایفا کرده‎اند و از سوی دیگر در هر شرایطی یاور مؤمنان بوده‎اند تا جایی که در روایات متعددی آنها را خادم مؤمنان معرفی کرده‎اند. اما این سؤال شاید برای ما ایجاد شود که ابتدای تعلیم و تربیت فرشتگان از کجا آغاز شد؟

پاسخ این سؤال را در روایتی از امام رضا(ع) که به نقل از امیر مؤمنان(ع) بیان فرمودند، می‎خوانیم. این روایت را شیخ صدوق در صفحه 262 از کتاب «عیون اخبار رضا(ع)» نقل می‎کنند. یادآوریم می‎شویم کتاب «عیون اخبار رضا(ع)» از مهم‎ترین منابع روایی شیعیان است که در آن روایت‏هاى پیرامون امام رضا( ع) و مجموعه روایاتى که از آن حضرت روایت شده، جمع‏ آورى شده است.

عبدالسلام بن صالح از امام رضا(ع) از پدران بزرگوار خود از امیر المؤمنین(ع) روایت کرده است که حضرت رسول‎الله(ص) فرمودند: خداوند خلقى برتر از من و گرامى‏ تر از من- نزد خود- خلق نفرموده است، حضرت على(ع) فرمودند: من عرض کردم: شما برتر هستید یا جبرئیل؟ حضرت ضمن بیان فضایل و مناقبشان، فرمودند:

«یا علی، اگر ما نبودیم خداوند نه آدم(ع) و نه حواء را و نه بهشت و جهنّم و نه آسمان و زمین را خلق نمی‎کرد، پس چگونه از ملائکه افضل نباشیم؟ و حال آنکه ما پیش از آنان پروردگارمان را شناختیم و او را تسبیح و تقدیس کردیم و به یگانگى او شهادت دادیم، زیرا اولین چیزى که خداوند خلق کرد ارواح ما بود که آنها را به توحید و تمجید خود به نطق آورد و پس از آن ملائکه را خلق کرد که وقتى ارواح ما را به صورت یک نور واحد دیدند، این مسأله را بسیار بزرگ و عظیم یافتند و ما براى اینکه ملائکه بفهمند ما مخلوق هستیم و خداوند منزه و برتر از صفات ماست، او را تسبیح گفتیم و ملائکه نیز به پیروى از تسبیح ما، تسبیح گفتند و او را از صفات ما منزه دانستند.

و وقتى عظمت شأن ما را دیدند به وحدانیت خدا شهادت دادیم تا ملائکه بدانند معبودى نیست جز اللَّه و بدانند که ما (فقط) بندگان خدا هستیم و خدا نیستیم و نباید به تنهایى و یا به همراه خداوند پرستش شویم و گفتند: «لا إله إلّا اللَّه» و وقتى بزرگى مقام ما را دیدند، تکبیر (اللّه اکبر) گفتیم تا ملائکه بدانند که خداوند بزرگتر از آن است که بزرگى مقام از طریقى غیر از او به دست آید. و وقتى که عزت و قدرتى که خداوند به ما داده بود دیدند، گفتیم: «لا حول و لا قوّة إلّا باللَّه» تا ملائکه بدانند آنچه که ما قدرت و توان داریم از خداست، و وقتى نعمتى را که خدا به ما داده و بر ما واجب کرده است ـ یعنى وجوب اطاعت از ما ـ را دیدند، گفتیم: «الحمد للَّه» تا ملائکه حمد و ستایش را که در واقع، در مقابل نعمت‎های الهى، حقّ خداوند برگردن ماست را دریابند و ملائکه نیز گفتند: الحمد للَّه. پس در واقع به وسیله ما بود که به توحید و تسبیح و تهلیل (لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ) وتحمید و تمجید الهى هدایت شدند.»

متن حدیث:

یَا عَلِیُّ لَوْ لَا نَحْنُ مَا خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ ع وَ لَا الْحَوَّاءَ وَ لَا الْجَنَّةَ وَ لَا النَّارَ وَ لَا السَّمَاءَ وَ لَا الْأَرْضَ فَکَیْفَ لَا نَکُونُ أَفْضَلَ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ قَدْ سَبَقْنَاهُمْ إِلَى مَعْرِفَةِ رَبِّنَا وَ تَسْبِیحِهِ وَ تَهْلِیلِهِ وَ تَقْدِیسِهِ لِأَنَّ أَوَّلَ مَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْوَاحُنَا فَأَنْطَقَهَا بِتَوْحِیدِهِ وَ تَمْجِیدِه‏ ثُمَّ خَلَقَ الْمَلَائِکَةَ فَلَمَّا شَاهَدُوا أَرْوَاحَنَا نُوراً وَاحِدا اسْتَعْظَمَتْ أَمْرَنَا فَسَبَّحْنَا لِتَعْلَمَ الْمَلَائِکَةُ أَنَّا خَلْقٌ مَخْلُوقُونَ وَ أَنَّهُ مُنَزَّهٌ عَنْ صِفَاتِنَا فَسَبَّحَتِ الْمَلَائِکَةُ بِتَسْبِیحِنَا وَ نَزَّهَتْهُ عَنْ صِفَاتِنَا فَلَمَّا شَاهَدُوا عِظَمَ شَأْنِنَا هَلَّلْنَا لِتَعْلَمَ الْمَلَائِکَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه‏  وَ أَنَّا عَبِیدٌ وَ لَسْنَا بِآلِهة...