امام رضا(ع) انتظار فرج را جزئی از فرج می‌دانند

به مناسبت فرا رسیدن سی‌امین روز از ماه صفر که در تقویم شیعی عزادار سالروز شهادت حضرت علی‌بن موسی‌الرضا(ع) ولی‌نعمت ما ایرانیان است و به منظور بررسی آموزه های مهدویت و انتظار در سیره آن حضرت(ع) که به عالم آل محمد(ص) شهرت دارند، با حجت الاسلام «مصطفی حسن‌زاده»، کارشناس مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم گفتگویی ترتیب داده ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:

آیا مهدویت در گنجینه روایی امام رضا(ع) راهیافته و حضرت ثامن الحجج(ع) از این طریق برای ما روشنگری و تبیین داشته اند؟

بله روایات امام رضا(ع) به طور عمده همه محورهای مباحث مهدویت را کم و بیش در بر گرفته است. 30 روایت زیبا از حضرت(ع) در مورد امام زمان ارواحنافداه و ده‌ها سیره و تاکید انتظار و وظایف منتظران از امام رئوف(ع) به ما رسیده است.

آیا در این روایات به وجود مقدس امام زمان(عج) و حیات ایشان در عصر غیبت تصریح کرده اند؟

امام رضا(ع) در مواضع متعددی با تأکید بر اینکه زمین هیچگاه از حجت الهی و امام به‌حق خالی نمی‏ ماند، موضوع امامت را تا لحظه برپایی قیامت تثبیت می‏کردند. از جمله آن حضرت(ع) در پاسخ «سلیمان بن جعفر الحمیری» که می‏پرسد: تخلو الأرض من حجة‏اللّه‏؟ آیا زمین از حجت خدا خالی می‏ماند؟

می‏فرماید: لوخلت الأرض طرفة عین من حجة لساخت بأهلها؛ اگر زمین [به اندازه] یک چشم برهم زدن از حجت خالی بماند، ساکنانش را در خود می‏برد. براساس این روایت تا آستانه قیامت زمین از امامی که حجت خداست خالی نخواهد ماند، هر چند که در مقاطعی از تاریخ این حجت الهی بنابر ضرورت هایی در غیبت به سر برد.

مسئله غیبت امام مهدی(عج) و زندگی پنهانی ایشان برای قرن های نامعلوم، در سیره کلامی امام رضا(ع) چگونه بیان شده است؟

امام رضا(ع) نیز همچون دیگر اجداد طاهرینشان(ع) موضوع غیبت آخرین حجت حق را پیش‏بینی و شیعیان را برای برخورد با این پدیده آماده کرده است. ایشان می فرمایند: گویا شیعیان را می‏بینم که به هنگام فقدان سومین فرزند من، مانند گوسفندانی که به دنبال چوپان خود می‏گردند، سرگردانند و او را نمی‏یابند. گفتم: چرا این‏گونه است، ای پسر رسول خدا(ص)؟ فرمود: زیرا امامشان از آنها غایب شده است ... .

همچنین امام هشتم شیعیان(ع) در زمینه غیبت آخرین امام(ع)، به نقل از پدران بزرگوار خود از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) چنین روایت می‏کند: سوگند به آنکه مرا به حق به عنوان بشارت دهنده برگزید، [امام] قائم از فرزندان من، براساس پیمانی که ازجانب من برعهده او است، از دیده‏ها پنهان می‏شود تا آنجا که بیش‏تر مردم می‏گویند: خدا نیازی به خاندان محمد(ص) ندارد. و گروهی دیگر در ولادت او شک می‏کنند. پس هر کس زمان او را دریابد بایستی به دین او درآویزد و به واسطه شک خود برای شیطان راهی به سوی خود باز نسازد، تا شیطان او را از آئین من زائل و از دین من بیرون نکند. همچنان که پیش از این پدر و مادر شما را از بهشت بیرون کرد. به درستی که خداوند عزّوجلّ شیطان را سرپرست (ولیّ) کسانی که ایمان ندارند، قرار داده است.

درباره ویژگی های نسبی امام مهدی(عج) در بیانات امام رضا(ع) چه تصریحاتی وجود دارد و این بیانات درباره آن وجود مقدس چه حقایقی را بیان می کند؟

با توجه به لزوم شناخت امام دوازدهم(عج) و لزوم نجات از حیرت و سرگردانی شیعه در شناسایی منجی موعود(عج) و رسوایی مدعیان دروغین، امام رضا(ع) در احادیث متعددی، گاه به نقل از پدران و اجداد طاهرینشان تا رسول گرامی اسلام(ص) و گاه بدون نقل از ایشان به معرفی سلسله نسب آن امام(عج) می‏پرداختند.

از جمله در یکی از روایت هایی که امام رضا(ع) به واسطه پدران بزرگوار خود از رسول گرام اسلام(ص) نقل می‏کنند، چنین آمده است: من سرور آفریده‏های خدای عزّوجلّ هستم؛ من از جبرئیل، میکائیل، اسرافیل، حاملان عرش، همه فرشتگان مقرب خدا، و پیامبران مرسل خدا برترم؛ من صاحب شفاعت و حوض شریف [ کوثر] هستم. من و علی دو پدر این امتیم؛ هر کس که ما را شناخت خدای عزّوجلّ را شناخته است و هر که ما را انکار کند، خدای عزّوجلّ را منکر شده است. دو سبط این امت و دو سید جوانان اهل بهشت، حسن و حسین(ع)، از [ فرزندان ] علی‏اند و از نسل حسین(ع) نُه امامند که پیروی از آنان پیروی از من و نافرمانی از آنها نافرمانی از من است. نهمین نفر از این امامان، قائم (برپا دارنده) و مهدی آنان است.

آن حضرت(ع) در روایت دیگری می‏فرماید: آن جانشین صالح از نسل ابومحمد حسن بن علی(ع) است و او صاحب الزمان و مهدی(عج) است. در این زمینه احادیث دیگری نیز از آن حضرت(ع) نقل شده است.

امام رضا(ع) درباره فضیلت انتظار و چشم به راهی برای امام مهدی(عج) چه توصیه و تاکید و آموزه هایی دارند؟

موضوع دیگری که در زمینه باور مهدوی در کلام امام رضا(ع) یافت می‏شود، موضوع «انتظار فرج» یا چشم به راه گشایش بودن است. آن حضرت(ع) در روایات متعددی به موضوع فضیلت انتظار فرج اشاره کرده‏ اند. از جمله در روایتی خطاب به «حسن بن جهم» که از ایشان در مورد «فرج» می‏پرسد، فرمودند: آیا می‏دانی که انتظار فرج [ جزیی ] از فرج است؟ گفتم: نمی‏دانم مگر اینکه شما به من بیاموزید. فرمود: آری انتظار فرج، جزیی از فرج است.

ایشان در روایت دیگری نیز می‏فرماید: چه نیکوست صبر و انتظار فرج، آیا سخن بنده صالح خدا [ شعیب ] را نشنیدی که فرمود: «و انتظار برید که من [ هم ] با شما منتظرم» و «پس منتظر باشید که من [هم] با شما از منتظرانم»، بر شما باد به صبر و بردباری؛ چرا گشایش بعد از ناامیدی فرا می‏رسد و به تحقیق کسانی که پیش از شما بودند از شما بردبارتر بودند.

حضرت ثامن الحجج(ع) در روایت بسیار زیبایی فضیلت انتظار را این‏گونه بیان می‏کنند: ... آیا هیچیک از شما خوش ندارد که در خانه خود بماند، نفقه خانواده‏اش را بپردازد و چشم به راه امر ما باشد؟ پس اگر در چنین حالی از دنیا برود مانند کسی است که به همراه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در [نبرد] بدر به شهادت رسیده است. و اگر هم مرگ به سراغ او نیاید مانند کسی است که به همراه قائم ما و در خیمه او باشد.

امام رئوف(ع) برای مصونیت از ابتلائات آخرالزمانی و فتنه های عصر غیبت به منتظران امام مهدی(عج) چه توصیه ای دارند؟

امام رضا (ع) در حدیث سلسله الذهب فرمودند: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِی فَمَنْ‏ دَخَلَ‏ حِصْنِی‏ أَمِنَ مِنْ عَذَابِی قَالَ فَلَمَّا مَرَّتِ الرَّاحِلَةُ نَادَانَا بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا». یعنی «لا إله إلّا اللَّه» حصار محکم من است و هر کس که در حصار من وارد شود از عذابم ایمن خواهد بود، اما امام رضا (علیه السلام ) چند قدم که جلوتر می‌روند می‌ایستند، سر از کجاوه بیرون می‌کنند و بلافاصله می‌فرمایند: «بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا» امنیت از آن عذاب و ورود به آن حصن شرایطی دارد که یکى از آن شرایط خود من هستم».

یکی از مصادیق عذاب در حدیث فوق، عذاب‌های شدید آخرالزمانی و مقاطع بعد از آن است. از طرفی با توجه به آیات و روایات متعدد، فضای آخرالزمان، برای اهل غفلت مملو از عذاب است. این عذاب، نیاز به حصن دارد؛ حصنی که توان مهار عذاب را داشته باشد و آن حصن چیزی جز وجود مبارک امام رضا (علیه السلام ) نیست. حصن یعنی قلعۀ محکمی که باید به درونش رفت تا از عذاب در امان بود. امام رضا (علیه السلام ) آمدند که یک چنین نقشی را در قبال این بخش از مهدویت یعنی نجات از عذاب داشته باشند؛ تا مردم از طریق ایشان به داخل این حصن رفته و از جنس آن بشوند.

بین امام مهدی(عج) با جدشان امام رضا(ع) چه شباهت هایی در سیره و رفتار وجود دارد؟

در بین وجوه مشترک امام رضا(ع) و امام زمان(عج) دو وجه کاملا بین و آشکاراست؛ نخست بحث اقامه برهان و دلیل با تمام رهبران ادیان و باورهای سراسر کره خاکی. یکی از نقطه های مهم اشتراک امام رضا(ع) و امام زمان(عج) بحث و اقامه برهان و دلیل برای مخالفان است. امام رضا(ع) با دانشمندان مخالف بحث کرده و شبهات آنان را با کتب و باورهای خودشان جواب می دادند، امام زمان ارواحنافداه نیز به مخالفان مهلت بحث می دهند و برای همگان در سراسر عالم به بیان برهان و دلیل می پردازند.

وجه دوم این شباهت رافت و مهربانی است؛ رافت و مهربانی امام رضا(ع) به مردم آنچنان زیاد بوده و هست که همگان کم و بیش از آن آگاهیم علاوه بر روایاتی که در این باره وجود دارد که دوست و دشمن از حضرت ثامن الحجج(ع) راضی بودند بنابر روایات مهربانی امام عصر ارواحنافداه نیز آنچنان وسیع و گسترده است که در عصر ظهور، آن حضرت(عج) نه تنها در میان دوستان و شیعیان خاص بلکه در سراسر عالم بساط رافت و مهربانی را میان تمامی مردمان عصر ظهور می گسترانند و تمام انسان ها از حضرت بقیه الله الاعظم(عج) راضی و به حکومتشان خشنود می شوند.

خوب است سعی کنیم در توجه به امام زمان ارواحنافداه از رفتار امام رضا(ع) الگو برداری و با شنیدن نام مقدس امام زمان ارواحنافداه احترام کنیم و تمام قامت به یاد قائم به حق قیام کنیم و نیز مانند امام رضا (ع) در قنوت نمازهایمان برای ظهور و فرج آن حضرت(عج) دعا کنیم.