دوران امام کاظم (ع) ایرانیان زیادی به اسلام گرویدند

امام موسی بن جعفر(ع) پیشوایی بودند که جایگاه عظیمی در بین شیعیان داشتند و دوره امامت ایشان یکی از دوره های بسیاز تاثیرگذار در تاریخ تشیع است. با وجود ایتکه خفقان در دوره امام کاظم(ع) به اوج خود رسیده بود اما ایشلت همواره در برابر ظلم و ستم خلفای عباسی ایستادگی کردند و در شرایط تقیه برای گسترش اسلام تلاش کردند. برای شناخت بیشتر و معرفت شناسی نسبت به امام کاظم(ع)، با حجت الاسلام محمد رضایی استاد سطح 4حوزه علمیه قم و پژوهشگر و نویسنده حوزه دینی مصاحبه ای داشتیم که تقدیم خوانندگان می شود.

امام کاظم(ع) در دوران خلافت چه اقداماتی را برای گسترش اسلام انجام دادند؟
امام(ع) در دوران خلافت بنی عباس راهبرد تقیه شدید حفاظتی، نفوذی و جذبی را در پیش گرفتند. توصیه امام(ع) به تقیه حفاظتی در زمان های خاص، فعال سازی و توسعه سازمان وکالت در بالاترین سطح امنیتی، تقیه نفوذی خواص تربیت یافته مدیریتی خود در بالاترین ارکان دستگاه خلافت، مدیریت یاران جهت عدم تعامل اقتصادی بلند مدت با نهادهای حاکمیتی، ارتباط گیری تقیه محور در بحران های فکری جامعه شیعه به صورت ویژه، استفاده  از ظرفیت سالیانه حج، فعال سازی یاران علمی خود در شرایط معتدل  از مدینه و مکه تا بغداد، اسکان دادن بزرگ شیعیان در بغداد پایتخت نوبنیاد عباسیان، گسترش جغرافیای تشیع به ویژه در مناطق جدید و فعال سازی مدارس علمی در مدینه، بغداد و قم از جمله مهم ترین اقدامات امام کاظم(ع) در دوران امامتشان بود.

خلفای بنی عباسی چه نقشه هایی برای مقابله با امام کاظم(ع) در پیش گرفتند؟
امامت امام کاظم(ع) معاصر دوران تثبیت و تحکیم خلافت عباسی و در زمانه اوج شوکت و قدرت آنان بود که با تمام توان و با شعار اهل بیت پیامبر(ص) به مصاف فرزند پیامبر(ص) آمده بودند.
در این زمینه می توان به سه طرح سیاسی، فکری و اجتماعی اشاره کرد. غصب خلافت باشعار الرضا لال محمد و با هدف مصادره لقب اهل بیت پیامبر(ص) و مشروعیت بخشی به خلافت خود، فشار و حصر و محدودیت پیوسته امام کاظم(ع)، غصب القاب علوی و مهدوی مانند سفاح و منصور و مهدی و هادی، احضار پیوسته امام کاظم(ع) به بغداد، زندانی کردن 4 ساله امام در بصره و بغداد با هدف بحران آفرینی در جامعه شیعه را می توان از جمله طرح های سیاسی دانست. 

در زمینه طرح های فکری می توان به بزرگ نمایی علمای عامه و فرقه سازی مقابل اهل بیت(ع)، راه اندازی نهضت ترحمه برای تغییر نگرش دانش پژوهان در برابر اهل بیت و فرصت سازی برای فرقه های انخرافی در فضای تشدید امام و یاران اشاره کرد. دور سازی امام از جامعه اسلامی و تعطیلی مدرسه علمی امام، حصر و تحریم اقتصادی شدید علویان و شیعیان، مراقبت و جاسوسی پیوسته از جامعه شیعه و تلاش برای شناسایی وکلای امام و بزرگان شیعه، تظارت شدید بر کارگزاران رده بالای حکومتی جهت جلوگیری از نفوذ شیعه در حاکمیت و جا به جایی و طراحی پایتخت جدید با هدف مکان طراحی جامعه جدید اسلامی دور از گرایش های شیعی تقشه های اجتماعی خلافت عباسی بود.

درباره تاثیراتی که امام کاظم(ع) برای تبلیغ حقانیت فدک داشتند، توضیح بفرمایید. 
فدک منطقه سبز با نخلستان های وسیع و درآمد سالیانه 50 هزار دینار در شمال جزیره العرب واقع شده بود. پیامبر با مردم مصالحه نمود تا نیمی از آن درآمد برای آنها و نیمی دیگر برای ایشان و دولت اسلامی باشد. ایشان در همان سال هفتم هجری پس از نزول آیه ذوی القربی فدک را به تنها دخترش فاطمه بخشید. فدک در آغاز ظهور اسلام در اختیار حضرت زهرا(س) قرار می گیرد و از اولین پشتوانه های حکومت مهدوی بر مبنای عدل و قسط برای تحقق حکومت جهانی ایشان خواهد بود.

امامت امام کاظم(ع) همزمان با 4 خلیفه عباسی مقتدر و خشن بود. آنان به دنبال تثبیت خلافت عباسی بودند، چه با شمشیر و خونریزی. چه با مکر و فریب و سیاست ورزی. مهدی عباسی که با شعار عدالت خلافت را به دست گرفت و پس از او فرزندش هارون دو مرتبه امام کاظم(ع) را از مدینه به بغداد آوردند تا در تبلیغاتی فریبنده فدک را به امام بازگردانند و پرونده فدک را مختومه اعلام کنند، ولی امام کاظم(ع) با شجاعت و صراحت محدوده فدک را محدوده خلافت معرفی نمود. بنابر گزارش های تاریخی یکی از علت های زندانی شدن و شهادت امام کاظم(ع) اعلان دیدگاهش درباره فدک و جلوگیری از تبلیغات فریبنده عباسیان در این زمینه بوده است.

در تاریخ درباره تاثیر خاندان امامت و دوره امام کاظم(ع) بر گسترش اسلام در ایران مطالب مهمی ذکر شده است، در این باره هم توضیخ بفرمایید. 
در دوره پیامبر اکرم(ص) سلمان فارسی محمدی به عنوان برترین صحابی معرفی و ایران به عنوان مهم ترین سرمایه انسانی اسلامی در آینده تمدن سازی در نظر گرفته شده بود. برای توسعه اسلام در ایران و خدمات متقابل پیش بینی هایی صورت گرفت. ایرانیان مسلمان یمنی مورد تکریم قرار گرفته به عنوان مدافعان اسلام در یمن معرفی شدند و این روند در دوران ائمه ادامه داشت.

از اقدامات امام کاظم(ع) برای گسترش اسلام در ایران می توان به این موارد اشاره کرد؛ بازتاب مکتب اهل بیت در سفرهای خود به عراق برای ایرانیان و خراسانیان سرخورده از عباسیان، سفر طی الارض امام کاظم(ع) در آغاز امامت خود به نیشابور و تثبیت نشان و هویت شیعی در خراسان، توجه به جذب استعدادهای ایرانی و تربیت آنان، توسعه جغرافیای وکالت به جغرافیای ایران زمین و فرزندآوری و نیروسازی ویژه از اهل بیت برای مهاجرت گسترده آنان در آینده نزدیک به ایران در جغرافیای به وسعت خراسان تا خوزستان و از فارس تا آذربایجان. 

پس از آنکه ایرانیان و خراسانی ها عباسیان را به قدرت رساندند و به صورت گسترده در عراق و حجاز و حتی مصر منتشر شدند ولی با مشاهده خلافت فاسد و ظالم عباسی  به تدریج از آنان رویگردان شده و زمینه اقبال وسیع ایرانیان به مکتب اهل بیت را فراهم نمودند و از خوزستان تا خراسان ناگهان جوامع شیعی رو به توسعه گذاشت که این رویگردانی و توسعه در دوران امامت امام کاظم(ع) بود. 

با وجود خفقان آن دوره و اینکه عباسیان به دنبال از بین بردن جانشین امام صادق(ع) بودند، شیعیان چگونه از وحود امام مطلع می شدند؟ 
ابو جعفر نیشابوری از شیعیان نیشابور و مورد اعتماد و امانت دار اهل بیت بود که برای ماموریتی سخت و دشوار انتخاب می شد در اواخر سال148 هجری قمری مامور انتقال هدایا و پرسش های اندک شیعیان در تقیه شدید از نیشابور به مدینه می شود. وی ابتدا راهی عراق شده و در مسجد کوفه نزد ابوحمزه ثمالی می رود که در مجلس اول خبر شهادت امام صادق(ع) می رسد و چون در آن دوران خفقان شدیدی حاکم بود، ایشان وصی خود را همسرشان حضرت حمیده، منصور،  پسر بزرگشان عبدالله افطح و موسی الکاظم(ع) را معرفی کردند.

ابوحمزه به امامت موسی کاظم(ع) ایمان می آورد. او از بزرگان شیعه در کوفه که تا آغاز امامت امام کاظم(ع) زنده بود و در بحران آغاز امامت آن حضرت با بصیرت خود موجب هدایت شیعه عراق و کوفه گردید.
چون منصور خلیفه ای ظالم و عبدالله دارای عیب جسمی است. اکثریت نظر او را  پذیرفته و عده ای هم شک می کنند.
ابوجعفر به مدینه رفته و با شنیدن شایعه امامت عبدالله افطح نزد او می رود و طبق توصیه امام از او می خواهد تا مبلغ هدایا را گفته و پاسخ سوالات را نخوانده بدهد، ولی عبدالله خشمگین شده و او را بیرون می کند. عبدالله افطخ، پسر بزرگ امام صادق(ع) دارای عیبی در پایش بود و پس از شهادت پدرش چون امام کاظم(ع) در تقیه شدید بود ادعای امامت کرد. او تنها 70 روز زنده بود ولی فرقه فطحیه باعث گمراهی جمعی از خواص و عوام شیعه گردید. ابوجعفر متحیر به مزار پیامبر اکرم(ص) متوسل می شود که در این هنگام با راهنمایی پسر بچه ای به خانه امام کاظم در منطقه عریض در بیرون مدینه می رود.
امام از تمام جزئیات سفر او خبر داده و پاسخ پرسش ها را می دهد. ولی از اموال و هدایا، تنها چند درهم اندک بانو شطیطه را می پذیرد و ما بقی اموال را مخلوط به حرام دانسته یا صاحبان آن ها را گمراه معرفی می کند. امام به ابوجعفر می فرماید: پس از مراسم حج به نیشابور باز گردد که 19 شب بعد بانو شطیطه رحلت خواهد کرد که این کفن اوست و برای نمازش خود خواهم آمد.

بانو شطیطه بانویی مسن و از نسل اول یا دوم شیعه نیشابور که در تشیع خود مخلصانه و دقیق بود و با وجود مستضعف بودن حساب شرعی اندک اموال خود را داشت. ابوجعفر پس از بازگشت مشاهد کرد که اکثریت جماعت مدعی تشیع فطحیه شده و تنها شطیطه و اندکی بر صراط مستقیم هستند. او خبر را مخفیانه به شطیطه می دهد و پس از 19 روز چون شطیطه درگذشت و گروه های مختلف شیعه آماده نماز بر او شدند که امام کاظم(ع) با طی الارض به نیشابور وارد می شوند و بر او نماز می گذارد و موقع رفتن به ابوجعفر می فرمایند چون من رفتم مرا به جمع حاضر معرفی کن.
منبع: شبستان