پرسش و ابهام درباره زندگی حضرت معصومه(س)

وارث: بنا بر برخی نقل‌ها دهم ربیع الثانی مصادف با سالروز وفات حضرت معصومه(ع)، دختر امام کاظم(ع) و خواهر امام رضا(ع) است. هر ساله با فرارسیدن سالروز وفات آن بانوی بزرگوار، مراسم متعدد عزاداری در مرقد مطهر ایشان در شهر قم برگزار می‌شود و شیعیان و علاقه‌مندان آن حضرت به سوگواری و نوحه‌سرایی می‌پردازند. در این نوشتار تلاش می‌شود به سه پرسش و ابهام درباره زندگی حضرت معصومه(س) پاسخ داده شود.

چرا حضرت معصومه(س) به قم سفر کرد؟
علت ورود حضرت معصومه(س) به مسئله مهاجرت امام رضا(ع) به ایران مربوط است. مأمون در سال ۲۰۰ قمری امام رضا(ع) را به مرو فرا خواند و بنا به نقلی بعد از استقرار آن حضرت در ایران، ایشان نامه‌ای خطاب به خواهر گرامی‌شان حضرت فاطمه معصومه(س) مرقوم فرمودند و آن را توسط یکی از غلامان به مدینه منوره فرستادند. امام  به غلامش دستور داد که در هیچ منزلی توقف نکند تا در اندک زمان ممکن آن نوشته را به مدینه برساند. غلام خود را به مدینه منوره رسانید و نامه امام هشتم را خدمت حضرت معصومه تسلیم کرد و آن حضرت به مجرد رسیدن نامه برادرش خود را آماده سفر کرد. بنا به نقل دیگر حضرت معصومه یک سال پس از ورود برادرش به سرزمین خراسان به قصد زیارت و دیدار با برادر خود از مدینه به قصد خراسان حرکت کرد.

چرا حضرت معصومه(س) ازدواج نکرد؟
احتمالات و نظریات مختلفی برای ازدواج نکردن آن حضرت بیان شده است؛ یک؛ وصیت امام کاظم(ع). یکی از احتمالات این است که خود حضرت موسی بن جعفر(ع) به دخترانش وصیت کرده تا ازدواج نکنند. ابن واضح یعقوبی طرفدار این نظریه است. سخن او در این باب چنین است: «موسی بن جعفر وصیت کرد که دخترانش شوهر نکنند و هیچ کس از آنان شوهر نکرد، مگر ام سلمه که در مصر به ازدواج قاسم بن محمد بن جعفر بن محمد در آمد و در این‌باره میان قاسم و خویشاوندانش جریان سختی پیش آمد؛ تا آنجا که قاسم قسم خورد که جامه از وی دور نکرده است و جز آنکه عقد موقتی بسته شده برای محرمیّت در مسیر به حج رفتن، منظوری نداشته است».

دو؛ همتا نداشتن. نظریه دوم این است که دختران حضرت موسی بن جعفر(ع) مخصوصاً فاطمه معصومه(س) از نظر کمال علمی و معنوی در حد بالایی قرار داشتند و کسی همسنگ و همسر آنها پیدا نمی‌شد. از سویی یکی از اموری که در تزویج دختر مورد توجه قرار می‌گیرد، هم کفو بودن است.

سه؛ اختناق هارونی. احتمال و نظریه سوم آن است که اختناق هارون الرشید و وجود خفقان در آن دوران، چنان شدید بود که حتی کسی جرئت نداشت برای پرسیدن مسائل شرعی به در خانه موسی بن جعفر(ع) مراجعه کند، تا چه رسد به اینکه به عنوان داماد آن حضرت رفت و آمد دائمی با خانواده موسی بن جعفر(ع) داشته باشد؛ چرا که همین ارتباط نسبی زمینه‌ای را فراهم می‌ساخت تا هارون به اذیت و آزار او بپردازد.

علت وفات حضرت معصومه(س) چه بود؟
برخی از محققان معتقدند که حضرت معصومه(س) در ساوه، مسموم و بیمار شد. در این حال حضرت سؤال فرمود: تا قم چقدر راه است؟ گفتند: ده فرسخ، فرمود مرا به قم برسانید و او را به قم رسانیدند و با حالت بیماری وارد قم شد و پس از مدت کوتاهی به شهادت رسید. 

برخی نیز گفته‌اند وقتی آن حضرت به ساوه رسیدند عده‌ای از دشمنان اهل بیت با اشاره مأمون عباسی راه را بر آنان بستند و در یک درگیری نابرابر، همه برادران و اکثر همراهان مرد آن حضرت را به شهادت رساندند. وقتی حضرت معصومه(س) بدن‌های پاره پاره برادران و برادرزادگان خویش را که ۲۳ نفر بودند دید، به شدت غمگین شد و در اثر آن بیمار شد. به هر حال پس از ورود حضرت معصومه(س) به قم در روز ۲۳ ماه ربیع الاول، آن حضرت ۱۷ یا ۱۹ روز با حالت بیماری به عبادت و راز و نیاز با خداوند می‌پرداخت.

قول مشهور این است که حضرت معصومه پس از آنکه در ۲۳ ماه ربیع الاول وارد قم شدند، ۱۷ روز بیشتر زنده نبودند. بنابراین رحلت آن حضرت باید دهم ماه ربیع الثانی صورت گرفته باشد. پس از رحلت حضرت معصومه(س) زنان آل سعد فاطمه معصومه(س) را غسل دادند و کفن کردند سپس جسم مطهر آن حضرت به باغی که محل فعلی حرم مطهر ایشان است، برده شد. در آن هنگام میان آل سعد بر سر اینکه چه کسی شایستگی دفن آن بدن مقدس را دارد اختلاف روی دارد. ناگهان دو سوار نقابدار از طرف رودخانه قم پیش آمدند و وقتی نزدیک بدن مطهر رسیدند از اسب پیاده شدند. نخست بر آن نماز گزاردند و سپس وارد سردابی که برای تدفین وی مهیا شده بود، شدند و به کمک یکدیگر او را به خاک سپردند و بدون اینکه با کسی سخن بگویند آن محل را ترک کردند. کسی نفهمید آنان چه کسانی بودند. برخی از محققان احتمال داده‌اند که این دو سوار امام رضا(ع) و امام جواد (ع) بوده‌اند.

منبع: ایکنا