دسته‌بندی یاران امام زمان (عج) در روایات
براساس برخى روایات، گروهى از فرشتگان الهى، دو تن از پیامبران الهى و جمعى از مؤمنان خالص، همواره در كنار حضرت مهدى علیه السّلام هستند و لحظه اى آن حضرت را تنها نمى گذارند و گاهى اوقات از آنها تعبیر به «ابدال»، «اوتاد»، «رجال الغیب» یا «رجال المهدى علیه السّلام» مى شود.
وارث : سرداب غیبت برای شیعه واژه نام آشنایی است. اینكه امام مهدی عج غیبتشان از این مکان آغازشده است. اما هیچ كدام نمی پرسند چند سال غیبت؟! چند قرن؟! تا كی... الی متی... انگار ندیدنت باید جزئی از زندگیمان باشد. انگار اصلا غصه ای از ندیدنت نیست. و ضرورتی در درك حضورت...
مردمان نور ندیده، تاریكی را نور می پندارند و ظلمت را روشنایی. از همین است كه آوارگیت را نمی فهمیم.دوریت را احساس نمی كنیم و غربتت برایمان مهم نیست كه اگر بود خداوند مهربان بی تردید إذن حضور می داد. مگر نه اینكه خود فرموده اگر تشنه شدید،برایتان آب گوارا خواهم فرستاد.(۱)
یاران امام مهدی (عج) در زمان غیبت
«براساس برخى روایات، گروهى از فرشتگان الهى، دو تن از پیامبران الهى و جمعى از مؤمنان خالص، همواره در كنار حضرت مهدى علیه السّلام هستند و لحظه اى آن حضرت را تنها نمى گذارند و گاهى اوقات از آنها تعبیر به «ابدال»، «اوتاد»، «رجال الغیب» یا «رجال المهدى علیه السّلام» مى شود. مؤمنان خالصى كه توفیق رفیقشان شده و در خدمت حضرت مهدى علیه السّلام سر از پا نمى شناسند همانند خود حضرت علیه السّلام به صورت مخفى در بین مردم زندگى مى كنند، زن و فرزند داشته و رفتارى عادى و معمولى دارند ضمن آنكه هیچ گونه ادعایى نیز در این خصوص ندارند مگر آن كه حضرت علیه السّلام به آنها اجازه دهد یا خودشان را معرفى كرده و یا از طرف ایشان پیام خاصى را ابلاغ نمایند.»(۲)
رجال المهدی(عج) در ادعیه و روایات
در دعاى مخصوص نیمه ماه رجب منقول از امام صادق علیه السّلام بعد از صلوات بر محمد و آل محمّد صلّى اللّه علیه و اله، بر اوصیاء، سعداء، شهدا و ائمه هدى علیهم السّلام صلوات فرستاده آن گاه چنین مى گوییم:
«اللّهم صلّ على الأبدال و الأوتاد و السّیاح و العبّاد و المخلصین و الزّهاد و اهل الجّد و الاجتهاد...» «خدایا!بر ابدال و اوتاد و سیاحین و بندگان شایسته و مخلصین و زاهدان و اهل كوشش و اجتهاد درود فرست.»
مرحوم كفعمى در كتاب مصباح خویش وقتى به این قسمت دعا مى- رسد در خصوص ابدال و اوتاد چنین مى گوید: «همانا زمین هرگز از«قطب»خالى نمى شود و چهار نفر از«اوتاد»،چهل نفر از«ابدال»، هفتاد نفر از«نجباء» و سیصد و شصت نفر از«صلحاء» همواره بر روى زمین هستند.
امّا قطب(عالم امكان)حضرت مهدى علیه السّلام است و اوتاد نیز كمتر از چهار نفر نمى شوند،زیرا دنیا همانند خیمه است كه حضرت مهدى علیه السّلام مانند ستون خیمه است و چهار نفر اوتاد همانند ریسمان هاى این خیمه هستند و البته گاهى اوقات اوتاد بیشتر از چهار نفر مى شوند، همان طور كه ابدال بیشتر از چهل نفر و نجباء بیشتر از هفتاد نفر و صالحین بیشتر از سیصد و شصت نفر خواهند شد و ظاهر آن است كه حضرت خضر و الیاس علیهما السّلام جزء اوتاد هستند كه هردو بزرگوار در خدمت قطب یعنى امام زمان علیه السّلام هستند.(۳)
امام صادق علیه السلام: براى قائم علیه السّلام دو غیبت است، یكى صغرى و دیگرى كبرى.در غیبت صغرى جز شیعیان مخصوص او از جاى آن حضرت خبر ندارند و در غیبت كبرى به غیر از دوستان مخصوص آن حضرت علیه السّلام از مكان ایشان خبر ندارند.(۴)
از ابو بصیر است از قول حضرت باقر- سلام اللّه علیه- که فرمود: صاحب این امر را چاره ای از کناره گیری نیست. و در این کناره گیری و پنهانی دارای نیرویی است و سی نفر را دلتنگی نخواهد بود، و طیبه جایگاه خوبی است.(۵)
تقسیم بندی یاران امام (عج)
یاران امام مهدی (عج) به چهار گروه تقسیم می شوند.
اوتاد
افرادى هستند كه به اندازه یك چشم برهم زدن از خداى خویش غفلت نمى كنند و به دنبال مال دنیا نیستند مگر آن چه كه نصیب و روزى آنها شود و خطاها و لغزش هایى كه از افراد دیگر صادر مى شود از آنها سر نمى زند و (در خصوص غیر پیامبران) در آنها عصمت شرط نیست، آن عصمتى كه از شرایط قطب است. این گروه بى واسطه با حضرت مهدى علیه السّلام در ارتباط هستند.
ابدال
ابدال یك درجه از اوتاد پایین تر و در مرحله بعدى هستند كه ممكن است گاهى از آنها غفلتى صادر شود ولى بلافاصله با تذكر و تنبّه آن غفلت را از خود دور مى كنند و هرگز گناه عمدى از آنها سر نمى زند.
نجباء
در رتبۀ بعد از ابدال قرار دارند و با دو واسطه (اوتاد و ابدال) با حضرت علیه السّلام در ارتباط هستند.
صلحاء
افراد باتقوایى هستند كه متصف به صفت عدالت هستند، اما ممكن است گاهى اوقات از آنها خطایى سرزند كه بلافاصله استغفار كرده و پشیمان مى شوند همان طور كه خداوند متعال مى فرماید: هرگاه گروهى از شیاطین در دل اهل تقوى وسوسه و خیالاتى وارد كنند بلافاصله آنها متذكر شده و همان دم خدا را به یاد آورده آگاه و بینا مى شوند.(۶)
صلحاء با سه واسطه با حضرت مهدى علیه السّلام در ارتباط هستند.(۷)
اگر یكى از اوتاد كم شود، یكى از ابدال جایگزین او مى شود و جاى آن ابدال را یكى از نجباء پر مى كند و به جاى او یكى از صلحاء وارد دستۀ نجباء مى شود و هرگاه یكى از صلحا كم شود از بقیۀ مردم كه صلاحیت و لیاقت داشته باشند جایگزین صلحاء مى شوند.(۸)
ویژگی های رجال المهدی (عج)
«در کتابهای شیعه و سنی به روایاتی چند اشاره شده که پیامبرصلی الله علیه وآله چند ویژگی از ویژگی های ابدال را بیان فرموده است:
الف) قلب های ابدال همانند قلب ابراهیم علیه السلام است. عبادة بن صامت از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل کرده که فرمود: «الأبدال ثلاثون رجلاً قلوبهم علی قلب ابراهیم علیه السلام».(۹) شاید مراد پیامبرصلی الله علیه وآله از این تشبیه این است که این چند نفر از نظر شدّت و صلابت و ایستادگی و مقاومت در برابر باطل همانند ابراهیم علیه السلام می باشند که وی در برابر باطل آن گونه ایستاد و از خود سرسختی نشان داد.
ب) سپر بلای انسانها. همچنین ابن مسعود از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل کرده است که فرمود: «یدفع اللَّه بهم عن أهل الأرض»(۱۰)؛ خداوند به وسیله آنها، بلاها را از مردم زمین دور می گرداند.
ج) از دیگر ویژگی هایی که برای ابدال نقل شده است، این است که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «الرضا بالقضاء والصبر عن محارم اللَّه والغضب فی ذات اللَّه(۱۱)؛ راضی بودن به حکم و قضای الهی، صبر پیشه کردن بر محارم خدا - خودداری کردن از آلوده شدن به حرام - ، خشمگین شدن برای خدا.»
د) داشتن مواسات و احسان و عفو از دیگر مشخّصه های ابدال است که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «یعفون عمّن ظلمهم ویحسنون إلی من أساء إلیهم ویتواسون فیما آتاهم اللَّه عزّوجلّ(۱۲)؛ گذشت و عفو از کسانی که به آنان ظلم کنند، نیکی و احسان به آنان که در حقّشان بدی کنند، ایثار و مواسات در آنچه که خدای به آنان داده است.»
و) جود و سخاء و خیرخواهی. ابن مسعود از پیامبرصلی الله علیه وآله چنین روایت کرده: «لا یزال أربعون رجلاً من أمّتی، قلوبهم علی قلب اِبراهیم یدفع اللَّه بهم عن أهل الأرض یقال لهم الأبدال، قال رسول اللَّه صلی الله علیه وآله: إنّهم لم یدرکوها بصلوة ولا بصوم ولا صدقة. قالوا: یا رسول اللَّه! فیم أدرکوها؟ قال: بالسخاء والنصیحة للمسلمین(۱۳)؛ پیوسته چهل نفر از امّت من هستند که قلب هایشان همانند قلب حضرت ابراهیم علیه السلام می باشد، خداوند به وسیله آنها - بلاها را - از اهل زمین دور می گرداند که به آنان ابدال گفته می شود. سپس رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: بدانید که اینان هرگز این مقام را از خواندن نماز و روزه و صدقه بدست نیاورده اند. عرض کردند: ای رسول خدا! پس به چه چیز به این مقام رسیدند؟ فرمود: به وسیله جود و بخشش و خیرخواهی مسلمانان.»(۱۴)
محل زندگی رجال المهدی (عج)
نه از طایفه و ملّیت خاصّی هستند و نه از شهر و وطن بخصوصی. بلکه ممکن است یک یا چند نفر از یک شهر و یا کشور بخصوصی باشند و نیز ممکن است هر یک از یک منطقه و شهر و دیار باشند. (۱۵)
سایر مردم هم می توانند به چنین مقامی دست یابند؟!
باتوجه به برخى احادیث كه وجود ابدال را در همه دوران ها و زمان ها ضرورى مى داند،بى تردید مى توان گفت هركس كه خصوصیات و ویژگى هاى آنان را كسب كند مى تواند در زمرۀ آنان قرار گیرد و البته برخى از خصوصیات و ویژگى ها،تفضّلى است از جانب خداوند متعال وبرخى از آنها با رعایت تقواى لازم و متناسب با آن مقام،همراه با كوشش و تلاش فوق العاده به دست خواهد آمد و در آخر،گزینش نهایى توسط شخص حضرت مهدى علیه السّلام با قبولى از امتحانات ویژه خواهد بود.(۱۶)
پی‌نوشت‌ها:
مردمان نور ندیده، تاریكی را نور می پندارند و ظلمت را روشنایی. از همین است كه آوارگیت را نمی فهمیم.دوریت را احساس نمی كنیم و غربتت برایمان مهم نیست كه اگر بود خداوند مهربان بی تردید إذن حضور می داد. مگر نه اینكه خود فرموده اگر تشنه شدید،برایتان آب گوارا خواهم فرستاد.(۱)
یاران امام مهدی (عج) در زمان غیبت
«براساس برخى روایات، گروهى از فرشتگان الهى، دو تن از پیامبران الهى و جمعى از مؤمنان خالص، همواره در كنار حضرت مهدى علیه السّلام هستند و لحظه اى آن حضرت را تنها نمى گذارند و گاهى اوقات از آنها تعبیر به «ابدال»، «اوتاد»، «رجال الغیب» یا «رجال المهدى علیه السّلام» مى شود. مؤمنان خالصى كه توفیق رفیقشان شده و در خدمت حضرت مهدى علیه السّلام سر از پا نمى شناسند همانند خود حضرت علیه السّلام به صورت مخفى در بین مردم زندگى مى كنند، زن و فرزند داشته و رفتارى عادى و معمولى دارند ضمن آنكه هیچ گونه ادعایى نیز در این خصوص ندارند مگر آن كه حضرت علیه السّلام به آنها اجازه دهد یا خودشان را معرفى كرده و یا از طرف ایشان پیام خاصى را ابلاغ نمایند.»(۲)
رجال المهدی(عج) در ادعیه و روایات
در دعاى مخصوص نیمه ماه رجب منقول از امام صادق علیه السّلام بعد از صلوات بر محمد و آل محمّد صلّى اللّه علیه و اله، بر اوصیاء، سعداء، شهدا و ائمه هدى علیهم السّلام صلوات فرستاده آن گاه چنین مى گوییم:
«اللّهم صلّ على الأبدال و الأوتاد و السّیاح و العبّاد و المخلصین و الزّهاد و اهل الجّد و الاجتهاد...» «خدایا!بر ابدال و اوتاد و سیاحین و بندگان شایسته و مخلصین و زاهدان و اهل كوشش و اجتهاد درود فرست.»
مرحوم كفعمى در كتاب مصباح خویش وقتى به این قسمت دعا مى- رسد در خصوص ابدال و اوتاد چنین مى گوید: «همانا زمین هرگز از«قطب»خالى نمى شود و چهار نفر از«اوتاد»،چهل نفر از«ابدال»، هفتاد نفر از«نجباء» و سیصد و شصت نفر از«صلحاء» همواره بر روى زمین هستند.
امّا قطب(عالم امكان)حضرت مهدى علیه السّلام است و اوتاد نیز كمتر از چهار نفر نمى شوند،زیرا دنیا همانند خیمه است كه حضرت مهدى علیه السّلام مانند ستون خیمه است و چهار نفر اوتاد همانند ریسمان هاى این خیمه هستند و البته گاهى اوقات اوتاد بیشتر از چهار نفر مى شوند، همان طور كه ابدال بیشتر از چهل نفر و نجباء بیشتر از هفتاد نفر و صالحین بیشتر از سیصد و شصت نفر خواهند شد و ظاهر آن است كه حضرت خضر و الیاس علیهما السّلام جزء اوتاد هستند كه هردو بزرگوار در خدمت قطب یعنى امام زمان علیه السّلام هستند.(۳)
امام صادق علیه السلام: براى قائم علیه السّلام دو غیبت است، یكى صغرى و دیگرى كبرى.در غیبت صغرى جز شیعیان مخصوص او از جاى آن حضرت خبر ندارند و در غیبت كبرى به غیر از دوستان مخصوص آن حضرت علیه السّلام از مكان ایشان خبر ندارند.(۴)
از ابو بصیر است از قول حضرت باقر- سلام اللّه علیه- که فرمود: صاحب این امر را چاره ای از کناره گیری نیست. و در این کناره گیری و پنهانی دارای نیرویی است و سی نفر را دلتنگی نخواهد بود، و طیبه جایگاه خوبی است.(۵)
تقسیم بندی یاران امام (عج)
یاران امام مهدی (عج) به چهار گروه تقسیم می شوند.
اوتاد
افرادى هستند كه به اندازه یك چشم برهم زدن از خداى خویش غفلت نمى كنند و به دنبال مال دنیا نیستند مگر آن چه كه نصیب و روزى آنها شود و خطاها و لغزش هایى كه از افراد دیگر صادر مى شود از آنها سر نمى زند و (در خصوص غیر پیامبران) در آنها عصمت شرط نیست، آن عصمتى كه از شرایط قطب است. این گروه بى واسطه با حضرت مهدى علیه السّلام در ارتباط هستند.
ابدال
ابدال یك درجه از اوتاد پایین تر و در مرحله بعدى هستند كه ممكن است گاهى از آنها غفلتى صادر شود ولى بلافاصله با تذكر و تنبّه آن غفلت را از خود دور مى كنند و هرگز گناه عمدى از آنها سر نمى زند.
نجباء
در رتبۀ بعد از ابدال قرار دارند و با دو واسطه (اوتاد و ابدال) با حضرت علیه السّلام در ارتباط هستند.
صلحاء
افراد باتقوایى هستند كه متصف به صفت عدالت هستند، اما ممكن است گاهى اوقات از آنها خطایى سرزند كه بلافاصله استغفار كرده و پشیمان مى شوند همان طور كه خداوند متعال مى فرماید: هرگاه گروهى از شیاطین در دل اهل تقوى وسوسه و خیالاتى وارد كنند بلافاصله آنها متذكر شده و همان دم خدا را به یاد آورده آگاه و بینا مى شوند.(۶)
صلحاء با سه واسطه با حضرت مهدى علیه السّلام در ارتباط هستند.(۷)
اگر یكى از اوتاد كم شود، یكى از ابدال جایگزین او مى شود و جاى آن ابدال را یكى از نجباء پر مى كند و به جاى او یكى از صلحاء وارد دستۀ نجباء مى شود و هرگاه یكى از صلحا كم شود از بقیۀ مردم كه صلاحیت و لیاقت داشته باشند جایگزین صلحاء مى شوند.(۸)
ویژگی های رجال المهدی (عج)
«در کتابهای شیعه و سنی به روایاتی چند اشاره شده که پیامبرصلی الله علیه وآله چند ویژگی از ویژگی های ابدال را بیان فرموده است:
الف) قلب های ابدال همانند قلب ابراهیم علیه السلام است. عبادة بن صامت از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل کرده که فرمود: «الأبدال ثلاثون رجلاً قلوبهم علی قلب ابراهیم علیه السلام».(۹) شاید مراد پیامبرصلی الله علیه وآله از این تشبیه این است که این چند نفر از نظر شدّت و صلابت و ایستادگی و مقاومت در برابر باطل همانند ابراهیم علیه السلام می باشند که وی در برابر باطل آن گونه ایستاد و از خود سرسختی نشان داد.
ب) سپر بلای انسانها. همچنین ابن مسعود از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل کرده است که فرمود: «یدفع اللَّه بهم عن أهل الأرض»(۱۰)؛ خداوند به وسیله آنها، بلاها را از مردم زمین دور می گرداند.
ج) از دیگر ویژگی هایی که برای ابدال نقل شده است، این است که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «الرضا بالقضاء والصبر عن محارم اللَّه والغضب فی ذات اللَّه(۱۱)؛ راضی بودن به حکم و قضای الهی، صبر پیشه کردن بر محارم خدا - خودداری کردن از آلوده شدن به حرام - ، خشمگین شدن برای خدا.»
د) داشتن مواسات و احسان و عفو از دیگر مشخّصه های ابدال است که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «یعفون عمّن ظلمهم ویحسنون إلی من أساء إلیهم ویتواسون فیما آتاهم اللَّه عزّوجلّ(۱۲)؛ گذشت و عفو از کسانی که به آنان ظلم کنند، نیکی و احسان به آنان که در حقّشان بدی کنند، ایثار و مواسات در آنچه که خدای به آنان داده است.»
و) جود و سخاء و خیرخواهی. ابن مسعود از پیامبرصلی الله علیه وآله چنین روایت کرده: «لا یزال أربعون رجلاً من أمّتی، قلوبهم علی قلب اِبراهیم یدفع اللَّه بهم عن أهل الأرض یقال لهم الأبدال، قال رسول اللَّه صلی الله علیه وآله: إنّهم لم یدرکوها بصلوة ولا بصوم ولا صدقة. قالوا: یا رسول اللَّه! فیم أدرکوها؟ قال: بالسخاء والنصیحة للمسلمین(۱۳)؛ پیوسته چهل نفر از امّت من هستند که قلب هایشان همانند قلب حضرت ابراهیم علیه السلام می باشد، خداوند به وسیله آنها - بلاها را - از اهل زمین دور می گرداند که به آنان ابدال گفته می شود. سپس رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: بدانید که اینان هرگز این مقام را از خواندن نماز و روزه و صدقه بدست نیاورده اند. عرض کردند: ای رسول خدا! پس به چه چیز به این مقام رسیدند؟ فرمود: به وسیله جود و بخشش و خیرخواهی مسلمانان.»(۱۴)
محل زندگی رجال المهدی (عج)
نه از طایفه و ملّیت خاصّی هستند و نه از شهر و وطن بخصوصی. بلکه ممکن است یک یا چند نفر از یک شهر و یا کشور بخصوصی باشند و نیز ممکن است هر یک از یک منطقه و شهر و دیار باشند. (۱۵)
سایر مردم هم می توانند به چنین مقامی دست یابند؟!
باتوجه به برخى احادیث كه وجود ابدال را در همه دوران ها و زمان ها ضرورى مى داند،بى تردید مى توان گفت هركس كه خصوصیات و ویژگى هاى آنان را كسب كند مى تواند در زمرۀ آنان قرار گیرد و البته برخى از خصوصیات و ویژگى ها،تفضّلى است از جانب خداوند متعال وبرخى از آنها با رعایت تقواى لازم و متناسب با آن مقام،همراه با كوشش و تلاش فوق العاده به دست خواهد آمد و در آخر،گزینش نهایى توسط شخص حضرت مهدى علیه السّلام با قبولى از امتحانات ویژه خواهد بود.(۱۶)
پی‌نوشت‌ها:
-سوره ملک آیه ۳۰
۲- امام حاضر،مدیرناظر صص۷۶-۷۵
۳-مصباح کفعمی ص۵۳۴ حاشیه بر دعای ام داوود
۴-كافى،ج ۳،ص ۱۴۱
۵-تاریخ غیبت کبری ،محمدصدر ص۱۹۵ به نقل ازغیبت طوسی ص۱۰۲
۶- اعراف /۲۰۱
۷- امام حاضر ، مدیر ناظر ص
۸- مصباح كفعمى،ص ۷۰۴؛بحار الانوار،ج ۵۳،ص ۳۰۱
۹-فوائد الاصول، ص ۶۹
۱۰-المعجم الکبیر، ج ۱، ص ۲۲۴
۱۱-فردوس الاخبار، ج ۲، ص ۸۴
۱۲-حلیة الاولیاء ج ۱، ص ۸
۱۳-معجم الکبیر، ج ۱۰، ص ۲۲۴
۱۴- بامداد بشریت پ۴۴
۱۵-همان
۱۶-امام حاضر، مدیرناظر ص۸۵
/1102101305