روش‌های صحیح تربیت فرزندان با الگوگیری از سیره رضوی
در این فرمایش یکی از مهمترین وظایف پدر و مادر به عنوان ارکان اصلی خانواده، تقویت و تحکیم خانواده بر پایه الگوی اسلامی و تربیت اسلامی فرزند معرفی شده است. بدیهی است که بهترین الگوهای اسلامی در این زمینه، قرآن و ائمه معصومین (علیهم السلام) و از جمله آن هشتمین امام معصوم حضرت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) هستند. از این رو با کارشناسان خانواده و تربیت فرزند گفت‌وگو کرده‌ایم که هم اینک پیش روی شماست.
فرزند صالح در دامان مادر صالح
حجت الاسلام والمسلمین دکتر علی همت بناری استادیار جامعه المصطفی العالمیه به خبرنگار ما می گوید: خانواده اولین هسته و پایگاه شکل گیری جامعه سالم است و برای داشتن خانواده ای سالم، مطالعه و شناخت سبک زندگی اهل بیت علیهم السلام در خانواده ، بهترین الگو است. وقتی رابطه ای بر اساس ارزشهای اسلامی و معارف دینی در خانواده بویژه میان زوجها برقرار شده باشد می توان گفت که اولین گام برای تربیت صحیح فرزند و به تبع آن شکل گیری جامعه سالم برداشته شده است. خانواده به مثابه پایه یک ساختمان برای جامعه است. هر چه این بنا محکم تر و اساسی تر باشد طبقات رویین با دوام و استحکام بیشتری بر روی آن قرار خواهد گرفت.
یکی از مهمترین وظایف خانواده، تحویل فرزندان سالم و صالح به جامعه است. در تربیت فرزند مادر نقشی بسیار پررنگ و مهم دارد. چون این مادر است که از بدو تولد و بلکه قبل از تولد تا سپری شدن ایام کودکی، پیوسته با فرزند خود همراه است. امام رضا علیه السلام می فرمایند برای داشتن همسری صالح دعا کنید و این از آن جهت است که مادر نقش ویژه ای در تربیت فرزند دارد و فرزندان از مادر خود بسیار تاثیر و الهام می گیرند و مادرانی که از لحاظ فرهنگی و اعتقادی سالم باشند، می توانند جامعه ای سالم و اخلاقی را در آینده برای ما تضمین کنند. از دیگر مواردی که امام رضا علیه السلام بر آن تاکید دارند زمینه سازی برای تربیت فرزند است. امام رضا علیه السلام همچنین توصیه می کنند که از همان بدو تولد و در آغازین لحظات ورود کودک به دنیای جدید، در گوش کودک اذان و اقامه گفته شود و این کار سبب می شود که کودک از ابتدای زندگی خود با آوای توحید و یکتاپرستی آشنا شده و فرزند با همین فضای توحیدی رشد کند و با انجام مراقبتهای بعدی می تواند عضو مؤثر جامعه باشد و از این طریق می توان جامعه ای توحیدی و شکل گرفته بر اساس توحید که اساسی ترین و بنیادین ترین آموزه دین مبین اسلام است را انتظار کشید. امام علیه السلام همچنین بر نامگذاری فرزند به شکل نیکو تاکید دارند زیرا وجود نامهای نیکو در جامعه اسلامی نماد فرهنگ اسلامی است و می تواند در فرهنگ سازی دینی و ایجاد فضای مطلوب دینی مؤثر باشد. ضمن آن که این نامهای نیک در شکل گیری شخصیت افراد و هویت دینی آنان مؤثر خواهد بود و به تبع جامعه تشکیل یافته از چنین اعضایی خود هویت دینی می یابد و ارزشهای دینی بر آن حاکم می گردد.
فرزند آن گونه که هستیم، تربیت می‌شود
حجت الاسلام دکتر مهدی هادی، مدیرآموزش گروه روان‌شناسی مؤسسه علوم انسانی قم در گفت‌وگویی با خبرنگار ما عنوان می‌کند: تفاهم زوجها با یکدیگر در مسایل اخلاقی و اسلامی، شرط اساسی در شکل گیری کانون گرم و ارزشی خانواده است. اگر این ارزش‌ها در خانواده وجود داشته باشد، سنگ بنای محکمی برای تربیت صحیح و سالم فرزند گذاشته شده است؛ اگر روابط والدین با یکدیگر سست باشد، چندان نمی توان امیدی به آینده روشن فرزند از نظر اخلاقی و تربیتی داشت. روزی شخصی به امام رضا(علیه السلام) مراجعه می‌کند و می‌گوید: خواستگاری برای دخترم آمده که بسیار بداخلاق است. چه کنم؟ امام می‌فرمایند: به چنین شخصی دختر ندهید. این سخن مؤید این است که اگر زوجها همراه و همدل یکدیگر در زندگی نباشند، در ادامه زندگی به خصوص در تربیت فرزند که از مهمترین وظایف یک خانواده است، به مشکل برمی‌خورند. این را باید بدانیم که فرزندان آن گونه که ما هستیم، تربیت می‌شوند، نه آن گونه که نصیحت می‌شوند.
یکی دیگر از مهمترین موارد این است که والدین باید برای فرزند خود وقت بگذارند. باید در طول روز، مدت زمان مناسبی را در کنار کودک باشیم. باید کودک محبت و صمیمیت پدر و مادر را حس کند تا زمینه‌های رشد عواطف و اخلاقیات در او شکل بگیرد. قبول دارم که در دوره کنونی به خاطر نحوه زندگی، مشغله‌ها و گرفتاری‌ها بسیار زیاد شده است، اما برای تربیت صحیح، والدین ناگزیرند برای کودک خود به اندازه کافی وقت بگذارند. وقتی به سیره ائمه اطهار(علیهم السلام) نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که آنان با کودکان بسیار همراه و همدل بوده و با بازی کردن با کودکان دل آنان را شاد کرده و تأثیرات روحی بسیار مثبتی را در آنان ایجاد می‌کرده اند. همچنین از دیگر وظایف والدین نسبت به کودک، بررسی و مدنظر قرار دادن رفتار فرزندان به صورت نامحسوس است. ممکن است کودک در خارج از خانه رفقای ناباب و یا با یکسری ناهنجاری‌ها روبه‌رو باشد و این را به والدین خود نگوید، اما این عوامل در تغییر رفتار فرزندان اتفاق می‌افتد و والدین با شناخت این تغییرات رفتاری باید در اسرع وقت ناهنجاری‌های بیرونی را شناسایی کرده و به نحو احسن اصلاح کنند.
مفاهیم دینی با زبانی ساده
حجت الاسلام والمسلمین عباسعلی شاملی، عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) می‌گوید: از نشانه‌های آخرالزمان این است که درصد دینداری کم می‌شود و این در تربیت دینی کودکان نیز اثر زیادی دارد که ریشه آن پدر و مادر هستند. این سخن بدان معناست که در این دوران، آثار و لوازمی به وجود می‌آید که جایگزین روابط خانوادگی می‌شود، در حالی که پدر و مادر به عنوان ارکان اصلی تربیتی کودکان باید در تمام مراحل رشد و حتی دوران بلوغ و بزرگسالی نیز در کنار آن‌ها باشند. همان‌طور که نفقه فرزند تا زمان بی نیازی بر پدر واجب است، آموختن و تعلیم دین نیز بر عهده پدر است و حتی واجب تر از نفقه مادی وی است، حق اولاد بر پدر تنها محدود به امور مادی نبوده و شامل مسایل معنوی و تربیتی نیز می‌شود.
حجت الاسلام والمسلمین شاملی در ادامه می‌گویند: دین شامل تمامی ابعاد و عناصر زندگی افراد در حوزه‌های گوناگون فردی و اجتماعی می‌شود. دین ما هم عزا دارد و هم شادی، از این رو اهل بیت(علیهم السلام) دستور می‌دادند، در غم ما اندوهگین باشید و در شادی ما شاد باشید، یَفْرَحُونَ بِفَرَحِنا وَ یَحْزَنُونَ لِحُزْنِنا. دین شادی آفرین است و نباید دین افراطی را به فرزندان تحمیل کنیم. کودکان ما تحمل مجالس عزاداری طولانی را ندارند و ما باید این مسأله را درک کنیم. برای بچه‌ها چهره‌ای متعادل از دین ارایه کنیم؛ زیرا اصل دین نیز این‌گونه است. ما باید برای کودکان همه مفاهیم را رقیق و ساده کنیم تا متوجه شوند و از انتظاراتمان کم کنیم، این شیوه امامان معصوم(علیهم السلام) ماست که در روایات به آن تصریح شده است. دیندارای یک مثلث است که یک رأس آن عقاید و باورها یا تربیت اعتقادی، یک رأس آن اخلاق یا تربیت اخلاقی و رأس دیگر آن احکام یا تربیت عبادی است که در تربیت دینی فرزندان باید با توجه به این امور، شیوه‌های صحیح آموزش آن‌ها را مدنظر قرار دهیم. زمان حاضر یکی از حساس ترین دوره‌های حیات بشر است، نحله‌های گوناگون فرهنگی و علمی افکار و عقاید بشر را احاطه کرده اند، فرزندان در این دوره نیازهای تربیتی خاصی دارند که باید مورد توجه قرار گیرد؛ زیرا آن‌ها بیش از والدین خود با شبهات جدید مواجه می‌شوند.