آداب و ادب روزه‌داری
ادب روزه گرفتن اين است كه كسي كه با عذر يا بدون عذر روزه نمي‌گيرد، تظاهر به روزه‌خواري نيز نكند و با موج و حركتي كه همه خودشان را پايبند به اين امساك مي كنند، اگر مشاركت نمي‌كنند، دست کم مخالفت هم نكنند
وارث: آیت‌الله محمد علی ایازی، محقق و پژوهشگر قرآن در تفسیر آیه ۱۸۳ سوره بقره که متن آن را در اختیار ایکنا اصفهان قرار داده، نوشته است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ». (بقره: ۱۸۳).
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه كه بر كسانى كه پيش از شما [بودند] مقرر شده بود، باشد كه پرهيزگارى كنيد». يعني همانطور كه براي شما دستور روزه گرفتن وجود دارد، براي اديان گذشته هم اين دستور وجود داشته است.
نکات تفسیری
یکم: خطاب آیه به مؤمنان است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا». کسانی که خود را به ایمان وصف کرده¬اند. هم نوعی ارزش‌گذاری برای این کار است و هم سخن از روند تمرین عبادت است. مثل این که می¬فرماید: « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ» (نساء: ۱۳۶). اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، به خدا و پيامبر او ایمان بیاورید.
تعبیر به: « كُتِبَ» که در قرآن بارها تکرار شده، به معنای فرض و مقرر شدن است، نه نوشتن. هدف این روزه هم رسیدن به مراتب تقوا و پرواداری است. در این آیه سخن از زمان روزه یعنی رمضان نیست، اما با توجه به سیاق آیه مشخص است که در باره روزه رمضان سخن می‌گوید. «رمضان» كه از رَمَضَ است، به معناي گرماي شديد است. و چون با روزه گرفتن و امساك كردن در رمضان، نوعي احساس گرماي شديد مي‌كرده‌اند، به آن رمضان مي‌گفته‌اند. صوم نيز به معناي امساك كردن و خودداری کردن است. صائم نيز كسي است كه از خوردن خود را باز داشته و فطر هم به معناي خلاف صوم يعني باز كردن روزه دارد. البته در زبان عرفي به اسبان بدون علوفه و قرقره‌هاي بازمانده از چرخيدن و حركت را نيز صائم مي‌گفته‌اند.
دوم: هرچند روزه، در میان ادیان که به معنای امساک کردن آمده است، اما صورت های مختلف دارد. یعنی روزه در اسلام از نظر صورت انجام و یا زمان انجام (صبح تا شام و در ماه رمضان) مانند مسیحیت و یا یهودیت نیست، بلکه نوعی خودداری است. چنانکه روزه سکوت، خودداری از سخن نگفتن است. یا زمان نخوردن و نیاشامیدن متفاوت است. در برخی از ادیان روزه شبانه‌روزی و یا در خودداری از خوردن گوشت در چند شبانه‌روز است.
سوم: از طرف دیگر نكته‌اي كه در تمام اديان و مكاتب مي‌توانيم روي آن تكيه كنيم، خودسازي و آراستن به-فضائل و ارزش‌هاي متعالي اخلاقي از طریق خودداری و امساک است. زیرا تمرین کردن گاه جنبه ایجابی دارد. یعنی چیزهائی را باید انجام دهیم، مثل انجام نماز، دادن صدقه، و گاه این تمرین از طریق انجام ندادن است. به تعبیر دیگر امساک، روشی برای دست يافتن به مراتب معنویت و سلوک و صیقل دادن روح است و چنين چيزي نياز به تكرار و عمل مداوم در مدت یک ماه و برخی چیزها یکسال و یا بیشتر دارد. همان طور كه وقتي كسي مي‌خواهد در يكي از رشته‌هاي ورزشي مثل وزنه‌برداري، دويدن، فوتبال و... مهارت پيدا كند، نياز به تمرين كردن در زمان طولانی دارد، تا مهارت لازم را به دست آورد. آراستگي به فضايل اخلاقي هم لازم است كه انسان خود را در موقعيت¬هاي خاص قرار دهد و از قدرت و توانايي خودش برای به دست آوردن فضائل استفاده كند. هرساله و به مدت یک‌ماه. مثلا کسی که می‌خواهد در برابر حرام مانند خوردن مال دیگران ایستادگی کند، یا نسبت به گرسنگی و فقر دیگران ساس باشد، این نخوردن برای او تمرین شده است.
بنابراین، روزه چنين عملكردي دارد. تقويت اراده يكي از بخش‌هاي مهم زندگي معنوی هر انسان است. مثلا اگر كسي بخواهد تمرين كند، شب كم بخوابد يا از استراحتش بگذرد و به جاي آن درس بخواند، نيازمند تقويت اراده است. در مسائل معنوي چون مسئله شكم و خوردن اهميت زيادي دارد و غلبه بر خواسته‌هاي آن نيازمند اراده بالايي است، روزه فرد را در اين كار ياري مي‌كند.
چهارم: روزه تمريني است كه انسان بتواند از خواسته‌ها و تمايلات جنسي‌اش دست بكشد. همين تمرين موجب مي‌شود كه بتواند آنجا كه مال حرام است، نخورد و آن جا كه بايد در برابر حق ايستادگي كند، آمادگي لازم سختی را داشته باشد. این که به ضرس قاطع نگفته که حتما نتیجه می¬گیرید و فرموده: « ْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ » شاید پروادار باشید، برای این است گاهی انسان در تمرین موفق است و گاهی نیست. نیت و هدف در تأثیر بسیار مهم است.
پنجم: اهمیت روزه در دستورات و تعاليم اسلامي، به حركت دسته جمعي آن وابسته است. به همین دلیل فرموده است: « كُتِبَ عَلَیْكُمُ ». زیرا بخشی از تأثیر وابسته به همبستگی و رفتار جمعی روزه، و نقش آن در تأثیر معنوی آن است. مثلا حج عبادت است، اما حرکت جمعی آن مهم است. نماز عبادت فردی است، اما حرکت دسته‌جمعی آن در نماز جماعت مهم و اثرگذار است. عبادات دسته جمعی ایجاد نوعی همبستگی و تقویت ایمان به صورت جمعی می‌کند. درست است كه روزه را فردي مي‌گيريم، ولي در اصل، در يك جمع همه در حال امساك و نخوردن و نیاشامیدن هستند. مثلا اگرچه ممكن است هر فردي صبح به صبح در خانه‌اش ورزش كند، ولي وقتي همه به صورت جمعي صبح‌ها در پارك ورزش مي‌كنند، اثرات آن نيز روحي و جمعي مي‌شود. حال حتي اگر كسي عذري براي روزه گرفتن دارد، نبايد تظاهر به روزه‌خواري كند. کسی که در حرکت صبحگاهی شرکت می‌کند، نباید برخلاف دیگران رفتار کند، زیرا هم خود را انگشت‌نما می‌کند، هم به روحیه دیگران آسیب می‌رساند.
التبه نبايد اين معنا را تفسير پليسي كنيم كه فرد را بگيريم و ببريم و... .من مي‌خواهم از يك ادب جمعي برای مردم صحبت كنم. همان طور كه وقتي در يك مجلس عزا هستيم، دیگر نمي خنديم، و اگر کسی بخندد ناراحت می‌شویم. زیرا این خندیدن ما توهین به شخص خود ما و به خانواده داغدار است. بايد ادب جمعي تظاهر نکردن به روزه‌خواري را نيز بياموزيم. از آن طرف كارهاي پليسي موجب مي‌شود كه حتي جوان‌ها نيز در نهايت به لجبازي رو بياورند. ادب روزه گرفتن اين است كه كسي كه با عذر يا بدون عذر روزه نمي‌گيرد، تظاهر به روزه‌خواري نيز نكند و با موج و حركتي كه همه خودشان را پايبند به اين امساك مي كنند، اگر مشاركت نمي‌كنند، دست کم مخالفت هم نكنند.
ششم: نکته دیگر پیشینه روزه در میان مخاطبان عصر نزول در شهر مدینه است. از این آیه استفاده می‌شود که روزه در ميان مسلمان‌ها تشريعي بوده كه از ابتدای حضور پیامبر در شهر مدینه و در سال اول و دوم هجری بیان شده، و در مدينه معمول بوده است و در اعراب قبل از اسلام هم روزه يك فرهنگ معنوی و دینی داشته است، درست مانند طواف كه با آيين‌ها و قواعد خاص خودشان قبل از اسلام اجرا مي‌كرده‌اند. و البته تاكيد مي‌كنم كه اين فرهنگ از حضرت ابراهيم رسيده و در مسیحیت به شکلی و در یهودیت به شکل دیگری بوده است.