بیانات ائمه(ع) در توصیف خدا جزء ادله امامت است / انواع غزل از منظر فقهی

آیت‌الله محسن اراکی، استاد سطح عالی و خارج حوزه علمیه، امروز، اول اردیبهشت‌ماه، در ادامه مباحث فقه فرهنگ به بحث غزل و انواع آن به لحاظ فقهی پرداخت و گفت: غزل، اظهار عشق به شخص دیگری است؛ یعنی شاعر عشق خود را به یک موجود ابراز می‌کند.

وی با اشاره به تقسیم‌بندی غزل به ۵ قسم افزود: نوع اول غزلی است که جنسی نیست؛ نوع دوم غزل جنسی نسبت به همجنس است، نوع سوم غزل برای جنس مخالف غیرمعین و چهارم، غزل برای جنس مخالف معین مانند همسر است و نوع پنجم هم تغزل نسبت به جنس مخالف معین و نامحرمی است که رابطه محرمیت برقرار نیست.

اراکی بیان کرد: در نوع اول، اظهار محبت و عشق نسبت به خدا، بزرگان دینی و اولیاء الله و مؤمنان و دیگران انجام می‌شود و مقوله‌ای جنسی نیست. آیت الله مجتبی لنکرانی قصیده مفصلی در مدح مجتهده امین دارند که برای تجلیل و تکریم و بیان مکارم اخلاقی آن بانوی مجتهده صورت گرفته است. مجتهده امین انصافاً مجتهده‌ای بزرگی بود؛ بنده در نجف در محضر آقای مستنبط بودم؛ وی جریان ملاقاتش را با مجتهده امین در منا و مباحث فقهی مطرح شده را تشریح فرمود و خیلی از فقاهت ایشان تعریف کرد.

اراکی با ذکر اینکه ابراز حب به خدا، پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) واجب است و اگر کسی در غزل آن را بیان کند در برخی موارد استحباب و حتی وجوب دارد اضافه کرد: در ادبیات فارسی و به خصوص عربی وقتی می‌خواستند وارد مدح پیامبر(ص) و ائمه(ع) شوند، از غزل شروع می‌کردند، غزلی که از سنخ غزل‌های عشقی متعارف بوده است. غزل‌های حافظ و مولوی و سعدی و فخرالدین عراقی، سنایی و بزرگان ادبیات و حتی در اشعار نظامی و جامی غزلیات بسیار عالی و ممدوح به نظر شرعی است، ولو اینکه در آن کنایاتی به کار رود که فرد ظاهربین تصور می‌کند، تمجید از یک جنس مخالف است. مثلاً حافظ گفته است که «فغان از لولیانِ شوخِ شهرآشوب»؛ افراد ظاهربین فکر می‌کنند که برای زنان زیبارو و ... بوده است. ممکن است عاریه از غزل جنسی بگیرند ولی غزل، جنسی نیست لذا نه تنها حرام نیست بلکه مستحب است و خدا برای آن ثواب معین فرموده است «... وَالَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ ...» هرقدر حب نسبت به بزرگان دین شدیدتر باشد ثواب آن بیشتر است.

دعای کمیل تغزل با خداوند است
استاد سطح عالی حوزه علمیه با بیان اینکه غزل کلا مدح محبوب است تصریح کرد: دعای کمیل تماما نوعی تغزل نسبت به خداست و مناجات شعبانیه و ادعیه دیگر هم همینطور؛ چنین بیانی واقعا از طاقت بشر معمولی فراتر است و نشان می‌دهد از فردی مانند ائمه(ع) بر می‌آید.

اراکی تاکید کرد: یکی از ادله امامت ائمه اطهار(ع) همین نوع تعریف و مدح خداست که خلفای قبل از امیرالمومنین(ع)، با اینکه خطبه‌های زیادی داشتند و نماز جمعه می‌خواندند دو جمله دلنشین در وصف خدا و مدح پیامبر ندارند حال آنکه امام علی(ع) و بقیه ائمه در توصیف خدا غوغا کرده‌اند.

وجوب حب به ائمه(ع)
اراکی با ذکر اینکه غزل و ابراز محبت نسبت به ائمه(ع) واجب و نسبت به سایر مؤمنان هم مستحب است اظهار کرد: اگر بیان وجه صحیحی داشته باشد شرک نیست ولی گاهی کسی در میان عوام که زبان دیگری دارند صحبت می‌کند لذا باید با زبان آنان حرف بزند تا بوی شرک از آن برنیاید ولی گاهی خطاب به شعرای دیگر و برای خود فرد است، در اینجا شرک محسوب نمی‌شود. مهدی الهی قمشه‌ای می‌گفت مرحوم پدرم همه اشعار حافظ را در وصف خدا می‌دانست ولو اینکه برخی اشعار آن به تعبیر شهید مطهری زمینی است. بنده معتقدم نظر آقای الهی درست‌تر است؛ حافظ این اشعار را می‌نوشته و در میان اهل علم و ادب دست به دست می‌شده است.

اراکی با بیان اینکه غزل غیرجنسی منع شرعی ندارد افزود: بلکه در بسیاری از موارد اگر عنوان واجبی بر آن منطبق شود واجب و اگر عنوان مستحبی بر آن بار شود استحباب شرعی خواهد یافت. اگر اظهار محبت به اهل بیت باشد به صورت کلی واجب است.

استاد سطح خارج حوزه تصریح کرد: ابن منیر طرابلسی از معاصران سیدمرتضی، نسبت به سیدمرتضی ارات زیادی داشت؛ روزی هدیه‌ای را توسط غلامی زیبارو برای سید می‌فرستد و سید علاوه بر هدیه وی، غلام را هم نگه می‌دارد؛ طرابلسی، شعر بسیار جالبی را می‌سراید. مضمون آن این است که اگر او غلام را برای من برنگرداند سنی خواهم شد البته وی به طرز زیبایی حقانیت اهل بیت را در این اشعار اثبات کرده و آورده که اگر غلامم را پس ندهی من خواهم گفت که خلفا حق امام را غصب نکردند، سینه حضرت زهرا را با در نکوبیدند و امام را خانه‌نشین نکردند.

اراکی با بیان اینکه کنایه مایه زیبایی شعر است، اظهار کرد: کلام شعری باید تخیل، استعاره و کنایه و ... داشته باش تا بر زیبایی آن افزوده شود.

منبع: ایکنا