چرا ابولهب و همسرش در قرآن نفرین شده‌اند؟

 یکی از افرادی که نامش با صراحت در قرآن کریم ذکر شده و به‌شدت مورد لعن و نفرین خدای متعال قرار گرفته است، ابولهب است. کسی که هرچند نسبت خونی و نسبی با پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله داشت، اما به قدری در جهل غوطه‌ور بود که در همدستی و همراهی با دشمنان آن حضرت کوتاهی نکرد و این جهالت را به قدری ادامه می‌داد که خودش به یکی از بزرگ‌ترین و سرسخت‌ترین دشمنان آن حضرت تبدیل شد، تا در نهایت نام خود و همسرش را به عنوان ملعون ابدی خدای متعال ثبت کرد.

 در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام محمد امیری، کارشناس دینی و پژوهشگر اسلامی انجام شده به بررسی زندگی ابولهب، یکی از سرسخت‌ترین دشمنان پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله پرداخته است. آن طور که این محقق اسلامی توضیح می‌دهد، ابولهب و همسرش در دوران زندگی خود به شدت پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله را مورد آزار قرار دادند و برای مقابله و مخالفت با اسلام از هیچ تلاشی فروگذار نکردند. به همین دلیل است که در سوره مبارکه مسد خدای متعال آن دو را مورد سرزنش و لعن قرار داده است. در مورد شأن نزول سوره مبارکه مسد که ابولهب و همسرش در آن مورد لعنت خدای متعال قرار گرفته‌اند، آمده است که وقتی رسول خدا صلی‌الله علیه و آله به امر خداوند متعال دعوت اسلام را آشکارا کردند، روزی بر بالای کوه صفا یا مروه رفتند تا همه مردم صدای ایشان را بشنوند و روی ایشان را ببینند. در همان جا با صدای بلند و رسا مورد را به توحید و یکتاپرستی دعوت کردند. در همان جا بود که ابولهب ملعون باز هم دهانش را باز کرد و از اینکه آن حضرت آن‌ها را برای چنین پیامی به آنجا صدا کرده‌اند، نفرین کرد. در همان زمان بود که سوره مبارکه مسد نازل شد و خداوند متعال در پاسخ او، نفرینی ابدی را برای او ثبت فرمود.

فرزند ناخلف و خبیث جناب عبدالمطلب

برای آشنایی با ابولهب و اقدام‌هایی که او در دشمنی با رسول خدا صلی‌الله علیه و آله کرد، خوب است در ابتدا آشنایی کلی با زندگی او داشته باشیم.

نام اصلی ابولهب، عبدالعزی بن عبدالمطلب بود. درواقع ابولهب کنیه او بود که با این عنوان شناخته می‌شد. گفته شده چون در زمان تولدش چهره برافروخته‌ای داشت، عبدالمطلب عنوان ابولهب را برای او انتخاب کرد. البته در برخی مطالب هم نوشته شده او فرزندی داشته که نامش لهب بوده و برای همین به او ابولهب می‌گفتند.

روایت دیگری هم وجود دارد که خدای متعال عنوان ابولهب را به او داده، به این علت که سرانجام او در آتش جهنم قرار گرفته است. در عین حال به نظر می‌رسد که در دوران خودش بیشتر با کنیه اباعتبه مورد خطاب قرار می‌گرفت.

او و همسرش در دوران زندگی خود به شدت پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله را مورد آزار قرار دادند و برای مقابله و مخالفت با اسلام از هیچ تلاشی فروگذار نکردند. به همین دلیل است که در سوره مبارکه مسد خدای متعال آن دو را مورد سرزنش و لعن قرار داده است.

آیا در مورد سن ابولهب مطلبی در منابع تاریخی و اسلامی نوشته شده است؟

ابولهب از لحاظ سنی تقریباً 25 تا 35 سال از پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله بزرگ‌تر بود. به این ترتیب او عموی رسول خدا صلی‌الله علیه و آله بود ولی به عنوان یکی از سرسخت‌ترین و بدترین دشمن‌های آن حضرت محسوب می‌شد به قدری که نام او را در کنار نام ابوسفیان ملعون عنوان کرده‌اند.

آن طور که از بعضی از روایت‌ها مشخص است، جناب ابوطالب یعنی پدر امام علی علیه السلام و جناب عبدالله یعنی پدر رسول خدا صلی‌الله علیه و آله از یک مادر متولد شده بودند. در حالی که ابولهب از همسر دیگر جناب عبدالمطلب به دنیا آمده بود و نام مادر او لُبنی گفته شده که از قبیله بنی خزاعه بود.

ثروت ابولهب از چه راهی جمع شد؟

می‌دانیم که جناب عبدالمطلب یعنی پدربزرگ نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله، به امور کعبه و سقایی حاجیان می‌پرداخت و این شغل بعدها فرزندانش بر عهده داشتند. در این میان، ابولهب چه شغلی داشت و چگونه کسب درآمد می‌کرد؟ به‌خصوص اینکه ظاهراً او یکتاپرست نبود.

ابولهب یکی از افرادی بود که متولی بت‌ها در مکه را بر عهده داشت و از همین راه کسب درآمد می‌کرد. برخلاف پدر و اجداد بزرگوارش که یکتاپرست بودند، او از راه بت‌ها زندگی و امرار معاش می‌کرد. به قدری که گفته شده زمانی که افلح بن شیبنی یعنی متولی بت عزی در حال مرگ بود، ابولهب به او اطمینان می‌داد که مراقب امور این بت خواهد بود.

ابولهب به اندازه‌ای در جهل غوطه‌ور بود که در دورانی که امور بت عزی را بر عهده گرفته بود، به مردم می‌گفت که اگر عزی در برابر خدایی که محمد صلی‌الله علیه و آله معرفی می‌کند پیروز شود، من هم به دلیل خدمت‌هایی که به او کرده‌ام در امان خواهم بود!

ماجرای دایگی پیامبر صلی‌الله علیه و آله توسط کنیز ابولهب

در بعضی از مطالب گفته شده که کنیز ابولهب، در زمانی که حضرت محمد صلی‌الله علیه و آله به دنیا آمده بودند، ایشان را شیر می‌داد و دایه آن حضرت شده بود. آیا این مطلب صحت دارد؟

بله. کنیز ابولهب ثویبه نام داشت که چند روز در زمانی که نبی مکرم اسلام تازه متولد شده بودند، به ایشان شیر داد و مفتخر به دایگی آن حضرت شد. درواقع او همان زمان، فرزند شیرخواری به اسم مسروح داشت که با همان شیر، نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله را هم تغذیه کرد.

ماجرا این بود که وقتی آن حضرت به دنیا آمدند، سه یا هفت روز از مادر خودشان یعنی حضرت آمنه سلام الله علیها شیر نوشیدند و چون شیر آن بانوی گرامی به علت غمی که در فراق و فوت همسرشان داشتند کم بود، ناچار ثویبه اولین کسی بود که چند روز به آن مولد مبارک شیر می‌داد. البته آن طور که نوشته شده ثویبه بیشتر از چند روز نتوانست به آن کودک پربرکت شیر بدهد، چون ابولهب و همسرش باخبر شده و با سنگدلی تمام مانع از این کار شدند.

انگیزه دشمنی عمو با برادرزاده

در اینجا یک سؤال مهم مطرح می‌شود؛ مبنی بر اینکه مگر ابولهب عموی رسول خدا صلی‌الله علیه و آله نبود و با آن حضرت نسبت خونی نداشت؟ چطور توانست این اندازه با آن حضرت دشمنی کند؟

در مورد دلایل دشمنی ابولهب با پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله مطالب گوناگونی در کتاب‌های متعدد نوشته شده است. برخی نوشته‌اند چون ابولهب از بت‌ها کسب درآمد می‌کرد و از این طریق ثروت زیادی به دست می‌آورد، از بت‌ها دفاع می‌کرد و البته اعتقاد به بت‌ها هم داشت. به طوری که زمانی به همسر ابوسفیان یعنی همان هند گفته بود که با رد کردن دعوت حضرت محمد صلی‌الله علیه و آله، بت‌های لات و عزی را یاری کرده‌ام. به این نوع یاری‌اش هم افتخار می‌کرد.

این احتمال هم وجود دارد که چون برادر همسرش ابوسفیان بود، از طریق همسرش تشویق می‌شد تا ریاست و سلطه ابوسفیان را یاری کند و همین عامل دشمنی او با نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله شده بود. چون اگر اسلام در میان مردم ترویج پیدا می‌کرد، بی‌تردید موقعیت ابوسفیان به خطر می‌افتاد.

عده‌ای هم این طور در مطالب خود ثبت کرده‌اند که اصولاً ابولهب با رسول خدا صلی‌الله علیه و آله دشمنی شخصی داشت و گویا به جناب عبدالله و جناب ابوطالب حسادت می‌کرد. به همین علت با نبی مکرم اسلام که فرزند جناب عبدالله بود نیز دشمنی داشت.

در این میان به کدام مطلب می‌توان بیشتر استناد کرد و علت دشمنی ابولهب با اسلام و نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله را در آن جست‌وجو کرد؟

بیشترین احتمال این است که ابولهب می‌خواست به ریاست مکه برسد و خودش بزرگ قریش باشد. چون این منصب در خاندان جناب عبدالمطلب وجود داشت. در عین حال ابولهب از یک طرف به دلیل ازدواج با قبیله بنی‌امیه با آن‌ها در ارتباط بود که آن‌ها رقابت مدامی با بنی‌هاشم داشتند.

از طرف دیگر هم از طرف مادرش با قبیله بنی خزاعه مرتبط بود که آن‌ها هم در دورانی ریاست مکه و کعبه را بر عهده داشتند. همه این ارتباط‌های نسبی و سببی باعث شده بود که مشرکان و از جمله ابوسفیان از همین نقطه او را تحریک به دشمنی با پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله کنند.

چون به هر حال وقتی رسول خدا صلی‌الله علیه و آله نوبت خود را ابلاغ می‌کردند، ریاست در مکه بی‌معنا می‌شد و این اتفاقی بود که با منافع ظاهری که ابولهب به دنبالش بود، در تضاد بود و منافات داشت.

دشمنی بی‌حدوحصر ابولهب با اسلام

چقدر ابولهب در حق اسلام و نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله دشمنی کرده بود که نامش در قرآن کریم مورد لعن خدای متعال قرار گرفته است؟ چون به هر حال اسلام دشمنان زیادی داشته ولی به خصوص نام ابولهب به صراحت عنوان شده و مورد نفرین الهی قرار گرفته است؟

ابولهب بی‌اندازه در حق اسلام و پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله دشمنی می‌کرد و آن حضرت را آزار می‌داد. یک نمونه‌اش در همان ماجرای تولد آن حضرت بود که با اینکه می‌دانست آن نوزاد گرسنه است، اجازه نداد که کنیزش او را شیر بدهد.

از طرف دیگر روایتی از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله عنوان شده با این مضمون که فرمودند: «من میان دو همسایه بد، ابولهب و عقبه بن ابی معیط، قرار گرفته‌ام. چون هر زمانی که زباله و چیز نجسی پیدا کنند بر در خانه من می‌ریزند.» در روایت‌هایی که نوشته شده که وقتی رسول خدا صلی‌الله علیه و آله در کوچه و در میان مردم راه می‌رفتند تا اسلام را تبلیغ کنند، ابولهب مدام به سمت آن حضرت سنگ پرتاب می‌کرد، وقیحانه ایشان را دروغ‌گو می‌خواند و با ایجاد و سروصدای کاذب مانع از آن می‌شد که آن حضرت با مردم سخن بگویند و کلام ایشان و آیات قرآن کریم به گوش مردم برسد.

شأن نزول سوره مبارکه مسد

در مورد شأن نزول سوره مبارکه مسد که ابولهب و همسرش در آن مورد لعنت خدای متعال قرار گرفته‌اند، آمده است که وقتی رسول خدا صلی‌الله علیه و آله به امر خداوند متعال دعوت اسلام را آشکارا کردند، روزی بر بالای کوه صفا یا مروه رفتند تا همه مردم صدای ایشان را بشنوند و روی ایشان را ببینند. در همان جا با صدای بلند و رسا مورد را به توحید و یکتاپرستی دعوت کردند.

در همان جا بود که ابولهب ملعون باز هم دهانش را باز کرد و از اینکه آن حضرت آن‌ها را برای چنین پیامی به آنجا صدا کرده‌اند، نفرین کرد. در همان زمان بود که سوره مبارکه مسد نازل شد و خداوند متعال در پاسخ او، نفرینی ابدی را برای او ثبت فرمود. چنانکه در سوره مبارکه فرمود: «تَبَّتْ یدَا أَبِی لَهَبٍ وَتَبَّ؛ مَا أَغْنَى عَنْهُ مَالُهُ وَ مَا کسَبَ؛ سَیصْلَى نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ؛ وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ؛ فِی جِیدِهَا حَبْلٌ مِّن مَّسَدٍ؛ بریده باد هر دو دست ابولهب (و مرگ بر او باد) هرگز مال و ثروتش و آنچه را به دست آورد به حالش سودى نبخشید و به‌زودی وارد آتشى شعله‏ور و پر لهیب مى‏شود و (نیز) همسرش، در حالى که هیزم‏کش (دوزخ) است، و در گردنش طنابى است از لیف خرما.»

همسر ابولهب که بود؟

در قرآن کریم همان طور که ابولهب مورد لعن و نفرین خدای متعال قرار گرفته، از همسرش هم در کنار او یاد شده است. می‌خواهیم بدانیم همسر ابولهب چه کسی بود؟

همسر ابولهب، خواهر ابوسفیان ملعون بود. اسم او اروی یا عورا بود و به ام جمیل معروف بود. خودش هم دختر حرب بن امیه بود.

تشکیل جلسات زنانه علیه اسلام توسط همسر ابولهب

همسر ابولهب در دشمنی او با رسول خدا صلی‌الله علیه و آله چه نقشی داشت که او هم مورد لعن و نفرین خدای متعال قرار گرفته است؟

همسر ابولهب مدام او را تشویق و ترغیب به دشمنی با اسلام و نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله می‌کرد. حتی گفته شده که او جلسات زنانه را ترتیب می‌داد و زنان را تشویق می‌کرد تا خود، همسران و فرزندان خود را بر ضد اسلام و پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله آماده کنند و به دشمنی با آن حضرت بپردازند. در حقیقت همسر ابولهب دشمنی با اسلام را در دوران خانواده ها تبلیغ می‌کرد و با این کار در آزار رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و مسلمانان اقدام‌های زشت و مدامی انجام می‌داد.

دشمنی ابولهب بعد از نزول سوره مسد

بعد از نزول سوره مسد، دشمنی ابولهب و همسرش هم با رسول خدا صلی‌الله علیه و آله بیشتر شد و آن‌ها رسماً با قریش و دشمنان آن حضرت هم‌دست شدند. به طوری که گفته شده قبل از نزول اسلام، دو پسر ابولهب با دو نفر از دختران نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله ازدواج کرده بودند ولی بعد از این ماجرا، ابولهب پسران خود را وادار کرد تا دختران آن حضرت را طلاق بدهند. هرچند که در روایتی عنوان شده که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله دختران خود را از آن‌ها جدا کردند.

پس از این قضیه هم دشمنی ابولهب آن حضرت به قدری بود که او تنها کسی از بنی فرزندان و نسل جناب عبدالمطلب بود که در ماجرای شعب ابی‌طالب با آن‌ها همراه نشد و در پیمان صحیفه بر علیه آن حضرت و مسلمان‌ها شرکت کرد. حتی او در توطئه دارالندوه که قصد کشتن نبی مکرم اسلام را داشتند هم شرکت کرده بود.

مرگ باذلت ابولهب

سرانجام این ملعون چه شد؟

ابولهب در اواخر عمرش به شدت بیمار شد. به طوری که حتی نتوانست در جنگ بدر در برابر لشکر پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله حضور داشته باشد. او در نهایت چند روز بعد از جنگ بدر در اثر بیماری به درک واصل شد.

گفته شده که بیماری او پوستی بوده و گویا مسری بود. طوری که بچه‌هایش از ترس اینکه مبادا مریضی او سرایت پیدا کند، از جنازه‌اش هم دوری می‌کردند. با این حال با اکراه جنازه ا را در کنار دیواری گذاشتند و از فاصله دور، بدون اینکه با او لمس و ارتباطی داشته باشند، بر روی جنازه‌اش سنگ می‌ریختند تا در زیر سنگ‌ها دفن شد.

در بعضی از منابع هم نوشته شده قبری در کنار مکه قرار داشته که مردم تا سال‌ها به آن سنگ می‌زدند و آن قبر متعلق به ابولهب بود.

آیا نسل و فرزندان او ادامه پیدا کردند؟

بعضی نوشته‌اند که نسل ابولهب مقطوع بود. ولی برخی هم نوشته‌اند که بعد از اینکه ابولهب به درک واصل شد، دو پسرش در ماجرای فتح مکه مسلمان شدند، به قدری که در جنگ حنین در سپاه رسول خدا صلی‌الله علیه و آله حضور داشتند و از اسلام و مسلمانان دفاع می‌کردند.

منبع: تسنیم