نشانه‌های توبه مقبول در بیان آیت‌الله خوشوقت/ از کجا بدانیم که خداوند توبه ما را پذیرفته است؟
یکی از ظریف‌ترین و دقیق‌ترین جلوه‌های رحمانیت خداوند را می‌توان در توبه پیدا کرد؛ راهی که همیشه به روی ما باز است تا هر روز و هر لحظه که از کارها و فکرهای زشت و گناه‌آلود خودمان پشیمان شدیم، بتوانیم وارد مسیری به سوی رحمانیت و بخشش الهی شویم و دل و جانمان را در پرتو مهربانی‌اش پاکیزه کنیم. به نوعی دیگر نه از گناهان گذشته خبری باشد و نه دل‌شوره و نگرانی از عتاب و عقاب داشته باشیم. هرچند که توبه حقیقی مراحل و آدابی دارد و وقتی کار به حق‌الناس برسد، باید دل بنده‌های خدا را هم به دست آورد. اما در هر صورت مادامی که در دنیا هستیم و راهی زندگی دیگر نشده‌ایم، فرصت داریم که هر چه آلودگی از گناهان بر روح و جان خود نشانده‌ایم، پاک کنیم و طاهر و مطهر شویم.
به منظور آشنایی بیشتر با علامت‌های توبه مقبول، امکان توبه و فرصت ممکن برای این عمل، بخش‌هایی از سخنان گران‌بهای آیت‌الله عزیزالله خوشوقت رحمه‌الله را مورد بازخوانی قرار داده است. سخنان این عالم فقیه در کتابی با عنوان طریق بندگی درج و منتشر شده است تا راه‌ها و آموزه‌های مربوط به سبک زندگی اسلامی را به ما آموزش دهد.
علامت توبه مقبول
سؤال: ما از کجا بدانیم که خداوند توبه ما را پذیرفته است؟
پاسخ: یک علامت خیلی واضح و روشن دارد؛ هر وقت بعد از توبه دیدی که گناه نمی‌کنی، توبه‌ات قبول است؛ اما اگر گناه می‌کنی، اصلاً توبه نکرده‌ای. پس یک علامت روشن و قطعی دارد. توبه کرده‌ای که چه کنی؟ گناه نکنی. پس وقتی دوباره گناه می‌کنی، معلوم است توبه نکرده‌ای؛ لذا قبول هم نیست. اما اگر ترک گناه را بعد از توبه ادامه دادی، علامت این است که توبه‌ات قبول است و گناهان گذشته را هم خدای متعال محو کرده و بخشیده است.
هر کس خودش می‌تواند محاسبه کند و ببیند اگر باز هم گناه می‌کند، توبه نکرده است. اگر گناه نمی‌کند، مسئله را جدی گرفته و توبه کرده است. خدای متعال در قرآن کریم اعلام کرده است: من دو طایفه را دوست دارم؛ یکی کسانی که اهل تقوا هستند: «فَإِن اللهَ یُحِب الْمُتقینَ» خدا آدم‌هایی را که گوش به حرف خدا می‌دهند، دوست دارد، دوم: «إِن اللهَ یُحِب التوابینَ» خدا کسانی را که هر بار گناه می‌کنند توبه می‌کنند، دوست دارد. برای این که گناه‌کاران به سوی خدا بیایند و کمتر گناه کنند.
امکان توبه
سؤال: آیا درست است که سن به چهل سالگی برسد دیگر آدم تغییر نمی‌تواند بکند؟
پاسخ: انسان تا هشتاد سالگی هم تغییر می‌کند؛ اما دیگر سخت است. اگر انسان چهل سال کاری را انجام داد، برایش عادت می‌شود و تغییرش مشکل می‌شود، اما شدنی هست. خیلی‌ها در پنجاه سالگی یا شصت سالگی برگشتند و توبه کردند.
سؤال: عادت‌های غلط و رفتارهای زشت را که پس از چهل سال شاکله و قالب ما را ساخته چگونه و با چه وسیله‌ای برطرف کنیم؟
پاسخ: کم‌کم شروع کن، بر خلاف عمل کن، درست می‌شود. همان طور که دیوار را چیده‌ای و بالا آورده‌ای، آجر را دانه‌دانه بردار، تمام می‌شود. دیوار چه جوری بالا می‌رود؟ آجر را روی هم می‌گذاریم، دیوار بالا می‌رود. اگر دیوار کج رفت چه کار کنیم؟ باید آجر را دانه دانه برداریم پایین بیاییم درست می‌شود. اما چون عادت کرده‌ای، دلت نمی‌آید. شروع کن، ان‌شاءالله درست می‌شود. چهل سال که سهل است، صد سال هم که عادت کنی، اگر خلاف آن عمل کنی، عادت ضعیف می‌شود.
سؤال: امکانش هست که آدم چهل روز خوب مراقب خودش باشد دیگر تا آخر عمر راحت باشد و آن ملکه برایش حاصل شود؟
پاسخ: نه، با چهل روز درست نمی‌شود.
تبدیل گناهان
سؤال: «مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدلُ اللهُ سَیئاتِهِمْ حَسَناتٍ» چه عملی به تبدیل سیئات به حسنات تسریع می‌بخشد؟
پاسخ: توبه. گناه‌کار اگر توبه کرد، خدا می‌گوید: «به عنوان تشویق، روی همه گناهان خط می‌کشم.» تا گناه‌کار زود برگردد و الا اگر خدا در توبه را می‌بست، گناه‌کار می‌گفت: «من که دیگر توبه‌ام قبول نیست؛ پس ده نفر بیشتر می‌کشم.» آیا این خوب است؟ این طور می‌شد.
توبه و تنبیه
سؤال: این که قبلاً گناه کرده‌ایم، آیا الآن سرزنش کردن خودمان مطلوب است یا این که باید بگوییم گذشته گذشته است و باید به فکر آینده باشیم؟
پاسخ: نه. فقط باید توبه کنی. این واجب شرعی است که تصمیم بگیری از الآن به بعد دیگر گناه نکنی. این وظیفه است. غیر از این وظیفه نیست. بعد هم جبران چیزهایی که جبران دارد، لازم است. اگر نماز نخوانده‌ای، باید قضا کنی. اگر روزه خورده‌ای، باید قضا کنی و کفاره بدهی. اگر مال مردم خورده‌ای، باید پس بدهی. تصمیم بگیر از حالا به بعد دیگر گناه نکنی و از گذشته هم پشیمان شوی؛ همین کافی است. این توبه نصوح است ان‌شاءالله.
علم به گناه
سؤال: این که مستحب است در آداب دعا و توبه قبل از این که شروع کند، گناهانش را یکی یکی به یاد بیاورد برای خدا بشمارد، این چه اثر تربیتی دارد؟
پاسخ: اثرش این است که برای انسان ابتهال می‌آورد. انسان می‌بیند خودش گناه کرده است و شرمنده می‌شود؛ لذا بیشتر و دقیق‌تر توبه می‌کند تا هیچ گناهی نکند؛ لذا امتیازش زیاد است.
سؤال: قبلاً فرموده‌اید: بعضی از گناهان انسان را بیش از شصت سال عقب می‌اندازد؛ آن‌ها چه گناهانی هستند و راه علاجشان چیست؟
پاسخ: مقصود ماهیت گناه نیست. گاهی اثر یک گناه خیلی بد و سخت است و گاهی نه. به شرایط طرف بستگی دارد. گاهی انسان به کسی ظلم می‌کند که شرایطی دارد که اگر این ظلم نسبت به شخصی که آن شرایط را ندارد، انجام بگیرد، آن اثر را ندارد؛ مثلاً این فرد خرد می‌شود و ضایع می‌شود و همه چیزش را از دست می‌دهد؛ اما دیگری طوریش نمی‌شود. این‌ها اثر می‌گذارد.
سؤال: آیا درست است می‌گویند که بعضی از گناهان را وقتی انجام دادی تا آخر عمر توفیق توبه پیدا نمی‌کنی؟
پاسخ: نه؛ چنین گناهی نداریم. هر گناهی بکنید، درِ توبه باز است. از بت‌پرست‌ها بدتر که نداشته‌ایم. آن‌ها انسان کشته بودند؛ دزدی کرده بودند؛ زنا کرده بودند و هر کاری که بگویی، کرده بودند؛ حرام‌زاده هم بودند؛ اما انسان خوبی شدند. اگر توبه کنیم، درست است. اگر عقل کار کند و انسان را وادار به توبه کند، کار تمام می‌شود.
افزودن دیدگاه جدید