ضرورت آموزش حیا به دختران
فرض کنید قرار است به سفری بروید و در این سفر احتمال دارد با انواع مشکلات و بحران‌ها مثل خالی شدن باک بنزین اتومبیل، تمام شدن آذوقه و هر نوع بحران غیرقابل‌پیش‌بینی دیگری مواجه شوید. در این شرایط چه کار می‌کنید؟ صبر می‌کنید و هر وقت در جاده باک بنزین اتومبیلتان خالی شد به فکر پیدا کردن بنزین می‌افتید یا اینکه مقداری بنزین همراه خودتان به سفر می‌برید تا اگر پمپ‌بنزین پیدا نشد، در راه نمانید؟ طبیعی است که قبل از قدم گذاشتن در راه باید به فکر آذوقه و بنزین و مایحتاج سفر باشید. تربیت کردن فرزند و آموزش نکات مربوط به دوران بلوغ هم از این قاعده مستثنا نیست. یعنی اگر بخواهید صبر کنید تا وقتی دخترتان به سن بلوغ رسید، نکته‌های مربوط به بلوغ را یادش بدهید، حتماً با مشکلاتی در این باره مواجه خواهید شد. پس بهترین کار این است که از همان دوران خردسالی دختر دلبندتان دست به کار شوید و هر مطلبی را که لازم است یاد بگیرد، به مرور زمان و دوستانه به او آموزش بدهید.
خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگویی که با دکتر فروغ نیلچی زاده، استاد حوزه و دانشگاه و کارشناس سبک زندگی اسلامی، انجام داده به موضوع بلوغ دختران و نحوه تربیت اخلاقی و جنسی این قشر مهم از جامعه پرداخته است. آن طور که این محقق قرآنی شرح می‌دهد، در کتاب مکارم الاخلاق روایت جالبی از سبک زندگی حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام وجود دارد: روزی حضرت به همراه غلام خود که قنبر نام داشت به بازار رفت. در بازار یک لباس ساده با قیمت کم و یک لباس زیبا با قیمت بیشتری را خریداری کرد و لباس زیباتر و گران‌تر را به قنبر داد. قنبر عرض کرد: «شما آقای من هستی و من غلام شما هستم! لباس گران‌تر و زیباتر برای شما برازنده‌تر است.» حضرت علی علیه السلام در جواب او فرمودند: «تو نوجوان هستی. نوجوان دوست دارد که ظاهر زیبایی داشته باشد. پس این لباس که زیباتر و گران‌تر است برای تو باشد.» دقت کنید که آن حضرت نسبت به جوانی که در کنار ایشان بود، این اندازه دقت داشتند تا احساسات و نیازهای او تأمین شود. پس داشتن لباس زیبا، یکی از نیازهایی که نوجوانان و جوانان است، چون می‌خواهند از طریق آن، خود را به دیگران نشان بدهند و از زیبا بودن خود لذت ببرند. البته باید توجه داشت که تعریف یک نوجوان از زیبا بودن با افراد بزرگ‌سال تفاوت دارد. بزرگ‌ترها از جمله والدین و مربیان نباید حس زیبادوستی را در او ریشه‌کن کنند یا مدام او را به خاطر این احساس سرزنش کنند.
بعضی از بزرگ‌ترها آن‌قدر نوجوان خود را به خاطر افراط در حس زیبادوستی سرزنش می‌کنند که نه تنها او را سر به راه نمی‌کنند، بلکه کار آن‌ها به درگیری و اختلاف‌های جدی منجر می‌شود که درنهایت نه تنها نوجوان حرف بزرگ‌ترها را گوش نمی‌دهد، بلکه تفکر آن‌ها را قدیمی می‌داند. بنابراین در آموزش‌های دوران بلوغ حد اعتدال باید رعایت شود چون اسلام با زیاده‌روی و کوتاهی کردن در کارها مخالف است. زمانی که پدر و مادر با منطق و به طور متعادل با نیازهای دوران بلوغ دختر خود برخورد می‌کنند، بهتر می‌توانند نیازها و خواسته‌های او را کنترل کنند. در عین حال دخترشان در چنین شرایطی برای برآورده کردن نیازهایش به غریبه‌ها روی نمی‌آورد چون می‌تواند به راحتی با والدین و اعضای خانواده خودش گفت‌وگو کند.
ارتباط بلوغ با سن دختران
در مورد سن بلوغ دخترها نظرهای گوناگونی در بین مردم وجود دارد. آیا سن بلوغ دختران به طور مشخص در قرآن و احادیث مشخص شده است؟
همان طور که اشاره کردید، در مورد سن بلوغ دختران نظرات گوناگونی عنوان شده است. عده‌ای تصور می‌کنند که دخترها در نه سالگی بالغ می‌شوند، چون در آن سن است که تکلیف‌های شرعی بر عهده‌شان قرار می‌گیرد. بعضی هم سیزده سالگی را ملاک بلوغ دختر خود قرار می‌دهند.
اما نگاهی به آیات قرآن و روایت‌های اسلامی، محدوده بلوغ دخترها را مشخص کرده و نشان می‌دهد که بلوغ امری تکوینی و طبیعی است و ربطی به سن ندارد. در این مورد خداوند متعال در آیه ششم سوره مبارکه نساء می‌فرماید: «وَ ابْتَلُوا الْیتامى حَتَّى إِذا بَلَغُوا النِّکاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَیهِمْ أَمْوالَهُمْ؛ و یتیمان را تا زمانی که به حد بلوغ برسند بیازمایید. اگر در آن‌ها رشد (کافی) یافتید، اموالشان را به آن‌ها بدهید.» طبق این آیه شریفه «بلوغ نکاح» یعنی توان تولیدمثل و باروری و مشخص است که این موضوع به رسیدن فرد به حدی از رشد جسمی و جنسی بستگی دارد.
ضرورت تربیت دختران قبل از دوران بلوغ
با این وجود بعضی خانواده‌ها تربیت اخلاقی دختران خود را به بعد از بلوغ آن‌ها موکول می‌کنند و تا آن زمان آن‌ها را آزاد می‌گذارند. آیا چنین روشی در تربیت صحیح است؟
دختران در دوران خردسالی خود نشانه‌های مربوط به بلوغ را ندارند، اما برای اینکه بتوانند غریزه‌های جنسی فعال شده در بلوغ را کنترل کنند، باید از قبل نسبت به آن آگاهی داشته باشند.
بر همین اساس یکی از شیوه‌های مهم تربیت دینی در قرآن کریم پیشگیری است. به عنوان مثال خداوند در آیه 58 سوره مبارکه نور در چند مورد به این موضوع مهم اشاره شده است، آنجا که به تربیت کودکان اشاره کرده و می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیسْتَأْذِنکمُ الَّذِینَ مَلَکتْ أَیمَانُکمْ وَ الَّذِینَ لَمْ یبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنکمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِن قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیابَکم مِّنَ الظَّهِیرَةِ وَ مِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! باید بردگان شما و همچنین کودکانتان که به حد بلوغ نرسیده‌اند در سه وقت از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، در نیم روز هنگامی که لباس‌های (معمولی) خود را درمی‌آورید و بعد از نماز عشاء.»
بر اساس این آیه شریفه تربیت و آگاه کردن فرزند قبل از رسیدن به سن بلوغ باید شروع شود. به عبارت دیگر باید به دختر نابالغ آموزش داد که برای وارد شدن به اتاق بزرگ‌ترها به ویژه در زمان‌های خاصی که در قرآن اشاره شده است، اجازه بگیرد. این شیوه تربیتی نوعی پیشگیری و آموزش است تا دختر شما قبل از اینکه به سن بلوغ برسد و موارد جنسی را وجود خود درک کند، بداند که لازم است که مواردی را رعایت کند.
از طرف دیگر چون بسیاری از رفتارهای دختربچه‌ها بر اساس الگوبرداری و تقلید از رفتار مادر است، مادر باید مراقب رفتارهای خود باشد و طوری رفتار نکند که در تربیت دخترش تأثیر منفی بگذارد.
آنچه والدین باید رعایت کنند
دوران بلوغ دختران با هیجان‌هایی همراه است که اگر به درستی کنترل نشود، امکان بروز انواع انحراف‌ها وجود دارد. برای کنترل این هیجانات چه راهکاری برای خانواده‌ها وجود دارد؟
راهکار اصلی این است که والدین و بزرگ‌ترها باید هرچه سریع‌تر و قاطع‌تر حیا و عفت را به دختر خود آموزش بدهند. البته خود والدین هم می‌توانند در این زمینه الگوی کاملی باشند و همچنین این نوع آموزش باید به طور دوستانه ارائه شود. چون هر نوع اجبار ممکن است باعث اکراه دختران خردسال و نوجوان شود.
به عنوان مثال در آغوش گرفتن و بوسیدن نامناسب دختری که در نزدیکی سن بلوغ است، حمام بردن دختر در سن بلوغ توسط پدر و یکی بودن مکان خواب دختربچه‌ای که توانایی تشخیص دارد با والدین، از مواردی است که غریزه‌های جنسی را در او تحریک کرده و باعث ناهنجاری رفتاری‌اش می‌شود.
در همین زمینه در کتاب مکارم الاخلاق روایتی از پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله نوشته شده است: «پسربچه، دختربچه شش ساله را نبوسد.» همچنین آن حضرت درباره جدا کردن محل خواب کودکان فرموده‌اند: «بستر خواب دختربچه با دختربچه یا پسربچه باید در سن ده سالگی از هم جدا شود.» البته همین روایت در کتاب وسائل الشیعه در زمان هفت سالگی دختربچه هم نقل شده تا آموزش دختر قبل از دوران بلوغ آغاز شود و او برای این دوره پرمخاطره آماده باشد.
حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام هم در همین مورد فرمودند: «زمانی که دختربچه شش ساله شد، مرد نامحرم حق ندارد او را ببوسد یا در آغوشش بگیرد.» البته شبیه همین روایت از امام صادق علیه السلام نیز در کتاب وسائل الشیعه نقل شده است، با این مضمون که: «وقتی دختربچه به سن شش سالگی رسید، برای تو شایسته نیست که او را ببوسی.»
ضرورت آموزش حیا به دختران
یکی از نیازهای اساسی که در وجود هر دختری باعث پرهیز او از خطا و گناه می‌شود، موضوع حیا است. چگونه می‌توان این خصلت را در دختران ایجاد و تقویت کرد؟
خداوند متعال در آیه 59 سوره مبارکه احزاب می‌فرماید: «یا أَیهَا النَّبِی قُل لِّأَزْوَاجِک وَ بَنَاتِک وَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یدْنِینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ذَلِک أَدْنَى أَن یعْرَفْنَ فَلَا یؤْذَینَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا؛ ای پیامبر! به زنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگو که چادر (یا روسری بزرگ) خود را فرو پوشند که این کار برای این است که آن‌ها شناخته شوند تا از تعریض و جسارت هوس رانان آزار نکشند و خدا آمرزنده مهربان است.»
طبق این آیه شریفه آموزش دادن حیا و حجاب به سن دختران مربوط نمی‌شود و هر زمان که دختر توان درک مسائل را پیدا کرد، باید نسبت به آموزش مسائل اعتقادی به او اقدام کرد تا زمانی که به سن رشد رسید، بتواند حجاب خود را حفظ کند.
و در آیه 59 سوره نور می‌فرماید: «إِذا بَلَغَ الْأَطْفالُ مِنْکُمُ الْحُلُمَ فَلْیسْتَأْذِنُوا کَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ کَذلِکَ یبَینُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ؛ و چون کودکان شما به حد بلوغ رسیدند پس باید (در تمام اوقات وارد شدن) اجازه بخواهند، چنان که کسانی که قبل از آن‌ها بودند اجازه می‌خواستند.» به این مفهوم که دختر و پسر بعد از رسیدن به سن بلوغ در هر زمانی که بخواهند وارد اتاق بزرگ‌ترها شوند، باید با اجازه این کار را انجام بدهند تا عفیف‌تر بمانند.
نحوه معاشرت دختران
از طرف دیگر یکی از نکات مهم تربیتی مربوط به دوران بلوغ دختران به نحوه معاشرت و برخورد آن‌ها با اقوام و آشنایان مربوط است که پدر و مادر می‌توانند در غالب تذکراتی این موارد را به او آموزش بدهند.
به عنوان مثال نشستن دختران در جمع خانم‌ها و جدا شدن او از جمع آقایان در مهمانی‌های دوستانه و فامیلی، یکی از مواردی است که می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد. خود پدر و مادر هم می‌توانند در این باره اقدام کنند و در منزل خودشان محل استراحت دخترشان را از پسرشان جدا کنند و به این ترتیب حیا را به او آموزش بدهند.
در این مورد می‌دانیم که دختران از ظرافت و لطافت روحی خاصی برخوردار هستند. آیا در مورد آموزش حجاب به دختران، توجه ویژه‌ای به این خصلت روحی شده است؟
باید به یک نکته ظریف هم اشاره کرد مبنی بر اینکه آموزش رعایت حجاب به دختر در سن رشد به منزله مراقبت از روحیه لطیف و عاطفی اوست. به عبارت دیگر اسلام، پوشش حجاب و حیا را به عنوان حفظ منطقی روحیه عاطفی دختران قرار داده است تا از زمانی که به سن بلوغ می‌رسند و روحیات لطیف و زنانه آن‌ها بیشتر از قبل ظهور پیدا می‌کند، عفت داشته باشد و به این صورت از نظر عاطفی دچار مشکل نشوند و غریبه‌ها نتوانند از آن‌ها سوءاستفاده کرده و احساسات آن‌ها را به خطر بیندازند.
متعادل باشید
در این مورد حس زیبادوستی در دخترها هم معمولاً از پسرها بیشتر است. چطور می‌توان این حس را در کنار رعایت حجاب، پاسخ داد؟
همین طور است. معمولاً دختربچه‌ها خیلی زود زیبایی‌ها را تشخیص می‌دهند و از آن‌ها لذت می‌برند. دختربچه دوست دارد لباس زیبا بپوشد یا اسباب‌بازی‌های زیبا و رنگی داشته باشد.
حتی این احساس به خصوص در دوران بلوغ ظهور و بروز بیشتری پیدا می‌کند. اما از آنجایی که دوره بلوغ، دوره‌ای است که نیاز بیشتری برای حفظ حریم‌ها و ظاهر نکردن زیبایی‌ها در برابر نامحرم احساس می‌شود، پدر و مادر در این باره باید دقت بیشتری داشته باشند.
والدین چگونه باید رفتار کنند و امور تربیتی و اخلاقی را به دختر خود یاد بدهند که حس زیبادوستی دخترشان سرکوب نشود و در عین حال رعایت حریم‌ها هم به مخاطره نیفتاده و او را دچار مشکل نکند؟
راهکار این سؤال را هم باید در میان آیات قرآن کریم و سخنان گهربار ائمه اطهار علیهم السلام جست‌وجو کنیم. در این زمینه روایت‌های بسیاری وجود دارد مبنی بر اینکه امامان معصوم علیهم السلام با نوجوانان و جوانان طوری رفتار می‌کردند تا نیازهای ذاتی و غریزی آن‌ها سرکوب نشود.
در کتاب مکارم الاخلاق روایت جالبی از سبک زندگی حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام وجود دارد: روزی حضرت به همراه غلام خود که قنبر نام داشت به بازار رفت. در بازار یک لباس ساده با قیمت کم و یک لباس زیبا با قیمت بیشتری را خریداری کرد و لباس زیباتر و گران‌تر را به قنبر داد. قنبر عرض کرد: «شما آقای من هستی و من غلام شما هستم! لباس گران‌تر و زیباتر برای شما برازنده‌تر است.» حضرت علی علیه السلام در جواب او فرمودند: «تو نوجوان هستی. نوجوان دوست دارد که ظاهر زیبایی داشته باشد. پس این لباس که زیباتر و گران‌تر است برای تو باشد.»
دقت کنید که آن حضرت نسبت به جوانی که در کنار ایشان بود، این اندازه دقت داشتند تا احساسات و نیازهای او تأمین شود. پس داشتن لباس زیبا، یکی از نیازهایی که نوجوانان و جوانان است، چون می‌خواهند از طریق آن، خود را به دیگران نشان بدهند و از زیبا بودن خود لذت ببرند.
لزوم درک متقابل
البته باید توجه داشت که تعریف یک نوجوان از زیبا بودن با افراد بزرگ‌سال تفاوت دارد. بزرگ‌ترها از جمله والدین و مربیان نباید حس زیبادوستی را در او ریشه‌کن کنند یا مدام او را به خاطر این احساس سرزنش کنند.
بعضی از بزرگ‌ترها آن‌قدر نوجوان خود را به خاطر افراط در حس زیبادوستی سرزنش می‌کنند که نه تنها او را سر به راه نمی‌کنند، بلکه کار آن‌ها به درگیری و اختلاف‌های جدی منجر می‌شود که درنهایت نه تنها نوجوان حرف بزرگ‌ترها را گوش نمی‌دهد، بلکه تفکر آن‌ها را قدیمی می‌داند.
بنابراین در آموزش‌های دوران بلوغ حد اعتدال باید رعایت شود چون اسلام با زیاده‌روی و کوتاهی کردن در کارها مخالف است. زمانی که پدر و مادر با منطق و به طور متعادل با نیازهای دوران بلوغ دختر خود برخورد می‌کنند، بهتر می‌توانند نیازها و خواسته‌های او را کنترل کنند. در عین حال دخترشان در چنین شرایطی برای برآورده کردن نیازهایش به غریبه‌ها روی نمی‌آورد چون می‌تواند به راحتی با والدین و اعضای خانواده خودش گفت‌وگو کند و جواب نیازهایش را در جمع خانواده پاسخ بدهد.
افزودن دیدگاه جدید