جامعه غیراخلاقی، دارای خصلت جاهلی است / آفت خرافات و خواب در منابر

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا یوسفی، استاد دانشگاه مفید،در تشریح خطبه ۹۵ نهج‌البلاغه که در فضای مجازی ارائه شده است، گفت: این خطبه چون کوتاه است، نشان می‌دهد احتمالًا بیشتر از این مقدار بوده ولی سیدرضی آن را به صورت خلاصه بیان کرده است.

وی با بیان اینکه امام در این خطبه به بیان برخی ویژگی‌های جامعه جاهلی پرداخته است، اضافه کرد: امام می‌فرمایند که مردم در دوره جاهلیت در حیرت و گمراهی و در فتنه غوطه‌ور بودند و کسی که چنین وضعیتی دارد، به راحتی نمی‌توان به او کمک کرد.

وی افزود: کسی که ایمان به مسیرش ندارد، بازگشت به دوره جاهلیت کرده و اگر به آنان گفته شود که با چه استدلالی به سمت این مسیر می‌روند، توجیه مناسبی ندارند، زیرا رفتارشان مبتنی بر تفکر عمیق نیست.

یوسفی تصریح کرد: ویژگی دیگر این جامعه غرق بودن در فتنه (حاطبون فی الفتنه) است؛ ابن ابی الحدید در مورد این تعبیر گفته که حاطب به کسی می‌گویند که حق و باطل و درست و نادرست را در هم بیامیزد؛ یعنی مبنای همه کارهای ایشان بر مبنای هوا و هوس است. همان طور که در قرآن فرموده است «أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ»، مبنای تصمیم‌گیری آنان هوای نفس و هوس بوده است.

وی افزود: افراد چنین جامعه‌ای، تکبر، خودخواهی و خودبرتربینی دارند و همین کبر و غرور، آنان را به پرتگاه می‌اندازد؛ امام فرموده که این جاهلیت سبب شده تا هویت درونی مردم نادیده گرفته شده و از درون تهی شوند و سبک‌مغزانه تصمیم بگیرند و رفتار کنند، همان طور که قرآن در مورد فرعون این طور مطرح کرده که «فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ».

استاد دانشگاه مفید تصریح کرد: چنین افرادی در برابر شوک‌های اجتماعی و عوامل متزلزل‌کننده نمی‌توانند تصمیم درستی بگیرند و چون نسبت به حقایق امور ناآگاه هستند، در حیرانی به سر می‌برند، لذا بیشترین خسارت‌ها را هم می‌بینند.

استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: این جوامع بر مبنای تکبر و خودخواهی حرکت می‌کنند و هویت شخصیتی خود را از دست داده و تن به شرایط نابهنجار می‌دهند و عقلانیتی در تصمیم‌گیری ندارند و حتی معیار درستی هم برای تشخیص حقیقت از باطل ندارند؛ چنین جامعه‌ای آبستن حوادث ریز و درشت مانند جنگ، تحریم و ... می‌شوند.

وی تصریح کرد: قصد حضرت از بیان ویژگی جامعه جاهلی صرفاً پرداختن به یک حقیقت تاریخی نیست، بلکه امام قصد دارند بفرمایند که جامعه‌ای که امام با آن مواجه شده و هر جامعه‌ای که اسیر این رفتارها باشد، دارای همان ویژگی‌های جاهلی است که ارزش‌های اخلاقی بر آن حاکم نیست.

جامعه غیراخلاقی و عقلانی، جاهلی است
یوسفی اظهار کرد: وصف این اوصاف برای ما حاوی این نکته مهم است که ممکن است جامعه‌ای باشد که در آن مسجد و نماز جماعت هست؛ نماز جمعه و منبر و خطابه هست، ولی از  مصادیق جامعه جاهلی است؛ زیرا بر مبنای هوا و هوس پیش می‌رود و بنیاد اخلاقی و عقلانی ندارد که پایه‌ای برای صحیح‌اندیشی داشته و بتواند در برابر شوک‌ها مقاوم باشد.

وی اضافه کرد: در چنین جوامعی، ظواهر رعایت می‌شود، اما صداقت و وفای به عهد نیست و خلف وعده هم امر ناپسندی محسوب نمی‌شود؛ مردم در این جوامع یا از باب هوا و هوس و دنیاطلبی سراغ دین نمی‌روند یا تا جایی به دین پایبند هستند که با منافع آنان در تضاد نیست.

استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: امام حسین(ع) فرمود که مردم بنده دنیا هستند و دین هم لقلقه زبان آنان است و وقتی که نوبت آزمایشات می‌رسد و مثلاً قرار است فرد برای دیانتش و برای آخرت پول بدهد، زیر بار نمی‌رود و دین را فدا می‌کند.

وی افزود: امام فرمودند که پیامبر با مداومت و دلسوزی با مردم برخورد کرد؛ یکی از ویژگی‌های این دلسوزی آن است که با خشونت رفتار نمی‌شود؛ مانند پدری که وقتی ببیند فرزندش راه انحراف می‌رود، با دلسوزی درصدد اصلاح او است؛ این رفتار پیامبر ناظر به آیه ۱۲۵ نحل «ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ...» است که فرموده؛ خدا از پیامبر خواسته تا مردم را به راه درست با حکمت و موعظه حسنه دعوت کند.

یوسفی تصریح کرد: حکمت به سخن و رفتاری می‌گویند که برهان و استدلال عقلانی دارد؛ زمخشری گفته به منطق عقل‌پسند و استدلال و برهان قانع‌کننده، حکمت گویند. پیامبر در جامعه جاهلی عقل مردم را شکوفا کرد تا مسائل را با عقلانیت قبول کنند. البته نوع رفتار هم برای شنیده شدن حرف مهم است، لذا پیامبر با آرامی و مدارا  و احترام متقابل حرف می‌زد، زیرا اگر بهترین سخنان هم با خشم مطرح شود، شنیده نخواهد شد.

وی اضافه کرد: امام فرمود که کار دیگر پیامبر پند و اندرز دادن مردم با رعایت ارزش‌های اخلاقی است؛ جامعه امروز ما و آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی که در آن وجود دارد، نشان می‌دهد جامعه به نوعی از حیرت گرفتار شده و معمولاً رفتارها بر مبنای عقلانیت نیست و رفتارهای مبتنی بر هوا و هوس زیاد است.

وظیفه مبلغان دین
استاد دانشگاه مفید تصریح کرد: یکی از مواردی که نیازمند اصلاح در چنین جامعه‌ای است، اصلاح نوع تفکرات بر اساس عقلانیت و منطق و اصولی چون توحید، آخرت و ارزش‌های اخلاقی است؛ وظیفه مبلغان دینی در چنین شرایطی آن است که سخنان صحیح دینی را به مردم بیاموزند، نه اینکه از خواب و خرافات سخن بگویند، و باید بر مبنای حکمت حرف بزنند.

یوسفی اضافه کرد: مبلغان و وعاظ باید بر مبنای حکمت و از روی دلسوزی با مردم حرف بزنند؛ یکی از مواردی که سبب می‌شود تا مردم احساس کنند روحانیت و مبلغان با آنان دلسوزانه رفتار می‌کنند، در کنار مردم بودن و همدردی در شرایط سختی و دشواری است؛ یعنی وقتی جامعه گرفتار فقر است، در کنار مردم باشند و برای نابودی فقر تلاش کنند و در این صورت نصایح و مواعظ آنان هم مورد پذیرش قرار می‌گیرد، لذا موعظه حسنه یعی اینکه مخاطب بداند مروجان و مبلغان دینی از روی دلسوزی سخن می‌گویند.

یوسفی تصریح کرد: ما وقتی می‌خواهیم یک رفتار اجتماعی را اصلاح کنیم، با تندی موفق نمی‌شویم، بلکه بیان توأم با نرمی و مهربانی می‌تواند کمک کند.

وی با بیان اینکه گاهی می‌بینیم دین در خدمت دنیا قرار گرفته و گویی دین ابزاری برای ثروت‌اندوزی شده است، اظهار کرد: افرادی که اختلاس‌های بزرگ می‌کنند، خودشان را دیندار معرفی می‌کردند، ولی چه خیانت‌هایی که نکرده‌اند. دین را نردبانی برای رشد دنیوی و مادی خود قرار داده‌اند و یکی از وظایف رهبران دینی این است که دین را از خدمتگزاری به سیاست، قدرت و ثروت دور کنند. 

منبع: ایکنا