شالبافان: شباهت مداحی‌ام به میرداماد به‌خاطر علاقه‌ام به اوست/ ماجرای شعری که هزاران نفر را دعاخوان کرد
"حسن شالبافان" مداحی است که از نظر فنی و نوع اجراء، شباهت زیادی به سیدمهدی میرداماد دارد. اتصال به دغدغه‌های اجتماعی یکی از رویکردهای این مداح است که هم در متن اشعار و هم در اقدامات او قابل رهگیری است.
شالبافان امسال توفیق داشته در صحن مطهر حضرت عبدالعظیم‌الحسنی (ع) دعای عرفه را با صدای خوش قرائت کند.
* برای ورود به بحث راجع‌به پیشینه ورودتان به عرصه مداحی توضیح دهید؟
همه چیز از تعزیه‌خوانی شروع شد و اولین تعزیه‌ای که خواندم موضوع "گوشواره‌کِشی" بود. خدا همه قدیمی‌ها را رحمت کند، دایی‌ام، تعزیه‌خوان بود و مخالف می‌خواند. من شعری داشتم که آن موقع می‌خواندم:"روزی از روزها عید قربان در مدینه حسین بود و سلطان...."
* زمانی که تعزیه‌خوانی می‌کردید چند سالتان بود؟ چند سال بعد وارد عرصه مداحی شدید؟
خیلی کوچک بودم. بعد از آن سالها به‌طور کلی فضای تعزیه را رها کردم تا به درس و مدرسه برسم. در دوران دبیرستان بود که به مداحی گرایش پیدا کردم. محضر اساتید خوب و مهذّبی رفتم. آن موقع آقای سلحشور و میرداماد در قم بودند و محضر اساتید تهرانی همچون حاج سعید حدادیان و حاج آقا حسینی که بیشتر در زمینه شعر و ادبیات تبحّر دارند، رسیدم.
شبیه سیدمهدی میرداماد می‌خوانم
* شما خیلی شبیه سیدمهدی میرداماد می‌خوانید. علت این همه شباهت چیست؟
بله، این به خاطر علاقه شدیدی است که من به ایشان دارم و آن علاقه باعث شده حتی حرکات اندامم هم در اجرای برنامه شبیه ایشان باشد.
* شنیدهام که حتی آن زمان که خیلی مطرح نشده بودید به گوش آقای میرداماد رسیده بود که یک نفر شبیه‌‌اش می‌خواند و او مشتاق بود که شما را ببیند.
بله، جلسه هفتگی هیئت آل‌یاسین جمعه‌ها عصر برگزار می‌شد که من در آنجا همیشه شرکت می‌کردم. به گوش آقا سید رسیده بود که فردی شبیه او می‌خواند. یک روز داشتم از جلسه خارج می‌شدم که من را صدا زد و گفت: "این شالبافان که می‌گویند شبیه میرداماد می خواند، تو هستی؟" من که آن لحظه استرس داشتم و با خودم فکر می‌کردم نکند الآن بگوید برای چه شبیه من می‌خوانی با تأمل گفتم: "بله، حاج آقا"
خلاصه از همان‌جا باب آشنایی من با سیدمهدی میرداماد باز شد. چندین سال است که سعی می‌کنم از محضرشان استفاده کنم و درس بگیرم.
* از چه سالی در هیئت رزمندگان اسلام استان قم، کنار آقای میرداماد خواندید؟
اول در همان جلسه آل‌یاسین من خدمت آقا سید خواندم تا سالی که ایشان می‌خواستند از قم به اصفهان تشریف ببرند. آن سال من به‌جای آقا سید، رسماً در هیئت رزمندگان نفس زدم.
*شنیدهام بعد از اینکه جای سید مهدی میرداماد رفتید خیلی نقد بود که ایشان نمی‌تواند جلسه را اداره کند؟
بله، اینطور مواقع طبیعی است. بالأخره سیدمهدی میرداماد همه چی تمام بود و جایگزینی مداح مطرحی چون سیدمهدی میرداماد سخت بود. یک اصطلاحی بود که می‌گفتند میرداماد نابغه روضه است و دوستان می‌گفتند کسی را بیاورید تا روضه را اداره کند و بعد شالبافان بخواند که من این را قبول نکردم و گفتم شما اجازه بدهید من یکی- دو شب می‌خوانم اگر بد بود بعد مداح دعوت کنید، اگر هم خوب بود ادامه می‌دهیم که به لطف سیدالشهدا(ع) توانستم نظر مستمع را جلب کنم.
* از اولین اجرایتان در حضور مقام معظم رهبری در سال 1395 بگویید که چه شد شما به مراسم حسینیه امام خمینی (ره) دعوت شدید؟
من قرار بود دو سال قبل از آن سالی که خواندم در محضر رهبر انقلاب بخوانم که شب اجراء به من زنگ زدند که برنامه جا‌به‌جا شده است. خیلی ناراحت شدم. از چند شب قبلش آماده شده بودم اما وقتی دو سال بعد یعنی 1395 اجرا کردم، خودم بیشتر راضی بودم که دو سال به تجربیات مداحی‌ام اضافه شده است و پخته‌تر شده‌ام.
عیار مداح در دیدار مداحان با رهبر انقلاب سنجیده می‌شود
*از حس و حال اجرایتان در حضور رهبر انقلاب بگویید.
اجرا در دیدار مداحان با رهبر انقلاب، ریسک‌پذیر نیست. همه مداحانِ طراز اول نشسته‌اند، مستمعین همه مداح‌اند و حضرت آقا هم که آنجا حضور دارد اما چیزی که برای من آن سال جالب بود اینکه مهربان‌ترین نگاه در میان همه نگاه‌ها، نگاه حضرت آقا بود که من بعد از چند دقیقه به این نتیجه رسیدم که تنها به حضرت آقا نگاه کنم و بخوانم، در صورتی که روزهای قبل همه به من مشاوره می‌دادند و می‌گفتند: به آقا نگاه نکنی چراکه هیبت ایشان تو را می‌گیرد و استرس می‌گیری در صورتی که دو-سه دقیقه از خواندنم نگذشته بود که نگاهم را از نگاه جمعیت چرخاندم و تا لحظه آخر به صورت رهبر انقلاب نگاه کردم. اجرا در حسینیه امام خمینی (ره) واقعاً برای همه مداحان آرزو و یک تجربه بی‌نظیر است. مثل آنجا سراغ ندارم چراکه مداح می‌تواند در زمان کم و با یک سری خط قرمزها عیارش را بسنجد.
* یادتان هست که در حسینیه امام خمینی (ره) چه شعری را خواندید؟
من دو قطعه شعر خواندم که اولین آن برای آقای زمانی بود. آقای زمانی چند خط از این شعر را در فاطمیه نوشته بود. در روضه فاطمیه سه-چهار خط از آن را برای حضرت آقا خواندند و ایشان خیلی علاقه‌مند می‌شوند که تمام شعر تکمیل شود و می‌فرمایند: "تمام شد، یک نسخه‌اش را هم به دست من برسانید" جالب اینجا بود که وقتی خواندم و رفتم خدمت حضرت آقا، ایشان یادشان بود و فرمودند: شعر آقای زمانی بود؟ گفتم: "بله". یک شعر دیگر هم انتهای کار خواندم، شعر محسن عرب‌خالقی بود که سیاسی و مربوط به حال و هوای آن روزگار بود؛ چند خط آخر خیلی جمعیت را به وجد آورد.
*بخشی از یکی از این دو شعر را برایمان بخوانید.
شعر آقای عرب‌خالقی. "ما جز خدا به غیر توکل نمی‌کنیم / ما جز اهل‌بیت توسل نمی‌کنیم"
مصراعی هم که خیلی جلسه را به وجد آورد این بود: "هر کس مقابل رهبر بیاستد/ در هر لباس و پست، تحمل نمی‌کنیم/ ما ذاکریم، نه؛ همه سرباز رهبریم"
کسانی که یک روزه، بار یک ساله را می‌بندند
*به نظر شما برپایی مجالس اهل‌بیت (ع) و روضه تا چه اندازه در باور و اعتقادات مردم اثرگذار است؟
شاید بشود گفت که همگی ما، دین را با امام حسین (ع) شناخته‌ایم و از بچگی وقتی خودمان را پیدا کردیم در روضه امام حسین (ع) بودیم و همیشه گفته‌ایم: "کل خیرٌ فی باب‌الحسین(ع)" و در دعای عرفه هم می‌خوانیم از باب امام حسین (ع) است که می‌شود به خدا رسید، چراکه سیدالشهدا خودش را خرج کرد و با تمام آن چیزی که داشت به کربلا آمد، به همین خاطر جمله حضرت امام (ره) هم است که فرمودند " این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است."
شاید در طول یک سال، زندگی برخی افراد طور دیگری باشد اما به محض اینکه پرچم عزای امام حسین(ع) نصب می‌شود، قاعده تغییر می‌کند. خیلی‌ها برای امام حسین (ع) یک احترام خاصی قائل‌اند. من خیلی‌ها را می‌شناسم که شاید در طول سال، هیچ قید و بندی بر عقایدشان نداشته باشند اما پای امام حسین (ع) که وسط می‌آید با امام حسین (ع) خودشان را به خدا می‌رسانند. خیلی‌ها مشتری شب اول محرم‌اند. برخی مشتری تاسوعا و شب عاشورایند یعنی مشتری یک روزه‌اند اما در همان یک روز، بار یک ساله‌شان را می‌بندد و این امام حسین (ع) است که رسول تُرک‌ها را می‌سازد و حُرّ و وَهب‌ها را به جامعه نشان می‌دهد؛ وهبی که تازه 10 روز است مسلمان شده و می‌آید جزو شهدای کربلا می‌شود یا زهیری که طوری خیمه می‌زد که امام حسین (ع) او را نبیند اما امام برایش پیک فرستاد، وقتی رفت و برگشت زندگی‌اش عوض شد و به همسرش گفت: من باید بروم و این مکالمه سیدالشهدا و زهیر جایی نقل نشده و نمی‌دانیم حضرت چه به زهیر گفته‌اند اما قطعاً آن نگاه ولایی سیدالشهدا زهیر را گرفت و با خود اینگونه گفت: "هر که دارد هوس کرب‌وبلا بسم الله".
شور در کنار شعور توأمان باشد
*نقش مداحان در ترویج شعائر دینی چیست؟
مداح باید آن شور را همراه با شعور انتقال دهد. برخلاف نظر برخی که می‌گویند شعور به تنهایی کفایت می‌کند، معتقدم اتفاقاً شور هم در جلسه نیاز است چراکه جامعه به سمتی رفته که جوان‌ها باید اشباع شوند. سبک و سیاق هیئت‌ها و خواندن‌ها عوض شده چراکه ذائقه مستمع هم به فراخور زمان، عوض شده است البته ما خودمان عوض کرده‌ایم و به نظرم اگر شور در کنار شعور توأمان باشد ضرر هم نکرد‌ه‌ایم. سال گذشته پیش‌زمینه‌ای در هیئت می‌خواندیم که شعرش برای 50 سال پیش است. "بزرگ فلسفه قتل شاه دین این است/ که مرگ سرخ به از زندگی ننگین است/ نه ظلم کن به کسی نه زیر ظلم برو / که این مرام حسین است و منطق دین است" یا مثلاً سال گذشته به برادر عزیزم حاج محسن عرب خالقی گفتم که پندیات حدیث کساء را در قالب شعر بسراید. نتیجه‌اش شد: " قال‌الله عز و جل، إنی ما خلقت سماء مبنیة، ولا أرضاً مدحیة/ ولا قمراً منیرا، ولا شمساً مضیئة ولا فلکاً یـدور، ولا بحراً یجری ..."
خدا می‌گوید من خلق نکردم زمین و دریاها را مگر به محبت این پنج تن. آن سالی که برای اولین‌بار این شعر را می‌خواندیم شاید هزاران پیام به سامانه پیامکی هیئت رزمندگان ارسال شد که ما به واسطه این قطعه، به‌طور مستمر حدیث کساء می‌خوانیم.
* ورود مداحان به جریانات مختلف و موضوعات مختلف سیاسی و اجتماعی و غیره چقدر است؟
ورود به مسائل مختلف در بازه زمانی مشخص قابل قبول است. در اوج شروع حضور مدافعان حرم بود که ما آمدیم با یکی از دوستانمان به‌نام حمید ربیعی که امسال هم آن کار پر سر و صدا "میگن روضه دلمردگیه" نوشته است، جلسه‌ای گذاشتیم تا درباره موضوع حجاب و پیوندش به مدافعان حرم شعری بسراید. یک بندش خطاب به خانم‌ها بود که تو باحجابت می‌توانی مدافع حرم باشی. می‌توانی با احترام به والدینت مدافع حرم باشی؛ با نمازت مدافع حرم باشی. یا اینکه ای سینه‌زن به پدر و مادرت که احترام کنی می‌توانی مدافع حرم باشی. این کار خیلی آن سال سر و صدا کرد.
* به نظر شما مداح باید تا چه اندازه به مسائل مختلف به‌ویژه موضوعات تخصصی، ورود کند؟
حاج منصور همواره تأکید می‌کند که اگر می‌خواهید به مسائل مختلف ورود کنید به اندازه قد و قواره‌تان حرف بزنید! این یعنی مطلب را طوری بیان کنید که مستمع از شما قبول کند. حالا اگر بنا است حرف برای نماز زده شود و نصیحت و پند باشد؛ سن و جایگاهتان را در نظر بگیرید. ما باید زیرکانه و در دل کارهایمان حرف بزنیم. اگر بخواهیم مستقیم بگوییم؛ واکنش‌های خوبی را به‌دنبال نخواهد داشت. اگر بخواهم از اول جلسه نطق سیاسی بکنم و پندیات بگویم که چرا پیراهنت این‌طوری است و چرا نماز نمی‌خوانی و غیره، روز بعدش اصلاً آن مستمع به جلسه‌ات نمی‌آید.
اهل گعده‌‌گیری بعد از هیئت نیستم
* مسأله‌ای که گاهی از هیئت‌های مذهبی و بلکه مداحان نیز با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، موضوع آسیب‌های عزاداری است که گاهی شاید پای نفوذ دشمن را هم به میدان می‌کشاند. به نظر شما راه برون‌رفت از این آسیب‌ها را چگونه می‌توان پیدا کرد؟
ما اگر بخواهیم دچار آسیب نشویم، باید دستمان را از دست اساتیدمان جدا نکنیم. حالا این اساتید می‌توانند اساتید اخلاق باشند و یا حکم بزرگ‌تر را برایمان داشته باشند. من در قم زندگی می‌کنم و دستمان به آقایان علما می‌رسد و همواره سعی می‌کنم محضر علماء و بزرگان همچون آیت‌الله میرباقری و دیگر عزیزان بروم و از وجودشان استفاده کنم. متأسفانه در فضای مداحی طوری شده تا دورمان کمی شلوغ می‌شود، دچار لغزش می‌شویم. بزرگ‌ترها و اساتید در تنگناها و مشکلات ما را کمک می‌کنند. ما معمولاً گعده بعد از هیئت نداریم، چون من خودم هم اهل این گعده‌‌‌گیری‌ها نیستم. اغلب این نشست‌ها از دلش حرف‌ها و تهمت‌ها در می‌آید و جلسه به غیبت ختم می‌شود.
*یک مسأله‌ای که هر ساله نزدیک ماه محرم بازارش گرم می‌شود این است که هجمه‌های رسانه‌های معاند به سوی جلسات مذهبی و مجالس عزاداری نشانه می‌رود. امسال با توجه به شیوع کرونا، هیئت‌ها در معرض امتحان بزرگی قرار گرفته‌اند. با توجه به فعالیت‌های شایسته هیئتی‌ها در روزهای آغازین شیوع این بیماری منحوس، انتظارتان از هیئتی‌ها در مواجهه با قانونی که ستاد ملی کرونا برای عزاداری گذاشته، چقدر است؟ (این سؤال پیش از ماه محرم پرسیده شده است)
در جلسه‌ای که با حجت‌الاسلام قمی رئیس سازمان تبلیغات درباره محرم امسال داشتیم آنجا عرض کردم که ما باید به صحنه بیاییم و جریان‌سازی کنیم. به نظرم در عصری که زندگی می‌کنیم، مداح باید بتواند در فضای مجازی تمام قد باشد، بتواند توییت بزند، چراکه دشمن در فضای مجازی کار می‌کند و اگر فضا را رها کنیم آنها دست می‌گیرند. اما درباره محرم هم باید بگویم، چراغ امام حسین (ع) خاموش‌شدنی نیست. 1400 سال است تلاش می‌کنند این چراغ را خاموش کنند. امسال ما یک محرم متفاوت را تجربه می‌کنیم. روایت‌های مختلف از عزاداری‌ها در اقصی‌نقاط کشورمان بعد از محرم به تصویر کشیده می‌شود. قطعاً مذهبی‌ها و هیئتی‌ها، پایبنده‌ترین افراد به حفظ پروتکل‌هایند.
* سیر مداحی در این چند دهه را چطور می‌بینید؟
طبیعتاً سیر مداحی در این سالها، پیشرفت قابل توجهی داشته است اما یک نکته‌ای که وجود دارد این است که برخی نمی‌خواهند همه ابعاد مداحی را فرابگیرند. حاج علی انسانی تأکید می‌کرد که نباید مداحی‌تان ناقص باشد که برخی از اندام‌ها رشد می‌کند و برخی نه. مداحی این‌طوری است که باید همه‌چیز با هم رشد کند اینکه طرف فقط دست‌هایش رشد کند که نمی‌شود. حاج علی انسانی می‌گفتند این مداح به نوعی بیماری زمینه‌ای دارد.
*خط‌کشی‌هایی به تازگی در جریان هیئت‌ها رقم خورده است و آن هم تقسیم‌بندی هیئت‌ها و مداحان به انقلابی و غیرانقلابی است. نظر شما در این‌باره چیست؟
اینکه یکی از رسانه‌ها در سال‌های گذشته این جریان را آغاز کردند، کارِ خوبی نبود. اصلاً ما مداح غیرانقلابی نداریم. مگر می‌شود کسی برای امام حسین (ع) بخواند و از جریانات باطل دفاع کند؟ ما همه زیر یک پرچم قرار داریم و سال گذشته هم اگر دقت می‌کردید روز دیدار مداحان با حضرت آقا، تغییرات محسوسی انجام شده بود که چشم‌ها را خیره کرده بود؛ مثلاً فلان مداح که شاید عنوان انقلابی هم به او نمی‌دادند، جلوی صف نشسته بود. به نظرم ما در این قضیه کوتاهی کرده‌ایم.
ما سال گذشته با جمعی از دوستان به سوریه رفته بودیم. برخی دوستان می‌گفتند شماها که انقلابی‌ترید اول شهید خواهید شد در صورتی که در جریان سفر متوجه شدیم، آنها از ما انقلابی‌ترند و از ما بیشتر به امام حسین (ع) و شهدای مدافع حرم عشق دارند.
* اگر هیئتی که شاید رویکرد انقلابی هم ندارد از شما دعوت کند به هیئتشان می‌روید؟
من یقیناً می‌روم و سعی هم می‌کنم با ظرافت به این نکته اشاره کنم که هیئت‌های مذهبی امروز هرچه دارند به برکت خون شهیدان و انقلاب اسلامی ایران است.
منبع: تسنیم
افزودن دیدگاه جدید