آیت‌الله اراکی: معصومین(ع) با هیچ سنت جاهلی به اندازه تبعیض مبارزه نکرده‌اند / راز ازدواج ائمه(ع) با بردگان آزادشده

آیت‌الله محسن اراکی، ۱۸ آبان‌ماه در ادامه سلسله مباحث فقه نظام سیاسی که به صورت مجازی در حال برگزاری است، با اشاره به لغو امتیازات نابجای اجتماعی در سیره معصومان(ع)، گفت: ازدواج امام سجاد(ع) با برده آزادشده حضرت علی اکبر(ع)، یکی از این نمونه‌ها بود که خلیفه وقت(عبدالملک) را آشفته کرد و نامه‌ای به امام نوشت؛ حضرت هم به نامه جواب داد که در جامعه اسلامی میان مسلمانان برابری است و این سنت و سیره پیامبر بوده است. امام سجاد(ع) همچنین همسر سیدالشهداء(ع) را چندسال پس از شهادت آن حضرت، به ازدواج برده آزاد شده خود درآورد. 

وی افزود: دسته‌ای از روایات در این مسئله گویای آن است که امام سجاد(ع) با برده آزادشده خود یا حضرت علی‌اکبر ازدواج کرده که البته تضادی میان آنها وجود ندارد، ولی بحث دیگری این است که او برده آزاد شده امام مجتبی(ع) بوده است؛ امام رضا(ع) هم در روایتی نقل فرمود که آن فرد برده آزادشده حضرت علی‌اکبر(ع) بوده است؛ البته مهم نوع مواجهه معصومین در این مسائل است که هدف آنها الغای طبقات اجتماعی است.

فلسفه ازدواج ائمه(ع) با بردگان آزادشده
آیت‌الله اراکی بیان کرد: نمونه دیگری در سیره معصومین(ع) نشانگر اصرار ایشان بر الغاء رسوم و عادات جاهلی مبتنی بر امتیازات نادرست اجتماعی است، اینکه بعد از امام سجاد، مادران امام باقر(ع) و امام صادق(ع) از قریش بودند، ولی مادران شش امام بعد از امام صادق(ع)، بدون استثنا از بردگان آزاد شده بودند؛ این نشان می‌دهد که در بین ائمه(ع) اصرار بر ازدواج با بردگان آزادشده بود و هم اینکه دامان پرورش ائمه از چنین زنانی باشد. یعنی این ائمه با آنکه همسران دیگری هم داشتند، ولی مصر بودند امام بعدی در دامان مادران آزادشده نطفه‌بندی و تربیت شوند.

استاد سطح عالی حوزه علمیه با بیان اینکه ما معتقدیم حتی رفتارهای فردی ائمه(ع) از روی هوا و هوس نیست و به دستور الهی صورت گرفته است، اضافه کرد: شیخ مفید در مورد مادر امام کاظم(ع) آورده است که او دخترعموی امام صادق(ع) بود، ولی امام کاظم(ع)، امام رضا(ع) و امام جواد(ع)، مادرشان ام ولد(برده آزادشده) بوده است. حمیده آفریقایی(مادر امام کاظم(ع)) زنی عالمه و بسیار مورد احترام امام صادق(ع) بوده است. در اعلام الوری آمده که اسم مادر امام کاظم(ع) حمیده مصفی بوده است. نقل شده حمیده در حال طواف بود و وقتی به حجر می‌رسید، با دست چپ اشاره کرد، زهری از فقهای اهل سنت به او گفت که خلاف سنت پیامبر عمل می‌کنی، ولی او پاسخ داد ما نیاز به فقه تو نداریم؛ یعنی تو به احکام فقهی آشنا نیستی. این مسئله نشان‌دهنده مقام علمی او است. همچنین نقل است امام هر جا حضرت حمیده بود، برای تجلیل او روی پا می‌ایستادند و نمی‌نشستند. این مسئله هم نشان‌دهنده جایگاه والای آن بانو است و نشان می‌دهد که امام کاظم(ع) حمیده را گزینش کرده است.

استاد سطح عالی حوزه علمیه با اشاره به مادر امام رضا(ع)، تصریح کرد: شیخ مفید هم نقل کرده که امام کاظم(ع) ۳۷ فرزند داشته است؛ علی بن موسی، ابراهیم و قاسم و ... فرزند ام ولد یعنی برده آزاد شده بوده است؛ طبرسی در اعلام الوری می‌گوید که مادر امام رضا(ع) به ام البنین معروف و اسمش نجمه، ساکن نوبیه(سودانی) بوده است. اینکه گفته شده رنگ صورت امام جواد مقداری تیره بوده، به همین دلیل است.

وی افزود: شیخ مفید در مورد مادر امام جواد(ع) هم نقل کرده که او هم برده آزاد شده بوده است؛ طبرسی هم نام او را سبیکه و خیزران نامیده است؛ در مورد مادر امام هادی(ع) هم نقل شده که نامش ثمانه بوده است؛ طبرسی هم همین مطلب را آورده است؛ در مورد مادر امام عسکری هم نقل شده است که ایشان هم برده آزاد شده است. شیخ مفید در مورد مادر امام زمان(عج) در ارشاد آورده که «و امه ام ولد یقال لها نرجس»؛ بنابراین مادر امام زمان هم برده آزادشده از بلاد اروپا و دختر ملکه روم بوده است.

اصرار معصومان(ع) در مبارزه با تبعیض اجتماعی
اراکی بیان کرد: در مورد تولد امام زمان نقل است که شبی را حکیمه خاتون در ماه شعبان مهمان حضرت عسکری(ع) بود و امام فرمود که امشب افطار نزد ما باش و او را به تولد امام زمان بشارت دارد؛ ضمن اینکه روایات مفصلی وجود دارد که امام عسکری(ع) در مورد مادر امام زمان گزینش کرد و قطعاً این کار با دستور خداوند متعال انجام شده است.

وی تأکید کرد: اینکه همه مادران بعد از امام صادق(ع) ام ولد بودند، نشانگر اصرار معصومان بر مبارزه با این سنت جاهلی و خرافی بوده است؛ کمتر سنتی سراغ داریم که این‌گونه از سوی پیامبر و ائمه(ع) به مبارزه طلبیده شده باشد؛ از مواجهه پیامبر با ماجرای زید و بعد مادر امام سجاد(ع) و بعد از امام کاظم هم شاهد وجود مادران برده برای این ائمه هستیم که مبارزه عملی برای لغو تبعیض و تفاوت بی‌جای اجتماعی و برتر دانستن افراد به واسطه قوم و طبقه اجتماعی آنان است.

منبع: ایکنا