«الغدیر»؛ تلاش ۴۰ ساله علامه امینی(ره) در اثبات خلافت بلافصل امام علی(ع)

بیست و هشتم جمادی الثانی مقارن است با سالروز رحلت علامه امینی(ره)، صاحب اثر گرانسنگ «الغدیر»؛ به مناسبت فرا رسیدن این روز مروری کرده ایم بر کارنامه علمی این شخصیت جلیل القدر که در ادامه می آید:

عبدالحسین امینی معروف به علامه امینی (۱۳۲۰-۱۳۹۰ق)، نویسنده کتاب الغدیر، فقیه، محدث، متکلم، مورخ، نسخه‌شناس و از علمای بزرگ شیعه در قرن چهاردهم هجری قمری بود. علامه امینی از ٢٢ سالگی برای تحصیل علوم اسلامی به نجف رفت و از سید ابوالحسن اصفهانی، میرزا محمدحسین نایینی، محمدحسین غروی اصفهانی و شیخ عبدالکریم حائری یزدی، اجازه اجتهاد دریافت كرد.

علامه امینی علاوه بر نگارش آثار مهم علمی، کتابخانه امیرالمؤمنین(ع) را در نجف تاسیس کرد که حاوی ۷۰ هزار نسخه خطی و ۵۰۰ هزار عنوان کتاب است. شهداء الفضیلة، «سیرَتُنا و سنَتُنا سیرةُ نبیِنا و سنتِه»، «تفسیر سوره حمد» و «أدبُ الزائرِ لِمَن يَمَّمَ الحائر» در شرح آداب زیارت امام حسین (ع) از دیگر آثار او است.

مشهورترین اثر علامه امینی، الغدیر فی الکتاب والسنة والأدب، کتابی است در اثبات امامت و خلافت بلافصل امام علی(ع) با استناد به واقعه غدیر و بررسی سند و دلالت حدیث غدیر.[1]

عبدالحسین امینی، چهل سال از عمر خود را برای نوشتن این کتاب یازده جلدی صرف کرده و برای بررسی منابع واقعه غدیر، در کتابخانه‌های عراق، ایران، هند، سوریه و ترکیه، به مطالعه، نسخه‌برداری و پژوهش پرداخته است.[2] به گفته سید جعفر شهیدی به نقل از خود امینی، او برای تالیف الغدیر، ده هزار جلد کتاب را از ابتدا تا انتها خوانده است.[3]

نقد برخی مجالس روضه‌خوانی

علامه امینی از بیشتر محافل و مجالس مذهبی خشنود نبود و نقدهایی بر این مجالس مطرح می‌کرد. مهم‌ترین نقد او بی‌اطلاعی و ناآگاهی بسیاری از گویندگان از حدیث و معارف دینی بود و به سخنان نامستند و نامناسب اهل منبر و برخی از روضه‌خوانان، ایراد داشت. امینی می‌گوید: «در یکی از مجالس عمده تهران، در ایام عزاداری شرکت کرده بودم، در وسط منبر، با اینکه کاری زننده بود، برخاستم و بیرون آمدم، چون نشستن و گوش دادن به آن حرف‌ها را حرام دانستم.»[4]

زیارت

عبدالحسین امینی معتقد بود زیارت ائمه و امامزادگان، بر خلاف آنچه هم‌اکنون در بین شیعیان دیده می‌شود، باید بازده جدی پرورشی داشته باشد. از این رو، یکی از کارهای نخستین او، چاپ یکی از معتبرترین متون زیارتی شیعه به نام کامل الزیارات بود. یکی دیگر از تألیفات او، کتاب «ادب الزائر»، در شرح آداب زیارت امام حسین (ع) است.

مقام معظم رهبری در بیانات مختلف به شان و جایگاه و برکات الغدیر علامه امینی(ره) اشاره کرده اند، ایجاد وحدت اسلامی از جمله این برکات است.

«در مورد اصل واقعه غدیر، خوب است همه افرادی که به مسائل تاریخ اسلام علاقه مندند، بدانند که قضیه غدیر، یک قضیه مسلّم است؛ مشکوک نیست. فقط شیعیان نیستند که آن را نقل کرده اند؛ بلکه محدثان سنی - چه در دوره های گذشته و چه در دوره های میانی و بعدی - این ماجرا را نقل کرده اند؛ یعنی همین ماجرایی که در سفر حجةالوداع پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در غدیر خم اتفاق افتاد. از کاروان بزرگ مسلمانانی که در این سفر با پیامبر صلی الله علیه وآله حج گزارده بودند، بعضی جلو رفته بودند. پیامبر صلی الله علیه وآله پیک هایی را فرستاد تا آنها را به عقب برگردانند و ایستاد تا آنهایی که عقب مانده اند، برسند. اجتماع عظیمی در آن جا تشکیل شد. بعضی گفته اند نود هزار، بعضی گفته اند صدهزار و بعضی هم گفته اند صدوبیست هزار نفر در آن اجتماع، حضور داشتند.

در آن هوای گرم، مردم ساکن جزیره العرب - که بسیاری از آنها هم اهل بیابان ها و روستاها بودند و به گرما عادت داشتند - طاقت نمی آوردند روی زمین داغ بایستند؛ لذا عباهایشان را زیر پاهایشان گذاشتند تا طاقت بیاورند و بایستند. این نکته در روایت مربوط به اهل سنت هم آمده است. در چنین شرایطی، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله از جا برخاست؛ امیرالمؤمنین علیه­السلام را از زمین بلند کرد و جلوی چشم خلایق نگه داشت و فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ». البته این جملات، قبل و بعد هم دارد؛ اما مهم ترین قسمتش این است که پیامبر صلی الله علیه وآله در این جا مسئله ولایت - یعنی حاکمیت اسلامی - را به طور رسمی و صریح، مطرح می کند و امیرالمؤمنین علیه السلام را به عنوان شخص، معین و مطرح می کند.

این را همان طور که لابد شنیده اید و من هم عرض کردم، برادران اهل سنت ما در کتاب های معتبر - نه یکی، نه دوتا، در ده ها کتاب معتبر - نقل کرده اند. مرحوم علامه امینی، اینها را جمع کرده است... مسئله غدیر هم می تواند مایه وحدت باشد؛ همچنان که مرحوم شهید مطهری، مقاله ای با عنوان «الغدیر و وحدت اسلامی» دارد. او کتاب الغدیر را - که درباره مسائل مربوط به غدیر است - یکی از محورهای وحدت اسلامی می داند که درست هم هست. ممکن است به نظر عجیب بیاید، اما واقعیت مطلب همین است. [5]

ویژگی های اخلاقی

برخی از شاگردان و نزدیکان علامه امینی، ویژگی‌های اخلاقی او را برشمرده‌اند. برخی از این ویژگی‌ها از این جمله‌اند:

عبادت: به گفته محمدرضا حکیمی، امینی به عبادت و راز و نیاز، نمازهای مستحبی و قرآن خواندن، بسیار مشتاق بود؛ نماز شب می‌خواند و و پس از نماز صبح، یک جزء کامل قرآن را با تدبر تلاوت می‌کرد.[6]

زهد و تقوا: امینی با آنکه ۴۰ سال در نجف ساکن بود، خانه شخصی نداشت.[7] سید جعفر شهیدی، علامه امینی را مصداق آیه شریفه «يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَلاَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ لآئِمٍ»[8] دانسته است.[9]

پی نوشت ها:

1-«الغدیر فی الکتاب»، ج ۱۲، ص ۳۹.

 2-همان، ج ۱۲، ص ۳۹ و ۴۰.

3- «تطور مذهب شیعه و امینی مجدد مذهب»، ص۶۹۴.

4-حماسه غدیر، ص۲۹۸-۲۹۹؛

5-سخنان مقام معظم رهبری در اجتماع زائران حرم رضوی، 6/1/1379؛

6- حماسه غدیر، ص۵۵۱.

7- ربع القرن مع العلامه، ۱۴۱۷ق، ص۲۸۳.

8- سوره مائده، آیه ۵۴.

9- حماسه غدیر؛ ص۴۸۱.
شبستان