حجت الاسلام بهاری: فدک بهانه ای برای احقاق ولایت امیرالمومنین (ع)بود

در ایام فاطمیه و با توجه به جایگاه حضرت فاطمه زهرا (س) در دفاع از حریم ولایت و زیارت خاصه که منسوب به ایشان است، گفتگویی با حجت الاسلام «ابراهیم بهاری» کارشناس مذهبی و خطیب دینی انجام داده ایم که در ادامه می خوانید:

قرائت زیارت نامه ائمه اطهار به ویژه حضرت فاطمه زهرا (س) چه آثار و برکاتی دارد؟ چه روایاتی درباره اهمیت قرائت زیارتنامه ایشان وجود دارد؟

ائمه معصومین و اولیای الهی عمدتا زیارت نامه هایی دارند که ما از آنها به عنوان ابزار و وسایل ارتباط خودمان با ایشان استفاده می کنیم. در این زیارت نامه ها ویژگی های ائمه اطهار و شخصیت ها و فضیلت های آنها بیان شده است. برخی زیارت نامه ها عمومی است مانند زیارت جامعه کبیره که اساسنامه شیعه است و آنچه که شیعه اصول به آن توجه می کنند در این زیارت نامه قرار دارد یا زیارت امین الله که خلاصه ای از آداب، اخلاق و سیره اهل بیت (ع) را مطرح می کنند اما برخی زیارت ها اختصاصی هستند مانند زیارت ناحیه مقدسه که منصوب به امام حسین (ع) است، حضرت فاطمه (س) نیز زیارت نامه اختصاصی دارد.

در زیارت ائمه اطهار توفیق پیدا می کنیم که ملجا ایشان را زیارت کنیم و زیارت نامه های منصوب به آنها را قرائت کنیم اما در خصوص حضرت فاطمه زهرا (س) به مقبره ایشان دسترسی نداریم چرا که حضرت به امیرالمومنین وصیت کرده اند که مقبره شان تا روز قیامت مخفی بماند.

پیامبر اکرم (س) در حدیثی در خصوص زیارت حضرت فاطمه (س) در ضمن روایتى طولانى فرمود: «إِنَّ اللَّهَ قَدْ وَکلَ بِفَاطِمَةَ رَعِیلًا مِنَ الْمَلَائِکةِ یحْفَظُونَهَا مِنْ بَینِ یدَیهَا وَ مِنْ خَلْفِهَا وَ عَنْ یمِینِهَا وَ عَنْ یسَارِهَا وَ هُمْ مَعَهَا فِى حَیاتِهَا وَ عِنْدَ قَبْرِهَا بَعْدَ مَوْتِهَا یکثِرُونَ الصَّلَاةَ عَلَیهَا وَ عَلَى أَبِیهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنِیهَا فَمَنْ زَارَنِى بَعْدَ وَفَاتِى فَکأَنَّمَا زَارَ فَاطِمَةَ وَ مَنْ زَارَ فَاطِمَةَ فَکأَنَّمَا زَارَنِى وَ مَنْ زَارَ عَلِى بْنَ أَبِى طَالِبٍ فَکأَنَّمَا زَارَ فَاطِمَةَ وَ مَنْ زَارَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَینَ فَکأَنَّمَا زَارَ عَلِیاً وَ مَنْ زَارَ ذُرِّیتَهُمَا فَکأَنَّمَا زَارَهُمَا؛ خداى سبحان گروهى از فرشتگان را گماشته تا فاطمه(س) را از پیش رو، پشت سر، سمت راست و چپ محافظت نمایند، در زمان زندگى با او و پس از مرگ نیز کنار قبرش هستند تا هماره بر او، پدرش، شوهرش و فرزندانش درود فراوان بفرستند. هر کس مرا پس از وفاتم زیارت کند، گویا فاطمه را زیارت کرده و کسى که فاطمه را زیارت کند، مرا زیارت کرده است. هر کس على بن ابى طالب را زیارت کند، گویا فاطمه را زیارت کرده است و کسى که حسن و حسین را زیارت کند، گویا على را زیارت کرده است. هر کس فرزندان حسن و حسین را زیارت کند گویا خودشان را زیارت نموده است».در جلد دهم مستدرک المسائل صفحه 182 این حدیث مطرح شده است که کسی که مرا بعد از وفات زیارت کند مانند آن است که فاطمه را زیارت کرده است.

روایت هایی از این دست مطرح شده است که ای فاطمه کسی که به تو درود فرستد خداوند او را می بخشد و به من در بهشت ملحق می کند. ما توفیق زیارت از راه دور فرزندان و همسران حضرت فاطمه زهرا (س) را داریم و حتی اگر نتوانیم در مقبره آنها حضور پیدا کنیم، می توانیم از راه دور زیارت نامه منصوب آنها را بخوانیم.

زیارت حضرت زهرا(س) چه ویژگی ها و خصایصی را درباره ایشان تبیین می کند؟

زیارت حضرت فاطمه زهرا (س) با این عبارت آغاز شده است: «یَا مُمْتَحَنَةُ امْتَحَنَکِ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَکِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَکِ فَوَجَدَکِ لِمَا امْتَحَنَکِ صَابِرَةً وَ زَعَمْنَا أَنَّا لَکِ أَوْلِیَاءُ وَ مُصَدِّقُونَ وَ صَابِرُونَ لِکُلِّ مَا أَتَانَا بِهِ أَبُوکِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَتَی (أَتَانَا) بِهِ وَصِیُّهُ‏»؛ ای آنکه خدایی که تو را خلق کرد پیش از خلقت بیازمود و در آن آزمایش بر هر گونه بلا و مصیبت تو را شکیبا و بردبار گردانید و ما چنین پنداریم که دوستان شما هستیم و مقام بزرگی شما را تصدیق می ‏کنیم و بر هر دستور و تعلیمات الهی که پدر شما و وصیتش که درود حق بر او و آلش باد برای ما آورد صبور و مطیع خواهیم بود.»
در زیارت نامه اصولی وجود دارد و در دیدارهای عادی نیز این گونه است که ابتدا اذن دخول می گیریم و سپس شروع به احوال پرسی کرده و به بیان سیره آن شخص می پردازیم. « اَلسَّلاَمُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلاَمُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ نَبِیِّ اللَّهِ‏، السَّلاَمُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ حَبِیبِ اللَّهِ السَّلاَمُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ خَلِیلِ اللَّهِ‏، السَّلاَمُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ صَفِیِّ اللَّهِ السَّلاَمُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ أَمِینِ اللَّهِ السَّلاَمُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ خَیْرِ خَلْقِ اللَّهِ‏، السَّلاَمُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ أَفْضَلِ أَنْبِیَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ مَلاَئِکَتِهِ‏، السَّلاَمُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ خَیْرِ الْبَرِیَّةِ السَّلاَمُ عَلَیْکِ یَا سَیِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ‏، السَّلاَمُ عَلَیْکِ یَا زَوْجَةَ وَلِیِّ اللَّهِ وَ خَیْرِ الْخَلْقِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ‏»؛ سلام بر تو ای دختر رسول خدا سلام بر تو ای دختر پیغمبر خدا، سلام بر تو ای دختر حبیب خدا سلام بر تو ای دختر دوست خاص خدا، سلام بر تو ای دختر بنده خالص خدا سلام بر تو ای دختر امین خدا سلام بر تو ای دختر بهترین خلق خدا، سلام بر تو ای دختر بهترین پیغمبران و رسولان و فرشتگان خدا، سلام بر تو ای دختر بهترین خلق سلام بر تو ای سیده زنان عالم از اولین و آخرین، سلام بر تو ای زوجه ولی خدا (امیر المؤمنین) و بهترین تمام خلق بعد از رسول خدا، سلام بر تو ای مادر حسن و حسین دو سید جوانان اهل بهشت»

در اینجا نیز ویژگی ها و سیره حضرت فاطمه (س) را تبیین می کنند و می فرماید: «فَإِنَّا نَسْأَلُکِ إِنْ کُنَّا صَدَّقْنَاکِ إِلاَّ أَلْحَقْتِنَا بِتَصْدِیقِنَا لَهُمَا لِنُبَشِّرَ أَنْفُسَنَا بِأَنَّا قَدْ طَهُرْنَا بِوِلاَیَتِکِ‏» پس ما درخواست می ‏کنیم هرگاه که مصدق و مؤمن به شما هستیم که ما را بواسطه این تصدیق به رسول و وصیش خدا به شما ملحق فرماید تا به ما مژده رسد که بواسطه دوستی شما ما را از گناهان پاک سازد.

صفاتی در زیارت حضرت فاطمه (س) مطرح می شود نظیر بنت خلیل الله، بنت حبیب الله که همه از فضیلت های پیامبر اسلام است که به حضرت زهرا (س) منتصب می شود؛ سپس سلام هایی دارد که به امیرالمومنین و حسنین (ع) ملحق می کند. در ادامه خصوصیات حضرت فاطمه زهرا (س) را می بینیم و در ادامه زیارت آمده است: «السَّلاَمُ عَلَیْکِ یَا أُمَّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، السَّلاَمُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الصِّدِّیقَةُ الشَّهِیدَةُ السَّلاَمُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الرَّضِیَّةُ الْمَرْضِیَّةُ، السَّلاَمُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْفَاضِلَةُ الزَّکِیَّةُ السَّلاَمُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْحَوْرَاءُ الْإِنْسِیَّةُ ، السَّلاَمُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا التَّقِیَّةُ النَّقِیَّةُ السَّلاَمُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُحَدَّثَةُ الْعَلِیمَةُ ، السَّلاَمُ عَلَیْکِ یَا فَاطِمَةُ بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکِ وَ عَلَی رُوحِکِ وَ بَدَنِکِ‏ ، السَّلاَمُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمَظْلُومَةُ الْمَغْصُوبَةُ السَّلاَمُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُضْطَهَدَةُ الْمَقْهُورَةُ» 

بعد از رسول خدا هیچ کس را راستگوتر از حضرت فاطمه (س) ندیدم. صفاتی مانند راضیه، مرضیه، فاضله، ذکیه، شهیده، حورالنسیه از جمله ویژگی هایی است که در زیارت حضرت فاطمه (س) آمده است. حورالنسیه که در اینجا مطرح شده یعنی ایشان حور بوده اند و خداوند در جلوه انسان حضرت فاطمه (س) را به زمین عرضه داشت. در زیارت حضرت فاطمه (س) آمده است که ایشان فاضله و ذکیه است یعنی کسی که در صفات پاکیزه در عالی ترین مقام ها قرار دارد. همچنین صفاتی نظیر تقیه مطرح شده که بیانگر آن است که گوهر تقوا در وجود ایشان رشد کرده و به جایگاهی رسیده که پروردگار عالم او را پاک و مطهر از همه مسایل قرار داده است.

در این زیارت به غصب حق حضرت زهرا(س) اشاره شده، این حق شامل چه اموری می شود آیا صرف فدک است یا حقیقتی دیگر را در درون دارد؟

مظلومیت حضرت فاطمه (س) بعد از رحلت پیامبر (ص) مطرح است و به وقایع بعد از رحلت ایشان اشاره می کند. مغصوبه کسی را می گویند که حقش را از وی گرفته اند. در زیارت حضرت فاطمه (س) آمده است که فدک را از ایشان گرفتند و به حملات دردناکی که در یک عبارت مطرح می شود، اشاره می کند بانویی که هم ستم کشید و هم مورد غضب دشمنان دین شد و این ننگ رفتار دشمنان تا قیامت باقی خواهد ماند. در زیارت حضرت فاطمه (س) مطرح می کنیم آنکه تو را آزرده پیامبر اسلام را آزرده است چرا که از پیامبر روایت داریم فرموده اند فاطمه جگرگوشه و پاره تن من است؛ بنابراین همانا که تو جگرگوشه پیامبر هستی هر کسی که تو از او راضی هستی خدا نیز از او راضی هست و هر که تو نسبت به او خشمگین هستی خداوند نسبت به وی خشمگین خواهد بود. این عبارات به عنوان زیارت حضرت فاطمه زهرا (س) مطرح شده است. زیارت های دیگری نیز منصوب به حضرت فاطمه (س) داریم که مضامین آنها تقریبا همین گونه است و با تعابیر اندکی متفاوت آمده اند. در زیارت نامه دوم حتی به خلقت نوری حضرت فاطمه زهرا (س) اشاره شده است که خداوند قبل از خلقت عالم خلقت حضرت فاطمه (س) را انجام داده است.

جریان غصب حقوق حضرت فاطمه زهرا (س) فقط مربوط به مسئله فدک نیست چرا که فدک یکی از اموالی است که از حضرت فاطمه (ص) غصب مانده است. این مجموعه حقوقی بود که از پیامبر به حضرت فاطمه (س) به ارث رسیده است آن هم در زمانی که پیامبر در قید حیات بودند و فدک را به حضرت فاطمه (س) بخشیدند. در خصوص فدک باید بگوییم که در اثر جنگ به دست نیامده است بلکه هدیه ای بوده است که یهودی های خیبر به پیامبر اکرم (ص) بخشیدند و پیامبر نیز آن را به دختر خود حضرت فاطمه (س) بخشید.

حضرت فاطمه (س) وقتی برای اثبات حق خود می رود در واقع مسایل و مباحث بسیار مهم تری در پس آن پنهان است و فدک بهانه همه آنها است. حضرت فاطمه (س) در ابتدا می خواهد حقانیت خود را اثبات کند و پس از آن حقانیت علی (ع) و ولایت امیرالمومنین را به اثبات برساند. اگر حق حضرت فاطمه (س) را در فدک می دادند در ادامه ایشان حق حضرت علی (ع) و ولایت امیرالمومنین را طلب می کرد، بنابراین از حقوق عادی و اولیه ایشان نیز دریغ شد. 

در این زیارت به خشم خدا از خشم فاطمه و رضای خدا از رضای او تصریح شده، این خشم و رضا چیست که با خشم و رضای الهی یکی می شود؟

پیامبر اکرم (ص) فرمودند هر کسی که از او راضی باشند، خداوند از او راضی هست و هر که را که از او خشمگین باشند خدا از او خشمگین هست؛  پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «ان الله لیغضب لغضب فاطمه ویرضی لرضاها؛ بی شک خداوند با خشم فاطمه علیه السلام به خشم می آید و با خشنودی او خشنود می شود .» پیامبر براساس وحی سخن می گوید و آنچه که حضرت محمد (ص) بیان می کند عین حق است و زمانی که می فرماید محبت من به فاطمه (س) محبت خدا به فاطمه است. بنابراین غضب حضرت فاطمه(س) غضب الهی است.

کسی که مورد ظلم واقع شود اگر یک آه بکشد خدا جواب آن را پاسخ خواهد داد؛ بنابراین ظالم در قرآن لعنت شده است و کسی که مورد ظلم واقع می شود مورد تمجید قرار می گیرد. حال آنکه حضرت فاطمه (س) به عنوان عصمت الله کبری برای احقاق حق خود تلاش کرد و مورد ظلم واقع شد و دشمنان با کینه توزی با ایشان رفتار کردند و در شرایطی که می دانستند حضرت فاطمه (س) فرزندی در رحم دارد به ایشان آسیب رساندند و همان ها هم به عیادت حضرت رفتند. حضرت فاطمه (س) به عنوان عصمت کبری و مادر یازده امام تربیت کننده عالم هستی است.

در کتاب های صحیح مسلم و صحیح بخارایی نقل می کنند وقتی خلفا به عیادت حضرت فاطمه (ص) آمدند، ایشان به آنها پشت کرد و به شخص ثالث گفت که از آنها سوال کند آنچه که من می گویم راست است یا دروغ و صحت آن را تایید یا تکذیب کند. ایشان فرمودند پیامبر فرموده بودند هرکه را من از او راضی باشم خدا از او راضی هست و هرکه را فاطمه از او راضی باشد من از او راضی هستم و هر که فاطمه بر او غضب کند من بر او غضب می کنم و خداوند نیز بر او غضب خواهد کرد، آن دو بیانات حضرت فاطمه را تایید کردند، بنابراین در ادامه حضرت فاطمه (س) فرمودند خداوندا من از دست این دو نفر به تو پناه می برم و غضبم را برای تو بازگو می کنم و حضرت فاطمه (س) از دنیا رفتند در حالی که از خلفا خشمگین بود.

این زیارتنامه چه تصریحی درباره دفاع حضرت(ع) از ولایت دارد؟

در زیارت دوم آمده است که ارث حضرت فاطمه (س) و حق همسرش غصب شد و یکی از حقوقی که در این زیارت به آن اشاره می شود، آن است که امام جامعه را از جامعه می گیرند و زمانی که امام جامعه را از جامعه بگیرند در واقع هدایتگر جامعه را گرفته اند و در اینجا حضرت علی (ع) به عنوان امام جامعه را از حضرت فاطمه (س) گرفتند، بنابراین حضرت فاطمه (س) به عنوان مدافع امام زمان خود پیشگام شد. دفاع از امام زمان خود یعنی حضرت امیرالمومنین (ع) در آن دوره بر حضرت فاطمه واجب بود نه دفاع از همسر و ایشان در دفاع از حریم ولایت به شهادت رسیدند.
منبع: شبستان