نعمتی که خدا در میان موجودات فقط به انسان داد

دین را می‌توان در یک تعریف کلّی به معنای باور به خدا و دستورات عملی مناسب با این اعتقاد دانست. لذا فردی که چنین نباشد را نمی‌توان متدیّن معرّفی کرد!

از سوی دیگر می‌دانیم که ایمان داشتن تنها به این نیست که ادعایی را بر زبان جاری کنیم، بلکه باید در مقام عمل ثابت شود که یک فرد به چه میزان دارای باور و اعتقاد است. چنانکه سعدی می‌فرماید:
سعدیا گرچه سخن‌دان و مصالح گویی
به عمل کار برآید، به سخن‌دانی نیست

یکی از بایدهایی که در سبک زندگی اسلامی به تمامی افراد و خصوصاً به بانوان بسیار سفارش شده، داشتن حیا است. تا آنجا که فرد بی‌حیا در مضامین دینی، فردی بی‌ایمان معرفی شده است. چنانکه در روایتی حضرت صادق (ع) می‌فرماید: «لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا حَیَاءَ لَهُ[۱] ایمانی نخواهد بود برای کسی که حیا ندارد»، حتی آن حضرت در حدیثی دیگر تفاوت بین انسان و حیوان را در بودن و یا نبودن حیاء معرفی می‌کنند: «اُنْظُرْ یَا مُفَضَّلُ إِلَى مَا خُصَّ بِهِ الْإِنْسَانُ دُونَ جَمِیعِ الْحَیَوَانِ مِنْ هَذَا الْخَلْقِ الْجَلِیلِ قَدْرُهُ الْعَظِیمِ غَنَاؤُهُ أَعْنِی الْحَیَاءَ[۲] اى مفضّل! در آنچه که خداوند جلیل القدر و عظیم الغناء در میان‏ آفریدگان تنها انسان را به آن آراست بنگر و آن چیزی نیست مگر حیاء»؛ پس اهمّیت مسئله حیا در سبک زندگی اسلامی انکار ناشدنی است.

بعد از ذکر موارد فوق سؤالی که ایجاد می‌شود این است که منظور از «حیا» چیست؟

حیا را در یک تعریف جامع می‌توان به معنای شرم داشتن معرفی کرد، لذا شخصی را که از دیگران و یا انجام کاری شرم دارد را با حیا لقب خواهند داد. منتها از این نکته نیز نباید غافل بود که هر حیائی را ما پسندیده نمی‌دانیم، بلکه حیاء را بر اساس حدیث نبوی (ص) به دو دسته کلّی تقسیم می‌کنیم: «الْحَیَاءُ حَیَاءَانِ حَیَاءُ عَقْلٍ وَ حَیَاءُ حُمْقٍ فَحَیَاءُ الْعَقْلِ الْعِلْمُ وَ حَیَاءُ الْحُمْقِ الْجَهْلُ[۳] حیا دو گونه است: حیاء عقل و حیا حماقت، حیا عقل، علم است و حیا حماقت نادانی» که در توضیح این روایت بیان شده: «حیای عقل آن است که انسان از روی عقل، احساس حیا کند، مثل حیا در هنگام ارتکاب گناه و یا حیا در مقابل کسانی که احترام‌شان لازم است و این حیا، علم است یعنی رفتاری عالمانه است و حیای جهل، آن است که (مثلا) از پرسیدن و یادگرفتن یا از عبادت‌کردن و امثال آن، حیا کند (مثل کسانی که در بعضی محیط‌ها، از نماز خواندن، خجالت می‌کشند) و این حیا، رفتاری جاهلانه است.»[۴]

آری «حیا» مسئله‌ای مهمّ است که رعایت صحیح و عاقلانه آن، گواه بر بودن ایمان است و عمل به آن، سبب رسیدن به قله‌های انسانیت خواهد شد و از آن سو نیز باید بدانیم بهره‌گیری توأم با افراط یا تفریط از آن در مسائل مختلف، ممکن است اسباب نابودی و جهالت را فراهم کند.

حال که اهمّیت «حیا» واضح شد و بر اساس روایاتی که آمد دانستیم، حیای عاقلانه از ضروریات ایمان محسوب می‌شود، شایسته است از خداوند متعال با نهایت تضرّع بخواهیم تا حیایی عالمانه را به ما و تمامی عزیزان‌مان عنایت فرماید.

طاهر قلی‌زاده محمدی

منبع: تسنیم

[۱] کلینى، محمد، کافی، ج۲، ص۱۰۶، تهران، دارالکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ ق‏
[۲] مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار ج ۵۸، ص ۲۵۷، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق‏
[۳] ابن شعبه حرانى، حسن، تحف العقول‏، ص۴۵، قم، جامعه مدرسین‏، ۱۳۶۳ ق‏
[۴] شرح حدیث جلسه بیست و دوم/ حیاء عقل و حیاء جهل