روش برخورد امام رضا(ع) با مخالفان در مناظرات

دهۀ کرامت فرصت مناسبی را پیشِ‌روی ما قرار می‌دهد تا با این ارزش والای انسانی که خداوند به بشر ارزانی داشته است، مأنوس‌تر شویم؛ ضرورت نهادینه‌سازی این عنصر در عصر حاضر که انسان‌ها به‌سبب وجود ابزارهای رسانه‌ای بیشتر در معرض اشتباهات و حرمت‌شکنی‌ها و به‌دنبال آن، بی‌تقوایی قرار می‌گیرند، بیشتر از گذشته در فضای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه احساس می‌شود؛ به‌ویژه آنکه در آستانۀ انتخابات ریاست‌جمهوری اصلِ «تخریب» چهره‌های سیاسی کشور بیشتر در معرض مخاطبان فضای مجازی قرار گرفته است.

حجت‌الاسلام ارزانی، رئیس شورای هماهنگی بزرگداشت دهۀ کرامت ، در اهمیت موضوع کرامت گفت: کرامت و پاسداست مقام انسان، از ارزش‌های قرآنی محسوب می‌شود؛ اگرچه آیاتی از قرآن به صورت مستقیم اختصاص به کرامت انسان دارد، اما مفهوم کرامت در سرتاسر آیات قرآن وجود دارد؛ به این معنا که خداوند هر نعمت و جایگاهی که به انسان داد، به خاطر کرامت‌بخشی به اوست. خداوند وقتی می‌خواهد از کرامت سخن بگوید، با تأکید از آن یاد می‌کند و می‌فرماید «وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنِی آدَمَ»؛ یعنی ما تمام فرزندان بنی‌آدم را بسیار تکریم کردیم؛ هرچند عده‌ای قدر آن را می‌دانند، اما عده‌ای با آلودگی به گناه و بی‌تقوایی بر آن سرپوش می‌گذرانند.

وی با تصریح بر اینکه مدل تکریم پیامبر صلی ‌الله علیه و آله و اهل بیت ایشان همان مدل قرآنی است، گفت: پایۀ رفتار این بزرگواران چه در برخورد با خانواده و زیردستان و چه با فقرا و یا حتی مخالفان، مبتنی بر کرامت بود. داستان‌های زیادی از برخورد کریمانه و سراسر کرامت این انوار مقدس نسبت به فقرا شنیدیم؛ به گونه‌ای برخورد می‌کردند که عزت فقرا لکه‌دار نشود تا آنجا که گاهی تمام اموال خویش را به شخص سائل می‌بخشیدند.

ارزانی با اشاره به اینکه خیلی‌ افراد با نیت سرکوب وارد مناظره می‌شوند، گفت: اهل‌بیت علیهم‌السلام به استقبال مناظره نمی‌رفتند و تمایلی به این موضوع نداشتند؛ چرا که در مراسم مناظره، سخنانی رد و بدل می‌شود که ممکن است طرف مقابل، سرکوب و آبروی او مورد آسیب قرار گیرد. در عین حال هیچ گاه هم از آن فراری نبودند؛ اهل‌بیت علیهم‌السلام با اینکه بر حق و عاری از هر نقصی بودند، اما از اینکه ممکن است طرف مقابل سرشکسته شود، از مناظره ابا داشتند. مناظرات امام رضا علیه‌السلام هم با طراحی مأمون شکل می‌گرفت؛ اتفاقاً او در این مناظرات به دنبال تضعیف جایگاه امامت و تضعیف جایگاه علمی و مقام معرفتی امام بود که با علم لدنّی امام، این توطئه به کام مأمون تلخ شد. امام نیز با نیّت اصلاح‌گری در اندیشۀ مخالفان و روشنگری برای مسلمانان پا در این مناظرات می‌گذاشت با این حال طبیعتاً طرف مقابل بازندۀ علم بی‌پایان امام شده و سرافکنده از جلسه خارج می‌شد.

وی اخلاق در مناظرات را بسیار حائز اهمیت دانست و گفت: اتفاقاً مناظره مهم‌ترین عرصه‌ای است که انسان باید کرامت فرد مقابل را حفظ کند؛ فهم این امر از آنجایی که بین طرفداران کاندیداها ممکن است مناظراتی تا روز انتخابات رخ دهد، ضروری است.  یکی از شیوه‌های امام رضا علیه‌السلام در مناظرات، رعایت عدل و انصاف است. ایشان در جایی که سخن فرد مقابل حق بود، تصریح داشتند و بلکه دیدگاه او را به شیوه‌ای بهتر از خود او تصحیح می‌کردند. خیلی مهم است که افراد در مناظرات مگس‌صفت نباشند؛ یعنی مدام بدی‌ها را نبینند و به نکات مثبت هم توجه کنند. انسانِ با انصاف، فردی است که ضمن انتقاد از عملکردها و ضعف‌ها، به نقاط قوت هم اشاره کند. در واقع ضعف و قوت را با یکدیگر ببیند. در نهایت باید رویکرد دو طرف اصلاح‌گری باشد نه تخریب. مردم وقتی این نوع انصاف را مشاهده کنند، خودشان به تصمیم می‌رسند.

 رئیس کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد علم و خردورزی را از دیگر شاخصه‌های مناظرات امام رضا علیه‌السلام معرفی کرد و گفت: همان طور که عرض کردم، امام از علم خویش در راستای روشنگری و بصیرت‌بخشی استفاده می‌کرد. ما گاهی از علم خود در راستای مطامع خود و سرپوش گذاشتن بر روی حق استفاده می‌کنیم، اما گاهی انسان دچار جهل می‌شود که در این شرایط باید احتیاط به خرج دهد. وجه بدتر اینکه ممکن است فردی به یک موضوعِ حق علم داشته باشد و آن را کتمان کند؛ در این شرایط مورد توبیخ خداوند قرار می‌گیرد. خداوند می‌فرماید «وَ لا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَكْتُمُوا الْحَقَّ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ‌»؛ یعنی «و حق را با باطل نیامیزید و حقیقت را با اینکه می‌دانید، کتمان نکنید».

وی افزود: گاهی اوقات خیلی علم و انصاف دارید، اما در نحوۀ بیان ممکن است اشکالاتی داشته باشم. امام حسن و امام حسین علیهما ‌السلام در ماجرای مشهورِ آموزش وضو به آن پیرمردی که در مسجد بود، به بهترین شیوه عمل کردند و الگویی را برای همیشه برایمان به یادگار گذاشتند. به گونه‎ای آموزش دادند که شخص مقابل در جمع آزرده‌خاطر نشود؛ این نوع رفتار، همان تکریم است.  

ارزانی با ابراز تأسف نسبت به فضای مناظراتی در رسانه ملی گفت: ما گاهی که با خانواده پای یک بحث سیاسی در تلویزیون می‌نشینیم، احساس شرم می‌کنیم. شاهدیم که اخلاقیات حداقلی رعایت نمی‌شود، هر تهمتی را به راحتی ابراز می‌کنند و از تقوا هم که خبری نیست. این مسئله در قشر کودک، نوجوان و حتی جوان‌مان تأثیر منفی دارد و ممکن است اینطور یاد بگیرند که برای هر حرف حق و ناحقی باید آبروی طرف مقابل را بریزند. شما مناظرات امام رضا علیه‌السلام با مخالفان را مشاهده کنید؛ کمترین بی‌حرمتی صورت نمی‌گرفت مگر اینکه تشخیص دهند با یک حرف تند، تلنگری به طرف مقابل وارد می‌شود. مخالفان با اینکه برای سرکوب امام وارد شدند، اما آن حضرت کرامتشان را حفظ می‌کرد. بنابراین نباید اینچنین باشد که از ضروت نان و اقتصاد بگوییم،  اما ضرورت تزریق اخلاق و کرامت به ارکان جامعه را فراموش کنیم.
منبع: تسنیم