اثرات منفی خودخواهی بر روابط اجتماعی انسان

آیت الله محمدباقر تحریری در جلسه هفتگی درس اخلاق که با موضوع «مواعظ اخلاقی امام صادق (ع) به عبدالله بن جندب» در مدرسه علمیه معیر برگزار شد، اظهار داشت: اولیای دین از انسان‌ها خواسته‌اند تا در هر حالی به دنبال کسب فضائل باشند و خدای متعال نیز زمینه فرا گرفتن فضائل و خوبی‌ها را در وجود انسان قرار داده همانگونه که زمینه بدی‌ها و شرور نیز به لحاظ زندگانی دنیایی که منشأ آن خودخواهی است در وجود آدمی قرار داده شده است.

تولیت مدرسه علمیه مروی ادامه داد: انسان در میان موجودات یک وسعت روحی دارد که قرار گرفتن در مسیر خیرات و شرور بر عهده خودش نهاده شده است و کمال واقعی انسان همان است که با اختیار فضائل را کسب کرده و از شرور دوری کند؛ لازمه تحقق این امر آن است که آدمی فضائل و شرور را بشناسد.

وی افزود: به طور کلی در شئون گوناگون زندگی آنچه را که خداوند متعال و اولیای الهی انسان‌ها را به انجام آن امر کردند همه خیر است و آن چیزهایی که آدمی را از انجام آن نهی شده در زمره شر قرار می‌گیرد. ویژگی بیانات قرآن و سنت آن است که هم وجود انسان را به انسان‌ها می شناساند تا بهتر خودشان را بشناسند و بتوانند آن جنبه‌های گوناگون و ابعاد وجودی خود را در جهت بینش‌های حق یا باطل اعمال و رفتار خیر و شر را درک کنند و هم اینکه الگوهای خیر و شر را نیز معرفی می‌کنند.

آیت الله تحریری با استناد به معارف قرآن کریم، بیان داشت: عمدتاً آن افراد و گروه‌هایی که قرآن کریم به عنوان روندگان در مسیر خیر یا شر معرفی می‌کند به عنوان مصادیق یا مصادیق تام بوده و تنها منحصر به آن دسته از اخیار و اشراری که معرفی شده نیست. برای مثال زمانی که می‌فرماید ابراهیم، اسحاق و یعقوب از خوبان برگزیده هستند؛ به این معنا نیست که انسان اگر این خوبان را شناخت و خواست در مسیر آنان قرار گیرد برگزیدگی کلی را نداشته باشد، به هر حال در این قسمت از فرمایش حضرت این نکات قابل توجه را در روابط گوناگون اجتماعی و خانوادگی بیان می‌فرماید که خوبی و بدی در این رابطه کدام است.

تولیت مدرسه علمیه مروی ادامه داد: حضرت درباره ارتباطات فرمودند انسان به طور طبیعی باید ارتباطاتی با دیگر افراد برای تعاون و نیازهای مادی و عاطفی خود داشته باشد در حالی که برخی اهل برقراری این ارتباطات هستند و علاوه بر اینکه خود بهره می‌برند دیگران را نیز بهره مند می‌کنند که به آن صله گفته می‌شود اما بعضی دیگر در این رابطه حالت خودخواهی دارند و می‌خواهند دیگران نسبت به آنان خیر داشته باشند اما خودشان مخالف ارتباط برقرار کردن با دیگران هستند که از این رفتار به عنوان قطع یاد می‌شود.

وی با بیان اینکه صله رحم بیانگر سعه روح و قطع آن نشان دهنده تنگی روح است، گفت: برای کسب کمالات فرمودند نباید انسان توقع داشته باشد طرف مقابل باید حتماً نسبت به او خیرخواه باشد تا او نیز خیرخواهش شود بلکه تاکید شده همت انسان باید بالا باشد و اگر کسی صله رحم را قطع کند طرف مقابل با توجه به شرایطی که در جلسات پیش گفته شد نباید این ارتباط را قطع کند.

انسان خودخواه هرگز نمی‌تواند خیرخواه دیگران باشد

آیت الله تحریری با اشاره به اینکه عالم دنیا نظام تعامل است، اظهار داشت: کسی که خیر را از دیگری منع می‌کند برخلاف مسیر الهی گام بر می‌دارد که این خودخواهی‌ها بیانگر جهل آدمی است. حضرت می‌فرمایند نیکی کن به کسی که در حق تو بدی می‌کند؛ به طور کلی آن دستوراتی که شرع مقدس برای اصلاح انسان‌ها بیان فرموده در هر قسمتی نیکی محسوب می‌شود و بهترین راه برای مقابله با سیئات است.

تولیت مدرسه علمیه مروی ادامه داد: عده‌ای در برابر سیئه دیگران اهل حسنه هستند این افراد در زمره انسان‌های پیشرو قرار می‌گیرند؛ عمدتاً کسانی که در مسیر شکوفایی عقلانی هستند اینگونه عمل می‌کنند. در سوره مبارکه رعد یکی از نشانه‌های صاحبان درک‌های عمیق را چنین بیان می‌کند آنان در برابر سیئه به دیگران حسنه را اظهار می‌کنند و بعد می‌فرماید عاقبت دار آخرت برای آنان خواهد بود؛ انسان در این دنیا باید در مسیر خوبی باشد تا آن خوبی‌ها در عالم دیگر ظهور یابد. دار آخرت برای متقین سراسر خیر است.

وی بیان داشت: تنها پرهیز از گناه و انجام واجبات تقوا نیست، برای مثال گاهی انسان در ارتباطات با دیگران در برابر بدی‌ها و ظلم‌هایی که آنان در حق او روا داشتند اقدامی نمی‌کند در حالی که اگر بگذرد بسیار بهتر خواهد بود.

آیت الله تحریری با تاکید بر اینکه انسان در مسیر حق باید محکم و استوار باشد تا در شرایط گوناگون ایمانش متزلزل نشود، گفت: انسان در زندگانی دنیا باید ساخته شود، برای مثال گاهی دیده می‌شود بعضی از مسؤولان وقتی بر زیردستان وارد می‌شوند به آنان سلام نمی‌دهند در حالی که چنین نباید باشند و در مقابل می‌بینیم که زیردستان با وجود این رفتار به مافوق خود سلام می‌دهند که این بیانگر بزرگی آنها و حرکت به سوی کسب کمالات است.

تولیت مدرسه علمیه مروی در پایان خاطرنشان کرد: زندگی دنیا قدم به قدمش آداب دارد که باید رعایت شود. گاهی اوقات فرد اهل نماز شب است اما در روابط اجتماعی برای خود توقعاتی قائل است که نباید چنین باشد بنابراین نماز شب تاثیرش برای ساخته شدن است نه اینکه تأثیری در وجود آدمی نداشته باشد. از این رو نکته مهم این جلسه آن است که استقامت در انجام خوبی‌ها و ظهور فضائل یک اصل است و تا زمانی که در وجود انسان ملکه نشده باشد، باید استقامت کرد.

منبع: مهر