آیا همه روضه‌هایی که خوانده می‌شود باید صحیح السند باشند؟

 آیت‌الله نجم‌الدین طبسی،۱۱ مرداد، در سلسله درس‌گفتارهای تخصصی عاشورا که به همت موسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی استان فارس برگزار می‌شود، به ایراد سخن پرداخت که در ادامه متن سخنان وی را می‌خوانید؛

نکته نخست درباره عمق فاجعه کربلا است. جریان، عمیق‌تر و فاجعه‌بارتر از آن است که تصور کنیم. آسمانیان می‌دانند که روز عاشورا در زمین کربلا چه اتفاقی افتاده است. در این زمینه یکی از مورخان به نام ابن طقطقی گفته است دوست ندارم وارد این حادثه شوم؛ چون جریان دردناکی است و این جریان در اسلام نظیر نداشته است. شهادت امیرالمؤمنین(ع) یک مصیبت بزرگی بود، اما قابل قیاس با کربلا نیست؛ چون در کربلا کشتار وحشیانه‌ای رخ داد و تکه‌تکه کردن ابدان و اسارت به وجود آمد که بدن انسان را می‌لرزاند. بنابراین خیلی وارد این جزئیات نمی‌شوم. حادثه کربلا و جنایاتی که مجرمین بر سر اهل بیت آوردند، خیلی شهرت دارد و از مشهورترین مصیبت‌هایی که روی کره زمین رخ داده همین مصیبت است و خداوند کسانی را که در این کار مباشرت داشتند و دستور دادند و به جزئی‌ترین جنایات راضی شدند، لعنت کند.

وضعیت برخی صحابه و تابعین در مقابله با اهل بیت(ع)
یکی دیگر از اندیشمندان به نام تفتازانی است که صحابه را یکسان نمی‌بیند و می‌گوید درگیری‌های لفظی و تنش‌های فیزیکی که رخ داده است نشان می‌دهد که برخی از صحابه خوب نبودند و از راه حق منحرف شدند و به فسق و ظلم گرویدند و علت نیز کینه و عناد و حسد و طلب ریاست بوده است. بنابراین این طور نیست که همه صحابه معصوم باشند یا هر کسی که پیامبر(ص) را دیده باشد خوب باشد. برخی از صحابه ظلم‌هایی بر اهل بیت پیامبر(ص) روا داشتند. این ظلم آنچنان آشکار است که نمی‌شود آن را انکار کرد و کار برخی تابعین نیز به قدری در مورد اهل بیت(ع) ناپسند بوده که نمی‌شود آن را نادیده گرفت.

تفتازانی می‌گوید مصیبتی که اینها به راه انداختند طوری بود که بی‌زبان‌ها نیز در موردش شهادت می‌دهند و بر این جنایت، آسمان و زمین گریه می‌کنند و کوه‌ها متلاشی می‌شوند. سال به سال و دوران به دوران این پرونده‌های سیاه باز می‌شود و مردم از اینها اظهار تنفر می‌کنند و خداوند لعنت کند کسانی که در قتل اهل بیت(ع) مباشرت کردند یا شنیدند و راضی شدند یا زمینه‌سازی کردند. اما عذاب آخرت برای آنها شدیدتر و ماندگارتر است.

ابوریحان بیرونی نیز در الآثار الباقیه می‌گوید برخوردی با امام حسین(ع) و خاندانش کردند که حکومت‌ها با اشرار خود نکردند. بنابراین نکته نخست، عمق فاجعه و عمق جنایاتی است که جنایتکاران در کربلا بر امام حسین(ع) و اهل بیت ایشان روا داشتند و هرچه بگوییم کم گفته‌ایم و حتی یکسری مسائل را سانسور کردند که نشان از رسوایی و ننگ حکومت اموی است.

ملاک انتخاب روضه چیست؟
اما در نکته دوم بگویم که احتیاط و دقت در نقل مقتل و روضه و مصیبت، تا چه حد باید باشد. آیا باید سعی کنیم نقل‌های صحیح‌السند و صحیح اعلایی را پیدا کنیم و بخوانیم؟ اگر پیدا شود که نعمتی است، اما آیا واقعا تا این حد نصوص داریم؟ حد ما چیست و چقدر است؟ آیا ملاک، نصوص صحیح است یا ملاک این است که باید چیزی که در کتب نقل شده، اما اسائه ادب ندارد و دروغ نباشد، خوانده شود؟ باید توجه شود مطالبی که موجب توهین است خوانده نشود؛ مانند اینکه گفته شود من سگ امام حسین(ع) هستم، اما اینکه باید همه روضه‌ها صحیح‌السند باشد نیز لزومی ندارد.

علامه مجلسی در بحارالانوار می‌فرماید مرثیه‌هایی که در مصیبت امام حسین(ع) خوانده شده و گفته شده، بسیار است و قابل شمارش نیست و ما بنا را در بحارالانوار بر اختصار گذاشته‌ایم و بخشی از اینها را آورده‌ایم، آن هم به امید اینکه خداوند من را در ثواب کسی که گریه می‌کند و می‌گریاند شریک بداند. ایشان می‌گوید در ابتدای کتاب، مبنایم این بود که مطالب را از اصول مشهوره نقل کنم، اما وقتی به جلد ۴۵ و به روضه‌ها و ... می‌رسد، می‌گوید که از آن مبنای ابتدای کتاب صرف‌نظر می‌کنم و قصه‌هایی را در مورد مصیبت امام حسین(ع) از تواریخ نقل می‌کنم و به کتبی استناد می‌کنم که از نظر اعتبار، مانند کتب قبلی که از آنها روایت نقل کرده‌ام نیست و مورد اعتماد هم نیست؛ چون علمای ما همین کار را می‌کردند و این‌طور نبود که در روضه‌خوانی فقط دنبال روایات صحیح بروند.

البته اگر مقتلی مأثور باشد که ما روی چشم می‌گذاریم، اما ایشان می‌گویند روش علما این نبود که فقط صحیح‌ها را نقل کنند، بلکه از کتب ضعیف نیز نقل می‌کنند. قدمای ما در روضه‌خوانی و نقل مقاتل، بر تواریخ اعتماد کردند که البته به این‌ها اعتمادی نمی‌توان داشت و علت این بود که خصوصیات شهادت امام حسین(ع) در روایات، کمتر رسیده است. بنابراین اگر مقتلی صحیح‌السند بود که چه بهتر، اما اگر هم سند صحیح نبود ایرادی ندارد که نقل کنیم، اما باید خطوط قرمز را رعایت کرد که خدای‌ناکرده امام(ع) تحقیر نشود و توهین و ... صورت نگیرد. همچنین بنابر اخفای حوادث کربلا بوده است و حکومت‌ها سانسور می‌کردند. دستور این بود که اگر کسی روضه امام حسین(ع) را خواند، کشته شود. بنابراین ما می‌گوییم قضایا بیش از این است.

در ایام کرونا مجالس روضه تعطیل نشود
نکته سوم نیز در باب مسئله کروناست که امروزه شرایط را به این صورت رقم زده است. اما آیا باید مجالس را تعطیل کنیم؟ ما به عاشورا و این مجالس زنده هستیم و هرچه داریم از برکات منبر و محرم و صفر است. ما در این شرایط که تبلیغات علیه ما بسیار شدید است، تنها امیدمان به همین مجالس است و باید به هر نحوی که شده و با رعایت پروتکل‌ها این جلسات را برپا کنیم. حتی اگر شده در خانه‌ها این کار را بکنیم و مجالس چندنفره برگزار کنیم؛ چون به این برنامه‌ها زنده هستیم. اولین کسی که روضه خانگی را در دوران تقیه باب کرد نیز حضرت امام باقر(ع) بود که دستور داد مجلس به‌پا شود.

شیخ طوسی در کتاب مصباح المتهجد، از امام باقر(ع) نقل می‌کنند؛ روز عاشورا که می‌شود مرثیه بخوانید و گریه کنید و هر کسی به اهل خانواده خود دستور دهد که در خانه سوگواری به پا شود. فرمود اگر کسی این کار را بکند و در خانه عزا به پا کند و مدیحه‌سرایی کند، من ضمانت می‌کنم که خداوند عز و جل به آنها ثواب دو هزار حج، دو هزار عمره و دو هزار شرکت در جبهه‌‌های حق عنایت کند. راوی می‌گوید تعجب کردم از این همه فضیلت، اما امام(ع) فرمود بله من قول می‌دهم. راوی گفت در روز عاشورا با چه ادبیاتی با هم سخن بگوییم؟ فرمود در این روز بگویید خداوند اجر و ثواب شما و ما را عظیم بشمارد و ما و شما را جزو خونخواهان قرار بدهد که منتقم خون امام حسین(ع) باشیم. سپس می‌فرمایند: اگر توانستی در روز عاشورا دست از کار بکش و سر کار نرو، چراکه این روز، روز خوبی نیست و حاجتی برآورده نمی‌شود و اگر هم بشود خیری در آن نیست. بنابراین امام(ع) بر مجالس روضه تاکید می‌کند.

در نقلی هم داریم که جبرئیل نیز بر نبی اکرم(ص) روضه امام حسین(ع) را خواند و رسول خدا(ص) گریه کرد، سپس جبرئیل مقداری خاک کربلا را به ایشان داد و رسول خدا(ص) از کسانی که آن فاجعه را آفریدند برائت جستند. سپس این‌ها برای اصحاب خوانده شد که جزو این اصحاب ابوبکر و عمر نیز بودند. تا اینکه به امام علی(ع) می‌رسیم که به یاد امام حسین(ع) بودند و برای امام(ع) گریه کردند. امام حسن(ع) نیز روضه امام حسین(ع) را می‌خواند. امام حسین(ع) نیز روضه خود را خواندند و این رویه را در بقیه ائمه(ع) نیز می‌بینیم تا به امام عصر(عج) می‌رسیم که روضه جانسوز ایشان همین زیارت ناحیه مقدسه است.

نکته دیگری که وجود دارد در باب نقش صحابه در قتل امام حسین(ع) است. معروف است که چند نفر از آنها در رکاب امام حسین(ع) بودند اما آیا از صحابه در جریان باطل هم بودند؟ بله، می‌توان چند نفر از آن‎ها را احصا کرد که یکی از آنها فرمانده میدانی هم بوده است.

نکته پایانی نیز در باب فضای مجازی و تبلیغات ننگین وهابیت و ... علیه امام حسین(ع) است. برای نمونه، برخی‌ها می‌آیند و یزید را تبرئه می‌کنند و می‌گویند در جریان نبود و راضی هم نبود و خدا او را بخشیده است. تا چه زمانی و تا کجا قرار است ظالم توجیه شود؟ اینکه گفته شود یزید خبر نداشته پس این تروریست‌ها را چه کسی به مکه فرستاد؟ واقعیت این است که یزید در جریان جزئیات کربلا بود و بعد هم برای ابن زیاد لوح تقدیر فرستاد.
منبع: ایکنا