باطن بسیاری از دعاهای صحیفه سجادیه فرج کامل به دست امام زمان (عج) است.

ه مناسبت فرا رسیدن 25 محرم الحرام، سالروز شهادت امام سجاد (ع) و به منظور بررسی مهدویت در سیره نظری و کلامی ایشان به ویژه در صحیفه سجادیه آن حضرت (ع)، با حجت الاسلام «علی‌محمد باقی»، کارشناس مذهبی و استاد مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم گفتگویی ترتیب داده ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:

آیا در صحیفه سجادیه به عنوان میراث گرانسنگ امام سجاد (ع) مباحث مهدوی و مربوط به امام زمان (عج) نیز مورد بحث و تبیین قرار گرفته است؟ با چه کیفیتی؟

برای فهم مباحث مهدوی در صحیفه سجادیه باید سراغ دوران امام سجاد (ع) و وضعیت حیات ایشان رفت حضرت 34 سال بعد از عاشورا در قید حیات بودند و این دوران بدترین دوران ها از نظر اختناق و خفقان در عصر امامت ائمه (ع) بوده است چنان که یزید اقدام به سه کار خطرناک کرد؛ نخست آنکه کعبه را به منجنیق بست دوم آنکه در واقعه حره به مدینه حمله و مدینه النبی را ویران و مسلمین را قتل عام کرد و بین 700 تا 1000 نفر از صحابی پیامبر (ص) را کشت و نهایتا فاجعه عاشورا را رقم زد یعنی قبله و امام و مدینه النبی (ص) مسلمین را به خاک و خون کشید و این پیام و تهدید را داشت که دیگران حساب رفتار خود را داشته باشند و اگر کوچکترین کاری خلاف سیره اموی داشته باشند با آنها بدتر از اینها می شود!

امام سجاد (ع) در چنین عصری درصدد تبیین سیر امامت برآمدند در حالی که کاری بس دشوار بود به عنوان جریانی خلاف تفکر امویان و بنی مروان، لذا حضرت زین العابدین (ع) نمی توانستند معارف امامت و مهدویت را بیان کنند برای همین هم بود که قالب دعا را برگزیدند همین باعث شد که خلافت خیلی به ایشان سختگیر و حساس نباشد چون هدایتگری های حضرت (ع) به دعا و نیایش با خدا تعبیر می شد! از این رو، حضرت سیدالساجدین (ع) با ظرافتی بی نظیر مباحث امامت و مهدویت را در صحیفه سجادیه تبیین کردند.

تبیین مهدویت در صحیفه سجادیه و دعاهای امام سجاد (ع) به چه شیوه ای است؟

امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه به چند طریق مسئله امامت و مهدویت را بیان کرده اند؛ نخست آنکه در عمومیت گفتار مهدویت را بیان می کنند ایشان درباره بیماری ها، هم و غم و گرفتاری مسلمین و ... نکات و ادعیه ای را انشاء کردند و از فرج و گشایش و رفع ظلم و ستم سخن بسیار دارند مصداق کامل این دعاها در عصر ظهور خواهد بود یعنی ایشان به طور غیرمستقیم تبیین کردند دوره ای می آید که همه همّ و غم مسلمین از بین می رود و آن عصر زمان ظهور امام مهدی (عج) و روی کار آمدن دولت کریمه مهدوی ایشان خواهد بود.

به عبارت بهتر، ظاهر برخی دعاهای حضرت زین العابدین (ع) شاید فرج مختصری باشد اما با تامل می توان دریافت آن فرجی که در صحیفه مطرح می شود فرج کامل به دست امام مهدی (عج) است.

در بیان شان و جایگاه امامت به عنوان جانشینان پیامبر (ص) و هادیان امت امام سجاد (ع) از دعا چه بهره ای برده اند؟

امام سجاد (ع) به شخصیت حقوقی پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) تاکید دارند نه شخصیت حقیقی آن حضرات (ع)؛ چنین نگاه و رویکردی، امام مهدی (عج) را هم شامل می شود ایشان درود مرتب بر آن حضرات (ع) می فرستند چنان که در کل صحیفه سجادیه دائما مسئله صلوات مطرح است و هیچ دعایی بدون این تاکید نیست. فلسفه این تاکید یعنی خط سیر ما خط سیر نبوی (ص) و خاندان رسالت است که امام زمان (عج) هم جزء آن حضرات (ع) هستند هر درودی که فرستاده و هر روشی برای اهل بیت (ع) بیان می شود به ایشان هم اشاره دارد و حضرت مهدی (عج) را نیز لایق این درود می دانند.

چه آموزه های مهدوی‌ای دیگری از صحیفه سجادیه می توان برداشت کرد که برای امروز ما نیز راهگشا و هدایتگر است؟

نکته سوم مهدوی در صحیفه سجادیه آنکه در مواردی امام سجاد (ع) به صراحت به امام زمان (عج) اشاره دارند، همچون دعای 47 و 48 صحیفه که اوج آن در دعای چهل و هفتم یا همان دعای عرفه است که وارد مباحث مهدویت می شوند. حضرت سیدالساجدین (ع) در این دعا بعد از حمد خدا و درود بر اهل بیت (ع) به اوصاف ائمه (ع) می پردازند و می فرمایند: اینها برگزیدگان الهی برای امر او هستند. باید توجه داشت مهمترین امر خدا که در موارد متعدد تصریح شده، تشکیل دولت و حکومت مهدوی است.

حضرت امام سجاد (ع) می فرمایند: اهل بیت (ع) برگزیدگان الهی برای امر او هستند؛ این تاکید با مباحث مرتبط با رجعت تناسب دارد چرا که حکومت خدا در عصر ظهور محقق می شود. ایشان همچنین ائمه (ع) را گنجینه الهی و حافظ دین الهی و حجت او و صاحب عصمت خدا و وسیله رسیدن به خدا معرفی می کنند در این دعا در فراز بعدی به امام مهدی (عج) اشاره کرده و می فرمایند: امام مهدی (عج) چند وصف دارد، ایشان موید دین، نشان و عَلَم هدایت، حبل الله و طریق کسب رضایت خدا است.

در ادامه به وظایف امت مقابل امام اشاره می کنند که عبارت است از: وجوب اطاعت، حرمت نافرمانی، حرمت مخالفت با حضرت (ع)، حرمت تقدم بر ایشان و نهی از این تقدم و ... . همچنین، به رحمت خاص امام معصوم (ع) تاکید می کنند که پناه مومنان و ریسمان نجات و نور جمال عالمی است.

در فراز بعدی این دعا امام سجاد (ع) به نصرت و یاری امام زمان (عج) اشاره می کنند و می فرمایند: خدایا به ولی تو شکر نعمت را الهام کن، سلطه او را بر دنیا محقق کن، او را به جنود الهی و ملائکه یاری کن.

به ویژگی های عصر ظهور و تحقق دولت کریمه نیز اشاره دارند؟

بله، در مباحث بعدی به ویژگی های عصر ظهور همچون اقامه قرآن، شرایع و سنن و معالم و نشانه های دین، وضوح طریق حق و نابودی منحرفان و انحراف ایجادکنندگان، توجه به دوستان خدا، شدت بر دشمنان خدا، جریان یافتن مهربانی و رحمت و عطوفت امام و مهرورزی ایشان بر ما تصریح دارند.

در فراز بعدی امام سجاد (ع) برای دوستان اهل بیت (ع) دعا می کنند و عوامل جذب یاران و دوستان امام زمان (عج) را برمی شمارند، مولفه هایی همچون معرفت به مقام امام (ع)، اقرار به این مقام، تبعیت از امام (ع)، دنباله روی از راه حضرت (ع)، تمسک به ولایت امام (ع)، پذیرش امام، تسلیم امر ایشان بودن، انتظار رجعت و انتظار برای ظهور.

در فراز پایانی برای یاران حضرت ولیعصر (عج) دعا می کنند و سامان یافتن بر تقوا و اصلاح شئون آنها را خواستار می شوند.

مهم آنکه این دعا در روز عرفه و در فضای حج مطرح می شود شاید یک دلیل این باشد که روز عرفه، روز معرفت به خدا است و معرفت جز از طریق امام زمان (عج) محقق نمی شود این یک اصل و قاعده است طبق احادیث متعدد همچون حدیث معرفت، امام معصوم (ع) طریق معرفت الهی معرفی شده و لذا این دعا با همین رویکرد از لسان حضرت سجاد (ع) صادر شده است. از سوی دیگر تمام حج به لقای امام است درواقع حضرت زین العابدین (ع) این مسیر را هم تبیین کرده اند.

در دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه حضرت سیدالساجدین (ع) به مسائلی از مهدویت را بیان کرده اند؟

در فرازی از این دعا حضرت (ع) بیان می کنند: «...اِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ، کَصَلَواتِکَ وَبَرَکاتِکَ وَ ... عَجِّلِ

الْفَرَجَ وَالرَّوْحَ وَالنُّصْرَةَ وَالتَّمْکینَ وَالتَّاْییدَ لَهُمْ». امام سجاد (ع) در دعای چهل و هشتم که دعای روز جمعه و عید قربان است برای فرج و نصرت و تمکین قدرت اهل بیت (ع) دعا می کنند، ایامی که اهل بیت (ع) در آن تایید و موید به جنود الهی می شوند، عصر ظهور است.

ایشان همچنین ادامه می دهند: خدایا به ما فرجی عنایت کن که به قدرتی دست یابیم که با آن قدرت، تو اموات ما را زنده می کنی این اشاره به رجعت و زنده شدن اموات و بازگشت آنها به دنیا و رجعت‌شان در عصر ظهور است.
منبع: شبستان