مداحان جوان با انتخاب دقیق الحان و اشعار شادکننده دل پیرغلامان باشند

به مناسبت ماه محرم و ایام عزاداری امام حسین(ع)، خبرنگار ما با حاج‌اکبر بازوبند، از مداحان پیشکسوت و اصیل‌خوان تهران طی گفت‌وگویی صمیمی به موضوع سنت نوحه‌خوانی و وضعیت مرثیه‌‌سرایی در جامعه امروز و راهکار‌های مقابله با آسیب‌های آن و جبران عقب‌‌افتادگی‌ها پرداخته‌ است.

اکبر بازوبند، قریب به شصت سال است در هیئت‌ها و مجالس عزاداری اهل‌بیت (ع) قصیده‌خوانی می‌کند. او اصالتاً اهل یزد است، اما سبک اجرایش، همان سبک مرسوم هیئت‌های قدیمی تهران است و اکنون در هیئت مسلمیه شهرری قصیده‌خوانی می‌کند.

 برای ما از سنت نوحه‌خوانی در گذشته بگویید.

در گذشته جامعه مداح به چند دسته تقسیم می‌شد؛ دسته‌ای قصیده‌خوان، دسته‌ای روضه‌خوان و دسته دیگری نوحه‌خوان بودند که امروزه کمتر این دسته‌بندی‌ها وجود دارد. سابق در درجه اول، قداست کار را حفظ می‌کردند و سبک‌هایی را می‌خواندند که بزرگان ما آن را تأیید کرده بودند.

نوحه‌خوان با در نظر گرفتن خدا و اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) همیشه وضو داشت. وقتی به سالار شهیدان(ع) سلام می‌داد، خود را در حرم امام می‌دید و هنگامی که شروع به نوحه‌خوانی می‌کرد، در جمعیت، شوری تماشایی به راه می‌انداخت. نوحه‌خوان‌های امروزی هم باید ببینند که قدیمی‌ها چه مسیری را رفتند.  

در گذشته چگونه این آموزش‌‌ها به نسل بعدی منتقل می‌شد؟

اساتیدی بودند که رشته آنها فقط نوحه‌خوانی بود و کسانی که پیش آنها می‌رفتند، باید لحن‌های نوحه را یاد می‌گرفتند و حفظ می‌کردند. اساتید با دلسوزی، همه مسائلی که یک نوحه‌خوان باید بداند و رعایت کند، تعلیم می‌دادند و شاگردان هم خوب که یاد می‌گرفتند، ابتدا در هیئت‌های کوچک‌تر اجرا می‌کردند. در آن زمان ما در مقابل بزرگان زانو می‌زدیم و سبک‌های افراد را خوب توجه می‌کردیم.

آیا نوحه‌خوانی‌ها در دستگاه‌های موسیقی ایرانی اجرا می‌شد؟‌

بله، البته من شصت سال است که نوحه‌خوانم و به صورت تخصصی که اهل‌فن به این دستگاه‌ها و آوازها مسلط هستند، اشراف ندارم، اما همه اصیل‌خوان‌ها در این لحن‌ها می‌خوانند.

به نظر شما نوحه اصیل چه شاخصه‌هایی دارد؟

باید اشعاری در شأن اهل‌بیت(ع) انتخاب شود. چیزی نخواند که در نظر مردم، بزرگان، علما و پیشکسوتان نامناسب باشد. نوحه اصیل، باید ریشه در حقیقت داشته و ساختگی نباشد. سابق وقتی نوحه خوانده ‌می‌شد، میان‌دار وسط می‌آمد و بلند القاب امام حسین(ع) را صدا می‌زد و عزاداران هم در پاسخ «حسین» می‌گفتند. هرکس مسئولیت‌ خودش را داشت و قبل از آغاز ماه محرم برای هماهنگی تمرین می‌کردند.

 به نظر شما وضعیت امروزی نوحه‌خوانی چطور است؟

وضعیت تا حدودی رضایت‌بخش است. خیلی مواقع در صحبت با دیگر مداحان پیشکسوت این موارد را بررسی می‌کنیم. در بعضی مجالس مداحان خوب و مطرحی نوحه‌خوانی می‌کنند و سبب جذب تعداد زیادی از جوانان شده و این بسیار خوب است. هر چند مداحانی که اصیل نمی‌خوانند، حضور دارند، اما انگشت‌شمارند؛ آنها باید نگاهی به بزرگان کنند و ببینند چه اشعاری می‌خواندند و چه حساسیتی در انتخاب اشعار و الحان داشتند. به‌ هر حال این موضوعات در خواندن، اثر دارد. بعضی نوحه‌های امروزی هم وجود دارد که متأسفانه شبیه به همه‌ چیز به‌ جز نوحه‌خوانی است که باید به اینگونه مسائل بیشتر توجه شود.

 در گذشته ما نوحه‌خوان‌ها و مناجات‌خوان‌های بسیار مطرح و شاخص داشتیم؛ به نظر شما راز ماندگاری آنها چیست؟

این افراد نادر بودند. در سفری که سال‌ها پیش در تجلیل از پیر غلامان اهل بیت به اردبیل داشتم، ساعت یک و نیم بامداد دیدم مغازه‌ها باز و تلویزیون‌های همه روشن است. پرسیدم که چه خبر است؛ گفتند منتظرند تا سلیم مؤذن‌زاده بخواند. ببینید کمتر کسی به چنین جایگاهی دست پیدا می‌کند و ماندگار می‌شود. مرحوم سیدجواد ذبیحی هم همین‌طور؛ مناجات او در سحرگاه، حال و هوای دیگری به ماه رمضان می‌بخشید. راز ماندگاری آنها در این است که تنها برای امام حسین و اهل‌بیت(ع) خواندند و حنجره خود را جای دیگری نفروختند.

به نظر شما تلفیق موسیقی پاپ با نوحه‌خوانی چه آسیبی دارد؟

همیشه گفته‌ام که این کارها و سبک‌ها به هیچ‌ وجه برای نوحه امام حسین(ع) درست نیست. وقتی مداح دهان باز کند مردم می‌فهمند آن نوحه از کجا گرفته شده و از کجا آمده است. اگر از ترانه یا موسیقی غربی تقلید کرده باشد، دیگر آن اثرگذاری را ندارد و به‌جای جذب دل‌ها، دفع می‌کند. یک نوحه اصیل ممکن است حتی بر روی افراد غیر مذهبی نیز اثرگذار باشد و با شنیدن آن، اشک آنها را نیز جاری کند. اما کارهای سخیف لطمه می‌زند. همه کسانی که در دستگاه امام حسین(ع) کار می‌کنند، باید درست و خالصانه خدمت کنند تا خدا و اهل‌بیت (ع) راضی باشند. شعر باید محکم و پرمعنا باشد. شما به این شعر توجه کنید: من کربلا را چو خزان دیدم و رفتم/ چون مرغ شب از داغ تو نالیدم و رفتم/ حسین جان کفنت کو / حسین پیراهنت کو... نگاه کنید که همین یک خط شعر با قلب آدم چه‌کار می‌کند! ولی اینکه فلان ترانه‌ای که فلان خواننده خوانده بگذاریم بر نوحه و مصیبت امام حسین(ع)، اصلاً کار صحیحی نیست.

 برای اینکه نسل جدید با نوحه‌های اصیل بیشتر آشنا شوند چه باید کرد؟

باید به اصیل‌خوان‌ها و سنتی‌خوان‌ها بیشتر پرداخته شود. افرادی هم که می‌خواهند یاد بگیرند و تازه شروع کردند، تشویق به رفتن کلاس اساتید پیشکسوت و گوش دادن آثار آنها کنیم. همچنین تشویق به دیدن و شناختن سنت‌ها و فرهنگ‌های شهرهای دیگر کنیم؛ مثلاً یزدی‌ها را اگر نگاه کرده باشید وقتی‌که نوحه می‌خوانند هزاران نفر با هم هماهنگ هستند و چه زیبا همه با نوحه‌خوان هماهنگ می‌شوند. وقتی کارهای افرادی مثل مرحوم حاج حسین خلج، مرحوم حاج حسن دلجو و ... را می‌شنویم؛ هنگامی نوحه می‌خواندند همه را جذب خود می‌کردند و انگار تمام وجود انسان «حسین» می‌گفتند؛ از این افراد باید الگو گرفت.

هر شهر با توجه به پیشینه خود، دارای فرهنگ نوحه‌خوانی و سینه‌زنی ویژه و متفاوت با دیگر شهرها است. این نشان از غنی بودن فرهنگ این کشور است که هر جا به صورتی خاص عزاداری می‌کنند.
منبع: ایکنا