حجت‌الاسلام مقدسی؛ مراد از تقسیم اموال امام مجتبی(ع) با فقرا

حجت‌الاسلام و المسلمین یدالله مقدسی، هشتم شهریورماه در نشست علمی «سیره معیشتی امام حسن مجتبی(ع)» که از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، گفت: اداره و تأمین معیشت مالی یکی از ابعاد زندگی انسان معصوم و غیرمعصوم است؛ این سؤال مطرح است که سیره امام مجتبی(ع) در معیشت چگونه بود و ایشان از ابزارهای زندگی و ثروت و وسایل رفاه چگونه بهره می‌برد.

وی افزود: این مقوله در دو بخش درآمد و مصرف قابل تقسیم است، یعنی هدف و ابزار و راه و منابع درآمد امام(ع) همچنین شیوه مصرف ایشان چگونه بوده است؟ مراد ما در اینجا هم صرفاً سیره ایشان در بعد فردی است.

مقدسی افزود: فطرت انسان اقتضاء دارد که معیشت و خورد خوراک خود و خانواده را تأمین کند و این هدف خاص، در همه انسان‌ها وجود دارد ولی هدف عام دیگری هم در معیشت امام مطرح است و هر انسان خداجویی این را دارد و آن لحاظ‌کردن معنویت و زندگی آخرت است؛ یعنی برنامه، صرفاً رفع نیازمندی فردی نیست بلکه دنیا را به مثابه مزرعه‌ای برای آخرت می‌داند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: اگر آخرت ملاک و هدف از فعالیت‌ اقتصادی باشد درآمد و مصرف هم رنگ وبوی دیگری می‌گیرد و صرفاً تامین معیشت مالی خود و خانواده هدف نخواهد بود؛ امام مجتبی(ع) هم در تامین معیشت، براساس آیات و روایات عمل می‌فرمود؛ قرآن کریم زندگی انسان را به دو بخش دنیا و آخرت در نظر گرفته است و ائمه(ع) هم به عنوان مفسر و مجری دستورات قرآن به این مقوله توجه داشتند.

وی تاکید کرد: قرآن فرموده است که مال نباید در دست یک عده خاص و اغنیاء وجود داشته باشد و باید در جامعه گردش بکند. همچنین فرموده است که نعمت‌های حلال خدا بهره ببرید و آن را حرام نکنید و آیه تاکید دارد که اگر کسی نعمت‌های دنیا را بر خود حرام کند ظلم کرده است.

مقدسی بیان کرد: براساس منابع تاریخی و روایی، درآمد ایشان به دو بخش تولیدی و غیرتولیدی تقسیم می‌شد؛ امام(ع) در کنار پدرشان، امیرالمؤمنین(ع) مشغول فعالیت‌های مختلف از جمله کشاورزی بودند و امام علی(ع) در دوره خانه‌نشینی، باغ‌هایی در منطقه عشیره احداث کرد که برخی از این زمین‌ها را پیامبر(ص) به ایشان دادند و برخی را خریدند و در آن چاه‌هایی حفر کردند و بنیاد معیشت فرزندان را پی‌ریزی کردند و حسنین(ع) هم همراه ایشان بودند.

وی ادامه داد: بعد از شهادت پدر بزرگوارش در حالی که سن ۳۳ سالگی داشتند با استفاده از تجربیات آموخته شده از پدر، به کار پدر ادامه داد. در روایات بیان شده که امام علی(ع) فرمودند من در ابتدای زندگی چیزی در اختیار نداشتم ولی بعد از احداث باغها و چاه‌ها فرمودند که سالانه ۴۰ هزار دینار درآمد داشتند و ۴ هزار دینار آن زکات بود.

وی گفت: شیخ طوسی از امام کاظم(ع) نقل کرده که امام وصیت کرد موقوفات امام علی(ع) در اختیار امام مجتبی(ع) باشد که این باغها بسیار پرمحصول و پر درآمد بود. معاویه می‌خواست یکی از باغها را از امام حسین(ع) به ۷۰ هزار دینار بخرد که مبلغ بسیار زیادی بود، موقوفات حضرت زهرا(س) هم که از پیامبر(ص) به ایشان رسیده بود در احتیار حسنین(ع) بود؛ البته این موقوفات مشروط بود و در وقفنامه آمده بود که درآمدش صرف زندگی امام مجتبی(ع) و امام حسین(ع) و فرزندان عبدالمطلب و فقرا شود و اگر حسنین نیاز داشتند می‌توانستند بفروشند. براساس نقل منابع، امام علی(ع) زارعانی به کار گرفته بودند که در باغات مشغول کشاورزی بودند و این سیره امام علی(ع) در دوره امام حسن(ع) هم تداوم یافت و نقلی مبنی بر تعدیل نیرو وجود ندارد.

اسلام ثروت را مذمت نکرده است
مقدسی گفت: در روایتی در احکام القرآن جساس بیان شده است که امام مجتبی(ع) ملکی را در عراق خریده بود و از آن درآمد قابل توجهی داشت و سفره امام به روی همه باز بود. لذا اگر آخرت‌گرایی، هدف باشد درآمد و تولید، دنیاگرایی نیست بلکه نماد آخرت‌گرایی است. اسلام نیامده تا مال را مذمت کند بلکه قرآن کریم فرموده است بلکه از مال تعبیر به «خیر» کرده است.

وی اضافه کرد: آنچه مذمت شده دلبستگی و وابستگی به دنیا و مال است. امام رضا(ع) فرمودند اگر کسی برای رزق حلال تلاش کند افضل از مجاهد در راه خداست؛ جهادی که امام علی(ع) آن را قله بلند احکام اسلامی می‌داند. به دست آوردن رزق حلال در برخی روایات سخت‌تر از شمشیر زدن در راه خدا توصیف شده است زیرا اگر انسان رزق حلال داشته باشد اهل جهاد هم می‌شود؛ اینکه امام حسین(ع) فرمودند سخنان من در شما اثر ندارد زیرا معده‌هایتان از مال حرام پرشده است.

بذل و بخشش از اموال خویش
مقدسی اظهار کرد: بخشی از درآمدهای امام مجتبی(ع) هم از طریق دامپروری و دامداری بوده که از طریق والدین به ایشان رسید و ایشان هم آن را توسعه دادند، روایت است که پیامبر(ص) در آخر عمر صد شتر داشتند و زمین‌های زیادی برای ایشان وجود داشت و دامداری داشتند که به حضرت فاطمه(س) و سپس حسنین(ع) به ارث رسید، بنابراین امام مجتبی(ع) از درآمدهای شخصی خود بخشش داشتند و مهمانداری و مهمان نوازی می‌کردند و از بیت المال خرج نمی‌کردند. البته هدایایی از سوی مردم و برخی حکومتها که با شان امام(ع) سازگار باشد هم می‌پذیرفتند.

وی افزود: در بخش مصرف هم دو نوع مصرف داشتند؛ اول زندگی خود و خانواده و دیگری مصرف سرمایه‌ای یعنی هزینه‌هایی که برای نگهداری اموال مانند تعمیر خانه و مزرعه و ابزار کشت و زارعت و ... داشتند؛ نکته قابل توجه در بخش مصرف، مصرف به اندازه به عنوان یک معیار و اصل راهبردی است که در روایات از آن به مناعت تعبیر شده است؛ قرآن هم با تعابیر لا تسرفوا و تبذیر استفاده نادرست از درآمد را تقبیح کرده است.

مقدسی بیان کرد: امام در تولید تلاش حداکثری و در مصرف، مصرف حداقلی داشتند و مازاد را در راه نیکی خرج می‌کرد؛ برخی می‌گویند مال خودم را هر طور دوست دارم خرج می‌کنم ولی در منطق اسلام این مطلب درست نیست؛ انسان نباید بخیل و خسیس باشد ولی نباید اسراف و بریز و بپاش داشته باشد و اضافه اموالش را به نیازمندان اهدا کند.

این پژوهشگر ادامه داد: اشخاصی برای سفر حج و تبلیغ دین خدمت ایشان می‌رسیدند و امام(ع) زندگی آنان را تامین می‌کرد؛ ابولبابه از یاران امام علی(ع)، منزل خود را در مدینه فروخت و همراه امام به کوفه رفت و مجددا بعد از شهادت امام علی(ع) به مدینه برگشت و چون منزلی نداشت امام مجتبی(ع) خانه‌ای برایشان تامین کردند. برخی اشخاص خدمت امام(ع) اظهار نیاز می‌کردند و امام(ع) چندهزار دینار به آنها کمک می‌کرد.

وی افزود: در روایت بیان شده که امام(ع) چند بار  اموال خود را با فقرا تقسیم کرد؛ مقصود از این تعبیر، تقسیم درآمدهای اموالشان بود نه اینکه اصل مال را ببخشند. امام(ع) اگر املاکشان را واگذار می‌کرد دیگر درآمدی برای اداره زندگی خود و دیگران نداشت؛ همچنین حکم شرعی این است که تامین زندگی فردی و خانوادگی واجب و بخشش، مستحب است، بنابراین این موضوع که برخی بیان می‌کنند امام(ع) همه اموالشان را تقسیم کردند درست نیست.
منبع: ایکنا