چرا امام(ع) صراط مستقیم الهی است؟

با توجه به آنکه دعای ندبه از ادعیه سفارش شده برای روز جمعه منتظران امام مهدی(عج) است در سلسله مطالبی مروری داریم بر شرح فرازهای نورانی این دعا و آموزه های مهدوی آن. در ادامه شرح فرازهای چهلم و چهل و یکم از این دعا مرور می شود:

فراز چهلم

«یَا ابْنَ الْعُلُومِ الْكَامِلَهِ یَا ابْنَ السُّنَنِ الْمَشْهُورَهِ یَا ابْنَ الْمَعَالِمِ الْمَأْثُورَهِ؛ ای فرزند علوم (و معارف) کامل الهی! ای فرزند سنن و قوانین معروف آسمانی! ای فرزند معالم و آثار ایمان که مذکور است (در تمام کتب انبیا و غیره).

این فراز از دعای ندبه نیز در ادامه موضوع امام شناسی بخش دیگری از ویژگی های امام را بازگو می کند و نیازمند توضیحاتی در قالب نکات است.

نکته ها

۱. امام صادق عليه‌السلام درباره آیه؛ «قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ أَنَا آتِیكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْكَ طَرْفُكَ؛ کسی (به نام آصِف بن بَرخیا) که به بخشی از کتاب (الهی) آگاهی داشت (به سلیمان) گفت: من آن (تخت) را قبل از آنکه پلكِ چشمت بهم بخورد نزد تو می آورم».

سپس امام بین انگشتانش را باز کرده و آن را بر سینه اش گذاشت و فرمود؛ «وَ اللَّهِ عِنْدَنَا عِلْمُ الْكِتَابِ كُلُّهُ؛ به خدا قسم که همه علم کتاب نزد ما اهل بیت است». یعنی کسی که بخشی از کتاب را دارد، می تواند در کمتر از چشم به هم زدن تخت و تاج پادشاهی را از منطقه ای به منطقه دیگر ببرد؛ پس کسی که علم به تمام کتاب دارد دارای چه قدرتی است.

۲. امام باقر عليه‌السلام درباره علم امام به دو نفر مخاطب خود فرمود؛ شَرِّقَا وَ غَرِّبَا فَلَا تَجِدَانِ عِلْماً صَحِیحاً إِلَّا شَیْئاً خَرَجَ مِنْ عِنْدِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ؛ به مشرق و مغرب بروید، علم درستی جز آنچه از ما خانواده تراوش کند، پیدا نمی کنید.

۳. درباره علم غیب امام باید گفت؛ دو دسته از آیات در قرآن درباره علم غیب وجود دارد؛

یک. بعضی آیات که علم غیب را مخصوص خداوند می داند و غیر از او را نفی کرده است مانند؛ «وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ لا یَعْلَمُها إِلا هُوَ؛ و گنجینه های غیب، تنها نزد خداست و جز او کسی آن را نمی داند».

دو. بعضی آیاتی که دلالت دارد اولیاء الهی به طور خلاصه از علم غیب خبر داشتند؛ مانند؛ «وَ ما کانَ اللّهُ لِیُطْلِعَكُمْ عَلَی الْغَیْبِ وَ لكِنَّ اللّهَ یَجْتَبی مِنْ رُسُلِهِ مَنْ یَشاء؛ و خداوند بر آن نیست که شما را بر غیب آگاه سازد، ولی از پیامبرانش هر که را بخواهد (برای آگاهی از غیب) بر می گزیند».

در مقام جمع بین آیات باید گفت: علم غیبی که به خداوند اختصاص دارد، ذاتی و استقلالی است. بنابراین غیر از او هیچ کس به طور مستقل هیچگونه آگاهی از غیب ندارد و هرکس هر چه دارد به عنایت و لطف اوست.

۴. امام صادق عليه‌السلام فرمود؛ إِنَّ لِلْقَائِمِ مِنَّا غَیْبَهً یَطُولُ أَمَدُهَا. فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ لِمَ ذَلِكَ؟ قَالَ: لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَبَی إِلَّا أَنْ تَجْرِیَ فِیهِ سُنَنُ الْأَنْبِیَاءِ عليه‌السلام فِی غَیْبَاتِهِمْ وَ إِنَّهُ لَا بُدَّ لَهُ یَا سَدِیرُ مِنِ اسْتِیفَاءِ مَدَدِ غَیْبَاتِهِمْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: «لَتَرْكَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ» أَیْ سَنَنَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ؛ قائم ما غیبتی دارد که طولانی است، به او عرض کردم یا ابن رسول اللَّه برای چه؟ فرمود: چون انبیای پیشین هم جانشینان و غیبت هایی داشته اند که خداوند راه حضرت مهدی و امت اسلامی را همان مسیر پیشینیان قرار می دهد و به قول قرآن (انشقاق/ ۱۹) هر آینه طبقه طبقه بر یکدیگر سوار شوید؛ یعنی روش کسانی که پیش از شما بوده اند.

فراز چهل و یکم

«یَا ابْنَ الْمُعْجِزَاتِ الْمَوْجُودَهِ یَا ابْنَ الدَّلائِلِ الْمَشْهُودَهِ یَا ابْنَ الصِّرَاطِ الْمُسْتَقِیمِ یَا ابْنَ النَّبَإِ الْعَظِیمِ یَا ابْنَ مَنْ هُوَ فِی أُمِّ الْكِتَابِ لَدَی اللَّهِ عَلِیٌّ حَكِیمٌ یَا ابْنَ الْآیَاتِ وَ الْبَیِّنَاتِ یَا ابْنَ الدَّلائِلِ الظَّاهِرَاتِ؛ ای فرزند معجزات محقق و موجود؛ ای فرزند راهنمایان آشکار و مشهود خلق؛ ای فرزند صراط مستقیم خدا؛ ای فرزند خبر عظیم؛ ای فرزند کسی که در امّ الکتاب (علم حق) نزد خدا علی و حکیم است؛ ای فرزند حجّتهای واضح الهی؛ ای فرزند ادلّه روشن حق؛ ای فرزند برهانهای واضح و آشکار خدا.

هرچند درفازهای پیشین این دعای شریف در باره اینکه حضرت مهدی از نسل امیرالمؤمنین است، سخن گفته شد؛ اما این فراز به طور مفصل به این موضوع می پردازد و جالب آنکه بسیاری از این اشارات با توجه به برخی از آیات قرآنی است که در فضائل بی شمار حضرت علی عليه‌السلام آمده است( بخشی از آن قبلاً بیان شد). یکی از این فضیلت ها آن است که امام علی عليه‌السلام و سایر معصومین مصداق کامل صراط مستقیم الهی هستند که نکاتی در این باره بیان می شود.

نکته ها

۱. امام صادق عليه‌السلام فرمود؛ نَحْنُ وَ اللَّهِ سَبِیلُ اللَّهِ الَّذِی أَمَرَ اللَّهُ بِاتِّبَاعِهِ وَ نَحْنُ وَ اللَّهِ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ وَ نَحْنُ وَ اللَّهِ الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ الْعِبَادَ بِطَاعَتِهِمْ؛ فَمَنْ شَاءَ فَلْیَأْخُذْ هُنَا، وَ مَنْ شَاءَ فَلْیَأْخُذْ مِنْ هُنَاكَ لَا یَجِدُونَ وَ اللَّهِ عَنَّا مَحِیصاً؛ به خدا قسم ما سبیل و راه خداییم که خداوند به پیروی از آن امر فرموده است و به خدا قسم ما همان صراط مستقیم هستیم که خدا با اطاعت از آنها امر نموده است. پس هر کسی می خواهد آن را بگیرد و هر کس نمی خواهد راه خود را از دیگران بگیرد؛ ولی قیامتی هست و راه گریزی از آن نیست.

۲. وقتی گفته می شود که امام صراط مستقیم الهی است، این سؤال مطرح می شود که با وجود قرآن و کتاب آسمانی، دیگر چه نیازی به امام است؟ در پاسخ باید گفت؛ قرآن، کتاب قانون است و قانون به مفسّر و مجری نیاز دارد. در نظام امروز جهان نیز در کنار قوّه مقنّنه، قوّه مجریه و قضائیه وجود دارد؛ زیرا قانون به مجری و ضمانت اجرا نیاز دارد. این نیاز در زمان پیامبر به دست او و پس از پیامبر به وسیله امامان به انجام می رسد. افزون بر آنکه جزئیّات همه چیز مثلًا تعداد رکعات نماز یا تعداد شوطهای طواف در قرآن بیان نشده است و بسیاری از مطالب جزیی و مقطعی در قرآن وجود ندارد که پیامبر و امامان هر کدام در زمان خود، آنها را برای مردم بیان می کنند. خود قرآن می فرماید به سراغ پیامبر بروید و دستورات خود را از او بگیرید؛ «ما آتاکم الرّسول فخُذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا؛ آنچه را پیامبر بیان می کند، بگیرید و آن چه را نهی می کند، رها کنید».

این آیه دلیل آن است که پیروی از سنّت نبوی واجب است؛ زیرا پیروی از سنت پیامبر، پیروی از خداست؛ «مَن یطع الرسول فقد اطاع اللّه». امامت و ولایت نیز پذیرش سنت پیامبر است.

 شرح قرآنی دعای ندبه، محسن قرائتی

منبع: شبستان