ایثار باید بدون توقع و پاداش باشد، پاداش روحی و معنوی ایثار لذت بخش تر است

دکتر «محسن معارفی» در گفت و گویی در خصوص مفهوم ایثار و فداکاری در دین مبین اسلام گفت: انسان ها به طور فطری علاقه مند به جمع آوری و افزایش مال و ثروت و منفعت خود هستند. این امر هم می تواند در راستای اعمال خوب و هم اعمال بد بکارگیری شود.

رییس پژوهشکده علوم انسانی پژوهشگاه المصطفی (ص) با بیان اینکه کلمه «خیر» در زبان انگلیسی هم به معنای خوب و نیک و هم به معنای کالا و متاع به کار می رود، تصریح کرد: در قرآن هم چنین است. در بسیاری از سوره های قرآن کریم از «مال» به عنوان خیر یاد شده است. «وَإِنَّهُ لِحُبِّ الْخَيْرِ لَشَدِيدٌ» (انسان به علّت دوست داشت اموال و دارائی بخیل است). اینکه اموال یک امر خیر محسوب می شود و انسان همیشه به دنبال ازدیاد مال خود است یک امر طبیعی و فطری می باشد.

وی در ادامه افزود: منتهی دین مبین اسلام می خواهد این امر را متعادل کند. می خواهد بگوید شما که اموال را برای رفاه و آسایش خود جمع آوری می کنید، باید این امر را در جامعه اسلامی هم توسعه دهید،«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ» مؤمنان برادر یکدیگرند; پس دو برادر خود را صلح و آشتى دهید و تقواى الهى پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت او شوید! لذا به این دلیل است که این رفتار خیر و پسندیده را باید در جامعه توسعه دهیم.

وی در ادامه افزود: گاهی مواقع افراد با اراده از حقوق خود و بدون اینکه توقع پاداشی داشته باشند، اموال خود را در راستای افزایش رفاه دیگران و افراد نیازمند و مستحق جامعه انفاق می کنند، حال این افراد هم می توانند در داخل خانواده باشند یا در جامعه اسلامی؛ بنابراین نیاز است که همه ما برادرانه به فکر رفاه و آسایش همدیگر در جامعه باشیم.

معارفی با اشاره به تعریف ایثارگری گفت: تعریف ایثار و فداکاری این است که انسان بدون توقع پاداش به دیگران کمک کند، چون همین که در قبال این ایثار یک پاداش روحی و معنوی در درون خود احساس می کنیم، کفایت می کند؛ بنابراین ایثار باید در درجه اول ارادی باشد، سپس بدون توقع انجام پذیرد.

رییس پژوهشکده علوم انسانی پژوهشگاه المصطفی (ص) بیان کرد: برخی از روانشناسان در خصوص پاداش ایثار بسیار تحقیرانه برخورد کردند. گفته اند همین که خود فرد در قبال فداکاری ای که انجام می دهد خوشحال می شود، این خود یک پاداش محسوب می شود؛ بنابراین اگر ما توقع تقدیر و تشکر از فداکاری و ایثار خود داشته باشیم، آن دیگر ایثار محسوب نمی شود. ممکن است کار خوبی باشد ولی نمی توان اسمش را ایثار گذاشت.

وی با بیان اینکه ایثار مراتبی دارد، تصریح کرد: بالاترین مرتبه آن، فداکاری جان است. ایثار واقعی این است که یک کار ارادی برای افزایش رفاه دیگران و بدون توقع پاداش انجام دهیم. در روایتی نقل شده است: امام سجاد (ع) از مسیری می گذشتند و سنگی در مسیر جاده دیدند. حضرت پیاده شدند و آن سنگ را برداشتند تا برای دیگران مانعی ایجاد نشود؛ پس این رفتار حضرت یک ایثار محسوب می شود، چون می توانستند بی تفاوت از کنار این مسئله عبور کنند.

معارفی اظهار کرد: بحث ایثار بیشتر به حالت تبری ای که دارد، مورد توجه قرار گرفته است؛ اینکه حالا تبری نیست واجب هم نیست، این نگاه درستی نیست. ما بعضی واجب ها را واجب کفایی می گوییم، یعنی وقتی به حد ضرورت برسد، باید یکی خود را فدا کند؛ این می تواند هم واجب باشد و هم ایثار، چون وقتی انجام شود از گردن بقیه ساقط می شود.

وی ادامه داد: اصلا یک جامعه خوب، آرام و بدون استرس جامعه ای است که در آن فرهنگ فداکاری رواج داشته باشد و فداکارانی هم باشند که فداکاری کنند. در خانواده ام همین طور است. ما با حقوق نمی توانیم یک خانواده آرامی داشته باشیم. اگر بیاییم صرفا به صورت خط کشی شده و اینکه حقوق زن این است و حقوق مردم این است عمل کنیم، این خانواده، خانواده آرامی نیست؛ جامعه ای هم که بخواهد صرفا با حقوق مدنی، نیروی پلیس و اجبار اجتماعی اداره شود، جامعه لذت بخش و آرامی نیست و علت اینکه اسلام به بحث ایثار توجه زیادی کرده، این است که ایثار و فداکاری یک فضای امن تر و آرام تری برای افراد آن جامعه فراهم می کند.

معارفی خاطرنشان کرد: هر کاری که اخلاقی است لزوما حکم فقهی برایش باز نمی شود. بسیاری از واجب های کفایی ما بالاترین کار اخلاقی هستند و واجب هم هست؛ به عنوان مثال کسانی که در راه خداوند شهید می شوند، ایثار کردند؛ چه بسا که هنوز به حد واجب کفایی نرسیده که همه بروند و در میدان جنگ حاضر شوند ولی کسانی می آیند و این کار را انجام می دهند که هم بالاترین کار اخلاقی است و هم فقهی وجوبی هم دارد البته از نوع وجوب کفایی است تا بحث ماهیت اخلاقی آن هم از دست نرود. اگر یک کاری با آن معنایی که به وجوب برسد چه بسا که یک مقداری ماهیت اخلاقی خود را از دست بدهد.

رییس پژوهشکده علوم انسانی پژوهشگاه المصطفی (ص) در پاسخ به این سوال که آیا خانواده ای که خود نیازمند است، سرپرست خانواده می تواند از اموال خود به دیگران ببخشد، تصریح کرد: اینکه هر گونه فداکاری و ایثاری که سرپرست خانواده می کند، حتما باید رضایت خانواده را جلب کند و از آنها اجازه بگیرد در فقه چنین چیزی وجود ندارد بلکه آنچه مهم است، این است که سرپرست خانواده باید در حد عرف موجبات امکانات رفاهی را برای اعضای خانواده فراهم کند؛ در صورتی که خود خانواده دچار مسایل و مشکلاتی باشند، درست نیست که دست به چنین ایثاری بزند، دیگر این کار ایثار محسوب نمی شود، این کار از حق یکی زدن به دیگری دادن است و یک نوع تضییع حقوق دیگران محسوب می شود، در واقع از کیسه خلیفه بخشیدن و حق دیگران را نادیده گرفتن است.

منبع: شبستان