اعمال شب ‌های ماه رمضان

و آن چند عمل است:

اوّل:

افطار کردن و مستحب است پس از نماز شام افطار کند مگر آنکه ضعف بر او چیره شده باشد یا جمعى جهت افطار منتظر او باشند.

دوّم:

با غذایى پاک و پاکیزه از حرام و شبهه افطار کند و بهتر است با خرماى حلال، روزه خود را بگشاید تا ثواب نمازش چهار صد برابر گردد و به خرما، آب، رطب، شیر، حلوا، نبات، آب گرم، به هر کدام که افطار کند خوب است.

سوّم:

در وقت افطار دعاهاى ویژه آن را بخواند، از جمله بگوید:

اللّٰهُمَّ لَكَ صُمْتُ، وَعَلَىٰ رِزْقِكَ أَفْطَرْتُ، وَعَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ.

خدایا برای تو روزه گرفتم و با روزی تو افطار کردم و بر تو تکیه نمودم.

تا خدا ثواب هرکسى را که در این روز روزه داشته به او عطا کند و اگر دعاى «اللَّهُمّ ربَّ النّور العظیمِ» را که سیّد و کفعمى روایت کرده‌اند بخواند فضیلت بسیار یابد؛

و روایت شده: که امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) هرگاه می‌خواست افطار کند، می‌گفت:

بِسْمِ اللّٰهِ، اللّٰهُمَّ لَكَ صُمْنا، وَعَلَىٰ رِزْقِكَ أَفْطَرْنا، فَتَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ.

به نام خدا، خدایا برای تو روزه گرفتیم و با روزی تو افطار کردیم، خدایا از ما بپذیر که تو شنوا و دانایی.

چهارم:

در هنگام خوردن لقمه‌ی اول بگوید:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، يَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ، اغْفِرْ لِي.

به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانی‌اش همیشگی است، ای گسترده آمرزش، مرا بیامرز.

تا خدا او را بیامرزد.

در روایت آمده: که در پایان هر روز از روزهاى ماه رمضان، خدا هزار هزار نفر را از آتش دوزخ آزاد کند، پس از حضرتش بخواه که تو را یکى از آنان قرار دهد.

پنجم:

در وقت افطار سوره «قدر» را بخواند.

ششم:

به هنگام افطار صدقه داده و به روزه داران افطار دهد، هرچند به‌قدر چند دانه خرما یا جرعه‌ای آب باشد.

از رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) روایت شده: هرکه روزه‌داری را افطار دهد همچون پاداش آن روزه‌دار برایش خواهد بود، بی‌آنکه از پاداش آن روزه‌دار چیزی کاسته شود؛ و همچنین برای او خواهد بود همانند آن عمل خوبی که آن افطار کننده به نیروی آن طعام بجا آورد.

آیت الله علاّمه حلی در رساله «سعدیه» از امام صادق(علیه‌السلام) روایت کرده: هر مؤمنی در ماه رمضان مؤمن دیگری را به لقمه‌ای اطعام کند، حق‌تعالی برای او پاداش کسی را بنویسد که سی بنده مؤمن آزاد کرده و نزد خدا یک دعایش مستجاب شود.

هفتم:

در هر شب خواندن «هزار مرتبه» «انّا انزلناه» وارد است.

هشتم:

در هر شب اگر بتواند «صد مرتبه» سوره «حم دخان» را بخواند.

نهم:

سیّد روایت کرده است: هرکه این دعا را در هر شب ماه رمضان بخواند، گناهان چهل سال او آمرزیده می‌شود:

اللّٰهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمْضانَ الَّذِى أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرْآنَ، وَافْتَرَضْتَ عَلَىٰ عِبادِكَ فِيهِ الصِّيامَ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَارْزُقْنِى حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرامِ فِى عامِى هٰذَا وَفِى كُلِّ عامٍ، وَاغْفِر لِى تِلْكَ الذُّنُوبَ الْعِظامَ، فَإِنَّهُ لَايَغْفِرُها غَيْرُكَ يَا رَحْمٰنُ يَا عَلَّامُ.

خدایا، ای مالک ماه رمضان‌ که قرآن را در آن فرستادی و روزه را در آن بر بندگانت واجب کردی، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و زیارت خانه‌ات را در این سال و در هر سال نصیب من کن و برایم بیامرز گناهان بزرگی را که آن‌ها را جز تو نیامرزد، ای بخشاینده، ای دارای دانش بی‌پایان.

دهم:

در هر شب پس از مغرب «دعاى حج» را بخواند، که بیان آن در بخش اوّل گذشت.

یازدهم:

در هر شب از ماه رمضان «دعای افتتاح» را بخواند

دوازدهم:

در هر شب این دعا را بخواند:

اللّٰهُمَّ بِرَحْمَتِكَ فِى الصَّالِحِينَ فَأَدْخِلْنا، وَفِى عِلِّيِّينَ فَارْفَعْنا، وَبِكَأْسٍ مِنْ مَعِينٍ مِنْ عَيْنٍ سَلْسَبِيلٍ فَاسْقِنا، وَمِنَ الْحُورِ الْعِينِ بِرَحْمَتِكَ فَزَوِّجْنا، وَمِنَ الْوِلْدانِ الْمُخَلَّدِينَ كَأَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَكْنُونٌ فَأَخْدِمْنا، وَمِنْ ثِمارِ الْجَنَّةِ وَلُحُومِ الطَّيْرِ فَأَطْعِمْنا، وَمِنْ ثِيابِ السُّنْدُسِ وَالْحَرِيرِ وَالْإِسْتَبْرَقِ فَأَلْبِسْنا، وَلَيْلَةَ الْقَدْرِ، وَحَجَّ بَيْتِكَ الْحَرامِ، وَقَتْلاً فِى سَبِيلِكَ فَوَفِّقْ لَنا،

خدایا، ما را در زمره شایستگان وارد کن و در بهشت برین بالا بر و جامی از نوشیدنی خوشگوار از چشمه سلسبیل به ما بنوشان و به رحمتت از حورالعین به همسری ما درآور و از جاوید پسرانی که همچون مروارید در صدف‌اند، در خدمت ما بگمار و از میوه‌های بهشت و گوشت پرندگان به ما بخوران و از لباس‌های زربفت و حریر و دیبا به ما بپوشان و ما را برای رسیدن به شب قدر و زیارت خانه کعبه و کشته شدن در راهت توفیق ده؛

وَصالِحَ الدُّعاءِ وَالْمَسْأَلَةِ فَاسْتَجِبْ لَنا ، وَإِذا جَمَعْتَ الْأَوَّلِينَ وَالْآخِرِينَ يَوْمَ الْقِيامَةِ فَارْحَمْنا، وَبَراءَةً مِنَ النَّارِ فَاكْتُبْ لَنا، وَفِى جَهَنَّمَ فَلا تَغُلَّنا، وَفِى عَذابِكَ وَهَوانِكَ فَلا تَبْتَلِنا، وَمِنَ الزَّقُّومِ وَالضَّرِيعِ فَلا تُطْعِمْنا، وَمَعَ الشَّياطِينِ فَلا تَجْعَلْنا، وَفِى النَّارِ عَليٰ وُجُوهِنا فَلا تَكْبُبْنا ، وَمِنْ ثِيابِ النَّارِ وَسَرابِيلِ الْقَطِرانِ فَلا تُلْبِسْنا، وَمِنْ كُلِّ سُوءٍ يَا لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ بِحَقِّ لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ فَنَجِّنا.

و دعای شایسته و درخواست ما را اجابت کن و آنگاه که پیشینیان و پسینیان را در روز قیامت جمع کردی به ما رحم کن و رهایی از آتش را برای ما بنویس و در دوزخ ما را به زنجیر نبند و در عذاب و خواری‌ات ما را گرفتار مساز و از زقوم و ضریع دوزخ به ما مخوران و با شیاطین یکجا قرارمان مده و ما را به رو در آتش مینداز و از جامه‌های آتشین و پیراهن‌های فلزی آتش‌بار بر ما مپوشان و از هرگونه بدی، ای که معبودی جز تو نیست، به‌حق اینکه معبودی جز تو نیست ما را رهایی بخش.

سیزدهم:

از امام صادق(علیه‌السلام) روایت شده است: در هر شب ماه رمضان می‌خوانی:

اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ أَنْ تَجْعَلَ فِيما تَقْضِى وَتُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ فِى الْأَمْرِ الْحَكِيمِ مِنَ الْقَضاءِ الَّذِى لَايُرَدُّ وَلَا يُبَدَّلُ أَنْ تَكْتُبَنِى مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمُ، الْمَشْكُورِ سَعْيُهُمُ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمُ، الْمُكَفَّرِ عَنْ سَيِّئاتِهِمْ، وَأَنْ تَجْعَلَ فِيما تَقْضِى وَتُقَدِّرُ أَنْ تُطِيلَ عُمْرِى فِى خَيْرٍ وَعافِيَةٍ، وَتُوَسِّعَ فى رِزْقِى، وَتَجْعَلَنِى مِمَّنْ تَنْتَصِرُ بِهِ لِدِينِكَ وَلَا تَسْتَبْدِلْ بِى غَيْرِى.

خدایا، از تو می‌خواهم، در آنچه حکم می‌کنی و مقدّر می‌فرمایی، از امر حتمی در کار حکیمانه، از فرمانی که برگشت نمی‌پذیرد و تغییر پیدا نمی‌کند چنین قرار دهی که مرا در شمار زائران خانه‌ات ثبت کنی، زائرانی که حجشان پذیرفته شده و تلاششان قبول گشته و گناهانشان به آمرزیده شده و بدی‌هایشان محو گشته و در آنچه حکم می‌کنی و مقدّر می‌فرمایی قرار دهی به این که عمر مرا در خیر و سلامت کامل طولانی کنی و در روزی‌ام وسعت بخشی و مرا از آنانی قرار دهی که به‌وسیله‌ی آنان دینت را یاری می‌کنی و دیگری را به‌جای من قرار ندهی.

چهاردهم:

در کتاب «انیس الصّالحین» آمده است: که در هر شب از شب‌های ماه رمضان بخواند:

أَعُوذُ بِجَلالِ وَجْهِكَ الْكَرِيمِ أَنْ يَنْقَضِىَ عَنِّى شَهْرُ رَمَضانَ أَوْ يَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَيْلَتِى هٰذِهِ وَلَكَ قِبَلِى تَبِعَةٌ أَوْ ذَنْبٌ تُعَذِّبُنِى عَلَيْهِ.

به عظمت ذات بزرگ‌منش و مهمان‌نوازت پناه می‌آورم، از اینکه ماه رمضان از من بگذرد، یا سپیده این شب بدمد و هنوز نزد من حقی برای تو یا گناهی مانده باشد که بر آن عذابم کنی.

پانزدهم:

شیخ کفعمی در حاشیه «بلدالامین» از سید ابن باقی روایت کرده: که مستحب است در هر شب ماه رمضان دو رکعت نماز خوانده شود، در هر رکعت سوره «حمد» «یک مرتبه» و سوره «توحید» «سه مرتبه» و چون سلام داده شد بگوید:

سُبْحانَ مَنْ هُوَ حَفِيظٌ لَايَغْفُلُ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ رَحِيمٌ لَايَعْجَلُ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ قائِمٌ لَايَسْهُو، سُبْحانَ مَنْ هُوَ دائِمٌ لَايَلْهُو.

منزّه است آن‌که نگهبان است و غفلت نمی‌کند، منزّه است آن‌که مهربان است و شتاب نمی‌ورزد، منزّه است آن‌که برپا است و از یاد نمی‌برد، منزّه است آن‌که همیشگی است و سرگرم نمی‌شود.

سپس تسبیحات اربعه [یعنى: سُبْحانَ اللهِ، وَ الْحَمْدُ لِلهِ، وَ لا إلهَ إلاّ اللهُ، وَ اللهُ أکْبَرُ؛ پاک و منزّه است خداوند، و ستایش مختصّ خداست، و معبودی جز خدا نیست، و خداوند بزرگ‌تر است] را «هفت مرتبه» بگوید، آنگاه بخواند:

سُبْحانَكَ سُبْحانَكَ سُبْحانَكَ ! يَا عَظِيمُ اغْفِرْ لِيَ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ.

منزّهی تو، منزّهی تو، منزّهی تو، ای بزرگ، گناه بزرگ مرا بیامرز.

سپس بر پیامبر و آل او(علیهم‌السلام) «ده مرتبه» صلوات فرستد.

کسی که این دو رکعت نماز را بخواند، حق‌تعالی برای او هفتاد هزار گناه را بیامرزد... تا پایان روایت.

شانزدهم:

روایت شده: که هرکه در هر شب از ماه رمضان سوره «إِنّٰا فَتَحْنٰا» را در نماز نافله بخواند، در آن سال از آسیب محفوظ می‌ماند.

آگاه باش از اعمالی که مستحب است در شب‌های ماه رمضان انجام شود، هزار رکعت نماز در مجموع این ماه است که استادان و بزرگان علما در کتاب‌های خود که در زمینه‌ی فقه یا عبادات نوشته‌اند به آن اشاره کرده‌اند. روایات در باب کیفیت انجام دادن آن متفاوت است، آنچه موافق روایت ابن ابی قرّه از امام جواد(علیه‌السلام) است و شیخ مفید در کتاب «غرّیه و اشراف» آن را اختیار کرده، بلکه مورد اختیار مشهور از علماست، آن است که:

در دهه اول و دوم ماه رمضان، در هر شب «بیست رکعت» خوانده شود، هر «دو رکعت» به یک سلام، به این صورت که «هشت رکعت» آن را پس از نماز مغرب و «دوازده رکعت» دیگر را بعد از نماز عشا انجام دهد و در دهه آخر ماه در هر شب «سی رکعت» بخواند، «هشت رکعت» آن را پس از نماز مغرب و «بیست‌ودو رکعت» دیگر را بعد از نماز عشا که مجموع این نمازها «هفتصد رکعت» می‌شود و باقی آن را که «سیصد رکعت» است در شب‌های قدر بخواند: شب نوزدهم صد رکعت و شب بیست‌ویکم صد رکعت و شب بیست‌وسوم نیز صد رکعت که در جمع هزار رکعت می‌شود.

این هزار رکعت به ترتیب دیگری هم وارد شده است که شرحش در جای دیگر آمده و این مقام گنجایش شرح آن را ندارد و امید است که اهل خیر در اجرای این هزار رکعت مسامحه و سهل‌انگاری نکنند و خود را از فیض آن بهره‌مند نمایند.

و نیز روایت شده که: پس از هر دو رکعت از نمازهای مستحبی ماه رمضان بخوان:

اللّٰهُمَّ اجْعَلْ فِيما تَقْضِى وَتُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَفِيما تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَكِيمِ فِى لَيْلَةِ الْقَدْرِ أَنْ تَجْعَلَنِى مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمُ، الْمَشْكُورِ سَعْيُهُمُ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، وَأَسْأَلُكَ أَنْ تُطِيلَ عُمْرِى فِى طاعَتِكَ، وَتُوَسِّعَ لِى فِى رِزْقِى، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.

خدایا، در آنچه حکم می‌کنی و مقدّر می‌نمایی از فرمان حتمی‌ات و در آنچه تفکیک می‌کنی از کار حکیمانه‌ات، در شب قدر مقرّر کن که مرا از حاجیان خانه کعبه‌ات قرار دهی، حاجیانی که حجّشان پذیرفته شده و تلاششان قبول گشته و گناهانشان آمرزیده شده است و از تو درخواست می‌کنم که عمرم را در طاعتت طولانی سازی و روزی‌ات را بر من گسترده کنی، ای مهربان‌ترین مهربانان.

منبع: انصاریان عرفان