شرح دعای روز هجدهم ماه رمضان؛ از برکات سحرهای ماه رمضان عقب نمانیم!

«اللهُمَّ نَبِّهْنی فیهِ لِبَرَکاتِ اسْحارِهِ، وَنَوِّرْفیهِ قَلْبی بِضِیآءِ انْوارِهِ، وَخُذْ بِکُلِّ اعْضآئی الَی اتِّباعِ اثارِهِ، بِنُورِکَ یا مُنَوِّرَ قُلُوبِ الْعارِفین»

«خدایا در این ماه مرا به برکت سحرهای آن آگاه کن، دلم را با روشنایی انوار آن نورانی گردان، تمام اعضا و جوارحم را به پیروی از آثار آن سوق ده به نور خودت ای روشنایی بخش دلهای عارفان».

شرح دعای روز هجدهم ماه مبارک رمضان از منظر آیت الله مکارم شیرازی:

«أَسْحار» جمع «سحر» (بر وزن بشر)، در اصل به معنای «پوشیده و پنهان بودن» است؛ و چون در ساعات آخر شب، پوشیدگی خاصی بر همه چیز حاکم است، «سحر» نامیده شده است.

بی‌تردید در این ایام و لیالی پربرکت ماه مبارک رمضان باید از سحرهای آن ماه بزرگ بهره بیشتری بگیریم؛ لذا به هنگام سحر، نماز شب ولو مختصر و بدون انجام همه مستحبات بجا آوریم و سر بر سجده بگذاریم و از نفاق و تمام رذایل اخلاقی و گناهان به خداوند پناه ببریم و یا اهتمام به تلاوت و تأمل در دعاهای بسیار پرمعنا و پرمحتوایی که در سحرگاهان ماه رمضان خوانده می‌شود ضروری است.

دعاهایی که از مضامین و محتوای بسیار بلندی برخوردار است و اگر کسی اندکی آمادگی روحی داشته باشد به یقین در عمق وجودش نورانیت خاصی وارد می‌شود و در دل و جانش انقلابی ایجاد می‌کند.
به عنوان نمونه دعای ابوحمزه ثمالی علاوه بر آن که یک دوره درس خداشناسی را در بر دارد، راه و رسم بندگی و طریق انابه و توبه و بازگشت به پروردگار را به ما می‌آموزد.

ابوحمزه ثمالی می‌گوید: امام زین العابدین (ع) در طول شب‌های ماه رمضان بیشتر شب را به نماز می‌ایستاد و چون هنگام سحر فرا می‌رسید، این دعا را می‌خواند: الهی لا تُؤَدِّبْنی بِعُقُوبَتِکَ، وَلا تَمْکُرْ بی فی حیلَتِکَ...؛ ای معبود من، مرا با مجازاتت ادب مکن و مرا به تدبیر خویش دچار نکن...». شایسته است در این شب‌ها و روزهای پربرکت رمضان مخصوصاً در هنگام سحر، دست به دعا برداریم و تقوا و فرقان را از خدا طلب کنیم.

ارزش سحرخیزی و شب زنده‌داری

غوغای زندگی روزانه از جهات مختلف، توجه انسان را به خود جلب می‌کند و فکر آدمی را به وادی‌های گوناگون می‌کشاند به‌طوری که جمعیت خاطر و حضور قلب کامل، در آن بسیار مشکل است؛ اما در دل شب و به هنگام سحر و فرونشستن غوغای زندگی مادی و آرامش روح و جسم انسان در پرتو مقداری خواب، حالت توجه و نشاط خاصی به انسان دست می‌دهد که بی‌نظیر است.

به همین دلیل دوستان خدا همیشه از عبادت‌های آخر شب، برای تصفیه روح و حیات قلب و تقویت اراده و تکمیل اخلاص، نیرو می‌گرفته‌اند، لذا سحرخیزی رمز پیروزی بسیاری از مردان موفّق جهان است.
بدیهی است بسیاری از کسانی که به مقامات عالیه رسیده‌اند در پرتو نماز شب و مناجات سحر بوده است و در اهمیت و فضیلت آن همین بس که قرآن مجید خطاب به پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسی انْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً؛ پاسی از شب را از خواب برخیز و قرآن (و نماز) بخوان این یک وظیفه اضافی (واجب) بر توست تا پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برساند».

این تعبیر نشان می‌دهد که پیامبر اکرم (ص) نیز مقامات عالیه خود را از پرتو نماز شب و قرآن و مناجات سحر کسب می‌کرد.

هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ از یمن دعای شب و ورد سحری بود!
آری «پرهیزکاران پیوسته در سحرگاهان استغفار می‌کردند؛ وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ».

در آخر شب که چشم غافلان در خواب است و محیط از هر نظر آرام، قال و غوغای زندگی مادی فرو نشسته و عواملی که فکر انسان را به خود مشغول دارد خاموش است برمی‌خیزند و به درگاه خدا می‌روند، در پیشگاه معبود به راز و نیاز می‌پردازند، نماز می‌خوانند و مخصوصا از گناهان خود استغفار می‌کنند.

سوگند به سحرگاهان

برکات شب وسحر، مخصوصاً برکات معنوی آن در آخر شب به نحوی است که خیرات و برکات فراوانی دارد؛ لذا عبادات، راز، نیاز و مناجات به هنگام سحر انجام می‌شود؛ این‌گونه است که خداوند در قرآن به سحرگاهان سوگند می‌خورد: «وَاللَّیْلِ إِذَا عَسْعَسَ؛ قسم به شب هنگامی که نور و روشنایی آن کم می‌شود».

تاریکی شب یکسان نیست، هر چه خورشید در افق پنهان‌تر شود شب تاریک‌تر می‌گردد، تا اینکه به هنگام سحر به اوج تاریکی می‌رسد و با طلوع سپیده صبح دوباره کم کم روشن می‌شود؛ لذا خداوند به بخشی از شب که همان سحرگاهان و اوج تاریکی شب است، سوگند یاد کرده است.

سوگند به سحرگاهان، بازگو کننده اهمیت و برکات زیادی است که قرآن برای سحر قائل است، لذا این سوگند در قرآن آمده تا انسان‌ها بیشتر در آن‌ها بیندیشند و نشانه‌های خدا را در جای جای اسحار ببینند؛ زیرا سوگند همیشه دلیل اهمیت، ارزش، مایه توجّه و دقت است.

تشعشع انوار الهی در سحر

ماه مبارک رمضان، ماه تقوا و نور است، انسان مسلمان با روزه‌داری برای خدا، به تقوای بیشتری دست می‌یابد به گونه‌ای که نهال تقوا در وجود او ریشه می‌دواند؛ «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُون» که در نهایت داشتن تقوا به تعبیر قرآن کریم به نورانیت قلب و دل می‌انجامد.

حال انسان برای اینکه همیشه بتواند خدا را عبادت کند باید در گوشه خلوتی بنشیند، نه به این معنا که از مردم فاصله بگیرد، بلکه در شبانه روز ساعتی بیابد که تنها خودش و خدای خودش باشد؛ بهترین وقت آخر شب و هنگام سحر است که دیگران در خوابند. عبادت باتوجّه و حضور قلب در نیمه شب به انسان نیرو و صفای دل می‌دهد.

آری اثر قیام در تاریکی شب و سحر  موجب نورانیت قلب و سیمای انسان‌ها را می‌شود؛ بنابراین فرد گنه‌کاری که در شب‌های قدر ماه مبارک رمضان به احیا و شب زنده‌داری و سحرخیزی و راز و نیاز و توبه می‌پردازد و جرقّه توبه قلب ظلمت زده‌اش را روشن می‌کند و در سایه این نور و روشنایی از اعمال گذشته دست می‌شوید و به سمت خداوند حرکت می‌کند و نورانیت قلب او را شامل می‌شود.

عوامل نورانیت دل

دعا و مناجات، روح را صفا، جان را پاکی و دل را نورانیت می‌بخشد؛ در این میان «اعتکاف» صفا و نورانیت آن بی‌نظیر است.

هم‌چنان که ترک گناه از جمله عوامل مؤثر در حضور قلب و خشوع و صفا و نورانیت عبادت است؛ زیرا گناه قلب را از کشش حضور باز می‌دارد، خصوصاً خوردن غذای حرام که باعث تاریکی قلب می‌گردد؛ در حالی که لقمه حلال تا چهل روز نورانیت در قلب ایجاد می‌کند.

باید دانست ذکر، (به یاد خدا بودن) نور قلب‌ها است، به تعبیر حضرت علی (ع)؛ «ثمرُ الذکر استنارة القلوب؛ فائده و میوه ذکر نورانیت قلب‌ها است».
از سوی دیگرتفکر نورانیت‌زا است؛ حضرت علی (ع) در یکی از وصایای خویش به فرزندش امام حسین (ع) فرمودند: «ایْ بُنَیَّ الْفِکْرَةُ تُورِثُ نُوراً وَ الْغَفْلَةُ ظُلْمَةً؛ ای فرزندم! تفکر، نورانیّت می‌بخشد و «غفلت» ظلمت و تاریکی».

از این رو برای زدودن زنگارهایی که بر اثر غفلت و گناه بر قلب انسان می‌نشیند و صفا و نورانیّت را از آن می‌گیرد، بهترین وسیله، تلاوت قرآن و اندیشیدن در آن است.

ارتقای روزه‌داری اعضا و جوارح انسان در گرو بهره‌گیری از برکات سحرهای ماه رمضان

موجوداتی که در راهی معین و به سوی هدفی مشخص در حرکت‌اند، تمام اعضا و جوارح وجودی آنان در این هدف مشترک با همدیگر همکاری و هماهنگی دارند؛ لذا دعا و راز و نیاز در اسحار ماه مبارک رمضان نباید تنها از زبان انسان صادر شود بلکه باید از تمام وجود او برخیزد و زبان در این قسمت، نماینده تمام ذرات هستی و اعضا و جوارح باشد، قلب و روح از طریق دعا پیوند نزدیک با خدا پیدا کند و همانند قطره‌ای که به اقیانوس بی پایان می‌پیوندد اتّصال معنوی با آن مبدأ بزرگ قدرت بیابد.

این‌گونه است که آثار ایمان قوی در اعضا و جوارح انسان نمایان می‌شود، لذا نور ایمان باید چشم را از محرمات حفظ کند، به گوش اجازه شنیدن امور غیر مجاز ندهد، پا را از رفتن به مجالس گناه باز دارد و خلاصه در تمام اعضا اثر کند.

حضرت زهرا (س) در این زمینه می‌فرماید: «ما یَصْنَعُ الصائِمُ بِصِیامِهِ إِذا لَمْ یَصُنْ لِسانَهُ وَسَمْعَهُ وَبَصَرَهُ وَجَوارِحَهُ؛ اگر روزه‌دار زبان، گوش، چشم، اعضا و جوارح خود را نگه ندارد، روزه به چه کارش می‌آید؟»

آری دوری از مبطلات روزه؛ به نحوی که اعضا و جوارح او هم از گناه دوری کند، به‌علاوه، دل او هم روزه باشد و توجّه به خدا داشته باشد، نشأت گرفته از سحرهای ماه رمضان است که انسان را در مسیر سیر و سلوک و قرب الی اللَّه به پیش می‌برد.

بر مبنای روایت «المؤمن ینظر بنور اللَّه؛ انسان با ایمان با نور خدا می‌بیند»؛ به درگاه الهی عرضه می‌داریم؛ «بِنُورِکَ یا مُنَوِّرَ قُلُوبِ الْعارِفین؛ به نور خودت ای روشنایی بخش دل‌های عارفان»
در حقیقت این نور خدا همان نوری است که آسمان‌ها و زمین را روشن ساخته و از کانون قلب مؤمنان سر بر آورده و تمام وجود و هستی آن‌ها را روشن و نورانی می‌کند.
منبع: ایسنا