شهید مصطفی چمران؛ از آمریکا تا خط مقدم جبهه/ گفتند آمده ایم سَر چمران را بِبُریم!

بیش‌تر دهه شصتی‌ها شهید مصطفی چمران را به عنوان فرمانده جنگ‌های نامنظم می‌شناسند که در اوایل جنگ تحمیلی به شهادت رسیده است. البته گاهی او را دانشمندی می‌شمارند که برای عقیده و آرمانش راه جهاد و ایثار را انتخاب کرده است. به راستی مصطفی چمران که بود و چرا نامش همچنان در میان فرمانده شهید دفاع مقدس می‌درخشد؟

به مناسبت چهل و یکمین سالروز شهادت مصطفی چمران، فرمانده جنگ‌های نامنظم هشت سال دفاع مقدس به بازخوانی ویژگی‌های فردی، اخلاقی، نظامی و سیاسی او در قاب تصاویر می‌پردازیم:

نخبه فیزیک پلاسما بود

مصطفی چمران در آزمایشگاه دانشگاه برکلی در کالیفرنیای آمریکا، هنگام کار روی تز دکترایش. او دکترای خود را با عالی‌ترین درجه در رشته الکترونیک از این دانشگاه دریافت کرد و در زمینه فیزیک پلاسما و کوانتم به پژوهش در بزرگترین مراکز پژوهشی روی زمین اقدام کرد و به همین خاطر در عداد بزرگترین دانشمندان جهانی قرار گرفت.

چمران و نخستین فرزندش

مصطفی چمران دانشجوی دکترای الکترونیک در آمریکا در حالی که اولین فرزندش «روشن» را در آغوش دارد.

شهید چمران در دانشگاه تهران

مصطفی چمران دانشجوی دانشکده فنی دانشگاه تهران همراه با ۲ نفر از همکلاسی‌هایش. او در دوران دانشجویی ۲ بار به عنوان محبوب‌ترین دانشجو از سوی دانشجویان انتخاب شد.

عکسی که ۶۵ سال پیش در دانشگاه تهران گرفته شد

مصطفی چمران نفر دوم ایستاده از سمت راست، دانشجوی رشته الکترومکانیک دانشکده فنی دانشگاه تهران در فضای مقابل دانشکده فنی دانشگاه تهران در سال ۱۳۳۶.

 دغدغه چمران، دغدغه‌ای جهانی بود

مصطفی چمران در میان اساتید مدرسه صنعتی جبل عامل شهر صور جنوب لبنان.

تصویر زیبایی از شهید چمران در میان بچه‌های مدرسه صنعتی جبل عامل در برج شمالی پنج کیلومتری شهر صور در حالی که زیر بمباران‌های اسرائیل همه بچه‌ها را به پناهگاه آورد و خود عبا بر دوش با چشمانی پردلهره، نگران بچه‌ها بود.

۲ نام‌آشنای ایران و لبنان در یک قاب عکس

تصویر امام موسی صدر و چمران در میان جمعی از لبنانیان، همگی برای ادای احترام به کسانی یا کسی ایستاده‌اند.

دیدار با معمار کبیر انقلاب و تواضع چمران 

تصویر بسیار مودبانه و خاشعانه دکتر چمران در دیدار امام خمینی(ره) در قم، فروردین ماه سال ۱۳۵۸.

روزهای نخست ورود همسر چمران به ایران

چمران در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۵۸. نخستین روزهای ورود همسرش به ایران در سمت راست او مهدی چمران و سمت چپ او همسرش و خواهر امام موسی صدر دیده می‌شوند.

سه برادر در کنار هم 

مصطفی چمران در کنار ۲ برادرش مهدی و محمدهادی، اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۸ تهران منزل مهدی چمران.

رفاقتی که سابقه آن به لبنان بر می‌گشت

تصویر چمران و آیت‌الله شاهرودی در سال ۱۳۵۸ در قم و در یک روز جمعه و دیدار دوستانه. سابقه دوستی آنان به لبنان و قبل از انقلاب بر می‌گردد.

بازدید میدانی رهبر انقلاب و چمران از یک رویداد نظامی

مصطفی چمران (وزیر دفاع) و آیت‌الله خامنه‌ای و همراهان آن‌ها بعد از بازدید از بقایای هواپیماها و هلیکوپترهای سوخته متجاوز آمریکایی در صحرای نزدیک طبس اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۹. حین بازگشت از طبس به طرف یزد هلی‌کوپتر دچار نقص فنی شد و در همین منطقه فرود اجباری کرد. افراد حاضر منتظر تعمیر و آماده‌سازی پرواز بودند.

آیت‌الله خامنه‌ای روی زمین نشسته و چمران ایستاده است و پشت سر او خلبان هلی‌کوپتر سروان محمدکریم عابدی، نفرات نشسته از سمت چپ عکس سرلشکر محمد سلیمی فرمانده اسبق کل ارتش، سرهنگ دیزجی، نفر ایستاده رحمانی، نفر نشسته بعدی ابوالفضل حجازی، عباس شهرابی و حسین جباری هستند.

وقتی چمران حامل پیام مهمی برای آیت‌الله طالقانی بود

مصطفی چمران در منزل آیت‌الله طالقانی همراه با گروه ۹۲ نفره لبنانی که برای تبریک به ملت ایران و رهبری انقلاب به ایران آمده بودند. مرحوم شیخ مهدی شمس الدین، نایب رئیس مجلس شیعی اعلی، نبیه بری رئیس پارلمان لبنان، سیدحسین حسینی، رئیس وقت پارلمان لبنان و تعدادی از روحانیون و تعدادی از رزمندگان امل دیده می‌شوند. در این نشست چمران درباره همبستگی شیعیان و مسلمانان لبنان با ایران و ضرورت تلاش برای آزادی امام موسی صدر از چنگال قذافی با مرحوم آیت الله طالقانی سخن گفت.

اقامه نماز جماعت در خط مقدم 

مصطفی چمران در بحبوحه جنگ در حال نماز جماعت همراه یاران خود از ستاد جنگ‌های نامنظم زیر آتش دشمن در روستای عباسیه نزدیک فرسیه کنار رودخانه کرخه کور هستند.

رفاقت و صمیمیت چمران با رزمندگان

تصویری از مصطفی چمران در میان رزمندگان ستاد جنگ‌های نامنظم. او با صمیمیت دوستانش را می‌فشرد و زیباترین تبسم خود را نثار آنان می‌کند. 

سه نسل در یک قاب دفاع مقدس

مصطفی چمران در منطقه سوسنگرد، سال ۱۳۵۹ که نشان دهنده چند نسل متفاوت در دفاع از میهن اسلامی است. سمت راست راست او مردی تقریباً مسن و سمت چپ او شهید حسن جنگجوی ۱۴ ساله که در ۱۴ شهریور ماه سال ۱۳۹۶ پیکر او بعد از ۳۴ سال در میان استقبال پرشور مردم به تبریز بازگشت.

چهار روز قبل از شهادت، چمران کجا بود؟

مصطفی چمران در روز نیمه شعبان برابر با روز پنجشنبه ۲۸ خردادماه سال ۱۳۶۰ درباره حضرت ولی عصر (عج) و مسائل جنگ و ارتش به ایراد سخنرانی پرداخت. این آخرین سخنرانی او بود. مکان جنگل گمبوعه در جاده اهواز به حمیدیه قرارگاه تاکتیکی لشکر ۱۶ زرهی است. سرهنگ لطفی فرمانده لشکر پشت به عکس دیده می‌شود.

پیکر مطهر شهد چمران در معراج شهدا

اینجا معراج شهدای تهران و شبانگاه اول تیرماه سال ۱۳۶۰ است و پیکر مطهر شهید چمران بعد از غسل که آماده کفن کردن است. آخرین وداع مهدی چمران با برادرش را می‌بینید.

شهید مصطفی چمران در سال ۱۳۱۰ در تهران متولد شد. او تحصیلات خود را در دانشگاه تهران به پایان برد و برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و در آمریکا موفق به اخذ مدرک دکترای فیزیک پلاسما شد. سپس برای گذراندن آموزش‌های نظامی به مصر و بعد از آن به لبنان رفت و به همراه امام موسی صدر، در تشکیل جنبش امل نقش مؤثری ایفا کرد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، چمران به ایران بازگشت و در دولت مهدی بازرگان مدتی مسؤولیت وزارت دفاع را بر عهده گرفت. او به هنگام بروز بحران در مناطق کردنشین ایران، به شهر پاوه رفت که در آنجا به همراه عده‌ای از پاسداران و نیروهای ژاندارمری در محاصره گروه‌های ضدانقلاب قرار گرفت. پس از پیام امام به مردم برای حرکت به‌ سوی پاوه و نجات محاصره‌شدگان، شهید چمران اقدام به آزادسازی شهرهای کردنشین کرد. با تلاش‌های او و سایر نیروها، همه شهرها در مدت ۲۰ روز آزاد شد.

شهید چمران در اولین دوره مجلس شورای اسلامی، به‌ عنوان نماینده مردم تهران انتخاب شد و پس از تجاوز عراق به ایران در سال ۱۳۵۹، ستاد جنگ‌های نامنظم را برای مقابله با متجاوزان تشکیل داد.  او در دهلاویه در روز ۳۱ خردادماه سال ۱۳۶۰ به شهادت رسید. مزار مطهرش در بهشت زهرای تهران در قطعه ۲۴، ردیف: ۷۱، شماره: ۲۵ قرار دارد.

روایتی از روزهای پرالتهاب پاوه/ آمده ایم سَر چمران را بِبُریم!

تابستان ۱۳۵۸، پاوه جولانگاه نیروهای ضدانقلاب دمکرات و احزاب مارکسیست، سلطنت‌طلب‌ها و افرادی همچون پالیزبان شده بود که با دامن زدن به اختلافات قدیمی قومیتی، زمینه تجزیه ایران را فراهم می‌کردند.

در واقع، شهر پاوه آخرین نقطه‌ای بود که اگر از دست می‌رفت، نیروهای مهاجم می‌توانستند ادعا کنند، کل مناطق کردنشین را در اختیار گرفته‌اند.

۲۳ مردادماه سال ۱۳۵۸، پاوه در شرایطی که از توان لازم برای دفاع برخوردار نبود، به محاصره نیروهای ضدانقلاب درآمد. آن روزها فقط پاسگاه ژاندارمری با ۷ ـ ۸ نفر ژاندارم، سپاه پاسداران با ۳۰ نفر به فرماندهی اصغر وصالی و اندک نیروی محلی، با کمترین مهمات در برابر گروه بزرگ مهاجمانی قرار گرفتند که با پشتیبانی عراق و با انواع اسلحه، پاوه را به محاصره خود درآورده بودند.

از سوی دیگر، تنها بخشی از مردم پاوه با تحصن در مقابل ساختمان تلگراف‌خانه، از دولت نوپای جمهوری اسلامی برای دفاع از شهر، تقاضای نیروی کمکی می‌کردند.

با محاصره شهر، آمدوشد نیروهای خودی با بالگردهای یگان هوانیروز ارتش انجام می‌شد؛ زیرا بر اساس موقعیت جغرافیایی، پاوه در میان کوه‌های بلندی قرار داشت که همه نقاط بلند در اختیار ضدانقلاب مجهز به توپ‌های ضدهوایی ۲۳ میلیمتری اهدایی عراق بود.

در این شرایط، مصطفی چمران به‌ عنوان وزیر دفاع و نماینده دولت، از طرف دولت مأموریت یافت تا با حضور در پاوه، کوشش کند مسأله را از طریق مذاکره با بزرگان منطقه حل‌ و فصل کند.

۲۵ مردادماه سال ۱۳۵۸، چمران همراه سرتیپ فلاحی با هواپیما وارد کرمانشاه شدند و از آنجا هم با بالگرد به پاوه رفتند. بالگردشان زیر رگبار گلوله به‌ سختی روی زمین نشست. هر دو خود را به پاسگاه ژاندارمری و سپس خانه پاسداران رساندند.

چمران از همان ابتدای حضور در پاوه به بزرگان شهر پیشنهاد مذاکره و بررسی مشکلات را داد، اما هیچ استقبالی از پیشنهادها نشد. هنگام غروب، با اوج گرفتن درگیری‌ها، یک فروند هواپیمای اف ۴ نیروی هوایی بر فراز منطقه اورامانات به پرواز درآمد، اما به‌ طور مشکوکی سرنگون شد و خلبان آن محمد نوژه و کمک‌خلبان سروان سیدعبدالله رشید موسوی به شهادت رسیدند.

شب ۲۶ مردادماه تا بامداد، صدای تیراندازی یک‌ لحظه قطع نشد. اندک نیروهای خودی با مهمات کم و در شرایط بسیار نابرابر مقاومت می‌کردند.

بی‌سیم‌چی ژاندارمری پشت سرهم از سرنگونی پاسگاه پاوه خبر می‌داد. دشمن نیز در حالی به راه ورودی پاسگاه رسیده بود که یکی از رسانه‌های خارجی خبر از شهادت چمران داد.

فرمان تاریخی امام (ره)

۲۷ مردادماه سال ۱۳۵۸، هم‌زمان با طلوع آفتاب، پخش فرمان امام خمینی (ره)، روزی افتخارآفرین را در تاریخ کشور نوید می‌داد. در این فرمان، امام خمینی (ره) برای نخستین بار با عنوان فرمانده کل قوا به نیروهای نظامی و انتظامی دستور دادند تا بدون فوت وقت و بدون نیاز به دستور مقام ارشد، به‌ طرف پاوه حرکت کرده و این شهر را از نیروهای دشمن پاکسازی کنند.

امام خمینی (ره) همچنین تأکید کردند با متمردان برخورد انقلابی صورت خواهد گرفت. این فرمان ساعت هفت بامداد از رادیو ایران در سراسر کشور پخش شد.

صلابت پخش این فرمان در پاوه از یک‌سو به از دست رفتن روحیه و فرار ضدانقلاب و از سوی دیگر، به تشجیع اندک رزمندگان باقی‌مانده منجر شد.

چمران نیز با استفاده از این شرایط، نیروهایش را برای باز پس گرفتن مواضع قبلی بسیج کرد و سرانجام تا ساعت ۱۰ بامداد ۲۷ مردادماه سال ۱۳۵۸، همه بلندی‌های پیرامون پاوه آزاد شد و دشمن از منطقه گریخت.

خاطرات شهید چمران از حصر پاوه

حدود چهار صبح، آنچنان قتل و غارت همه شهر را فراگرفته بود که گویی هیچ نیرویی قادر نبود مهاجمین را از قتل و غارت خانه‌ها بازدارد و به سمت معرکه اصلی نبرد، یعنی خانه پاسداران معطوف کند. بنابراین چند ماشین با بلندگو آوردند و بلندگوها در وسط شهر به حرکت درآمدند و ندا دادند: هر کس وفاداری خود را به حزب دموکرات اعلام کند، در امن‌ و امان است. ما فقط آمده‌ایم که پاسداران و دکتر چمران را سر ببریم.

صبح روز ۲۷ مرداد ماه سال ۱۳۵۸ بر بالای دیوار خانه پاسداران بودم و به شهر می‌نگریستم و گلوله از هر ۲ طرف همچنان می‌بارید. یک‌باره فریاد الله‌اکبر پاسداران به هوا بلند شد. پرسیدم مگر چه شده است؟ گفتند: امام خمینی اعلامیه‌ای صادر کرده است؛ اعلامیه‌ای تاریخی که اساس بزرگ‌ترین تحولات انقلابی کشور به شمار می‌رود. امام خمینی فرماندهی قوا را به دست می‌گیرد و فرمان می‌دهد که ارتش باید در عرض ۲۴ ساعت خود را به پاوه برساند و ضدانقلاب را قلع و قمع کند.

با سرافرازي زيست و با سرافرازي شهيد شد

حضرت امام خميني(ره) به مناسبت شهادت دكتر مصطفي چمران (نماينده‌ي‌ امام در شوراي عالي دفاع) در تاريخ 1 تير 1360 پيامي خطاب به ملت ايران و لبنان و خانواده‌ي شهيد چمران صادر كردند.

متن پيام به اين شرح است:

«شهادت انسان‌ساز سردار پرافتخار اسلام و مجاهد بيدار و متعهد راه تعالي و پيوستن به ملا اعلي، دكتر مصطفي چمران را به پيشگاه ولي‌عصر ـ ارواحنا فداه - تسليت و تبريك عرض مي‌كنم. تسليت از آن‌رو كه ملت شهيدپرور ما سربازي را از دست داد كه در جبهه‌هاي نبرد با باطل، چه در لبنان و چه در ايران، حماسه مي‌آفريد و سرلوحه‌ي مرام او اسلام عزيز و پيروزي حق بر باطل بود. او جنگجويي پرهيزكار و معلمي متعهد بود كه كشور اسلامي ما به او و امثال او احتياج مبرم داشت. و تبريك از آن‌رو كه اسلام بزرگ چنين فرزنداني تقديم ملت‌ها و توده‌هاي مستضعف مي‌كند و سرداراني همچون او در دامن تربيت خود پرورش مي‌دهد. مگر چنين نيست كه زندگي، عقيده و جهاد در راه آن است. چمران عزيز با عقيده‌ي پاك خالص غير وابسته به دستجات و گروه‌هاي سياسي و عقيده به هدف بزرگ الهي، جهاد را در راه آن از آغاز زندگي شروع و با آن ختم كرد. او در حيات با نور معرفت و پيوستگي به خدا قدم نهاد و در راه آن به جهاد برخاست و جان خود را نثار كرد. او با سرافرازي زيست و با سرافرازي شهيد شد و به حق رسيد. هنر آن است كه بي‌هياهوهاي سياسي و خودنمايي‌هاي شيطاني براي خدا به جهاد برخيزد و خود را فداي هدف كند، نه هوي و اين هنر مردان خداست. او در پيشگاه خداي بزرگ با آبرو رفت. روانش شاد و يادش به خير. اما، ما مي‌توانيم چنين هنري داشته باشيم؟ با خداست كه دستمان را بگيرد و از ظلمات جهالت و نفسانيت برهاند. من اين ضايعه را به ملت شريف ايران و لبنان، بلكه به ملت‌هاي مسلمان و قواي مسلح و رزمندگان در راه حق و به خاندان اين مجاهد عزيز تسليت عرض مي‌كنم و از خداوند تعالي رحمت براي او صبر و اجر براي بازماندگان محترمش خواهانم».

روح‌الله الموسوي الخميني

منبع: جهان نیوز