لزوم فروتنی همراه با محبت مربی و پیشوای امت اسلامی

جلسه شرح صحیفه سجادیه با محوریت دعای بیستم صحیفه سجادیه با سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد حاج علی‌اکبری، رئیس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه، طبق روال هر هفته، شامگاه دوشنبه، ۱۳ تیرماه، در مجموعه فرهنگی سرچشمه برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ حَلِّنِی بِحِلْیةِ الصَّالِحِینَ، وَ أَلْبِسْنِی زِینَةَ الْمُتَّقِینَ، فِی بَسْطِ الْعَدْلِ، وَ کظْمِ الغَیظِ، وَ إِطْفَاءِ النَّائِرَةِ، وَ ضَمِّ أَهْلِ الْفُرْقَةِ، وَ إِصْلَاحِ ذَاتِ الْبَینِ، وَ إِفْشَاءِ الْعَارِفَةِ، وَ سَتْرِ الْعَائِبَةِ، وَ لِینِ الْعَرِیکةِ، وَ خَفْضِ الْجَنَاحِ، وَ حُسْنِ السِّیرَةِ، وَ سُکونِ الرِّیحِ، وَ طِیبِ الْمُخَالَقَةِ، وَ السَّبْقِ إِلَی الْفَضِیلَةِ، وَ إِیثَارِ التَّفَضُّلِ، وَ تَرْک التَّعْییرِ، وَ الْإِفْضَالِ عَلَی غَیرِ الْمُسْتَحِقِّ، وَ الْقَوْلِ بِالْحَقِّ وَ إِنْ عَزَّ، وَ اسْتِقْلَالِ الْخَیرِ وَ إِنْ کثُرَ مِنْ قَوْلِی وَ فِعْلِی، وَ اسْتِکثَارِ الشَّرِّ وَ إِنْ قَلَّ مِنْ قَوْلِی وَ فِعْلِی، وَ أَکمِلْ ذَلِک لِی بِدَوَامِ الطَّاعَةِ، وَ لُزُومِ الْجَمَاعَةِ، وَ رَفْضِ أَهْلِ الْبِدَعِ، وَ مُسْتَعْمِلِ الرَّأْی الْمُخْتَرَع.»

امام سجاد(ع) یک منظومه‌ای از ویژگی‌ها را در کهکشان صحیفه سجادیه به زیبایی و استادانه در کنار هم چیده است. اگر بنا باشد شخصیت کسی به صلاح آراسته شود و به تقوا زینت داده شود، این زیور و زینت و زیبایی چیست که باید برای خودش فراهم کند؟ حضرت برای این منظور یک فهرست نوزده‌گانه دارند. ما تا به حال هشت نکته از این فهرست را بیان کردیم و امروز موارد بعدی را توضیح خواهیم داد.

خداوند متعال شخصیت انسان متقی را یک شخصیت آراسته می‌خواهد. این زیبایی و آراستگی مربوط به چهره و لباس ظاهری نیست، مربوط به حلیه، صلاح و زینت تقواست. چگونه می‌شود انسان مومن دلپسند می‌شود؟ حضورش در محیط خانواده و جامعه دلپذیر باشد. می‌تواند با فطرت‌ها ارتباط برقرار کند، می‌تواند به عمق شخصیت مخاطب پل بزند.

اولا خود انسان مومن با این ویژگی‌ها در یک بهشت قرار می‌گیرد و لذت می‌برد چون اولین کسی که از آراستگی لذت می‌برد خود شخص آراسته است. وقتی شما به ظاهر خودتان می‌رسید اولین کسی که لذت می‌برد خودتان هستید و بعد نوبت به دیگران می‌رسد. خداوند انسان مومن را دلپسند می‌خواهد که دیگران در ارتباط با او احساس خوب و مطبوع داشته باشند. کاملا این بحث فطری است. امام از این زاویه وارد می‌شوند و این فهرست را بیان می‌کنند. باید این منظومه همانند یک گردنبند چشمگیر به گردن انسان مومن آویخته باشد تا او را مورد پسند کند؛ هم مورد پسند فطرت خودش، هم مورد پسند مومنین و هم مورد پسند خدای متعال.

مورد اول از این منظومه گستراندن عدل بود، مورد دوم مدیریت خشم بود، مورد سوم خاموش کردن آتش دعوا و فتنه بود، مورد چهارم ضمیمه کردن افراد و گروه‌هایی که از هم جداشده‌اند، بود، مورد پنجم این بود که بین افرادی که گرفتار تفرقه شدند اصلاح ریشه‌ای کند و ریشه تفرقه را بخشکاند، مورد ششم منتشر کردن زیبایی‌ها و امور نیک بود، مورد هفتم پوشاندن بدی‌ها بود، هنر انسان صالح متقی در آشکارسازی خوبی‌ها و مستور کردن زشتی‌ها و بدی‌ها است، مورد هشتم داشتن ملائمت و طبع نرم بود.

نهمین مورد، «خَفْضِ الْجَنَاحِ» است. خفض جناح ترکیب بدیعی است که قرآن کریم برای موضوع پسندیده فروتنی و تواضع از این ترکیب استفاده می‌کند. در قرآن کلمه تواضع نیامده است و از این تعبیر استفاده شده است. پرنده‌ها وقتی می‌خواهند فرود بیایند بالشان را جمع می‌کنند تا پایین بیایند، همچنین وقتی می‌خواهند خیلی گرم و صمیمانه فرزندانشان را بغل کنند، باز بالشان را پایین می‌آورند. خفض جناح به معنای فروتنی همراه با تکریم و محبت است یعنی هم طرف را احترام می‌کنیم و هم به او محبت می‌کنیم.

در دو جای قرآن بحث خفض جناح بیان شده است. یک‌جا خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: «وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ». به رهبر عالم خلقت و رئیس جامعه اسلامی خطاب می‌شود درباره انسان‌های مومنی که از تو تبعیت می‌کنند خفض جناح داشته باش یعنی فروتنی همراه با تکریم و محبت داشته باش. این خطاب به پیامبر(ص) بود. جای دیگری که این ترکیب به کار رفته در مورد فرزند در برابر والدین است: «وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا» یعنی بال‌های فروتنی خودت را در برابر آنها بگستران، آن هم از روی رحمت و مهربانی.

هر کس می‌خواهد سمت رهبری داشته باشد، سمت مربی‌گری داشته باشد و پیشوای جماعتی باشد و بخواهد به منطق وحی عمل کند، باید به سیره پسندیده نبوی که پیامبر(ص) به آن مأمور بود عمل کند تا بتواند در کار رهبری دیگران موفق شود. این جزء اسرار موفقیت است. یکی از آن سنت‌ها خفض جناح است که نقطه مقابل آن تکبر است که شاید در میان صفات زشت کمتر چیزی به پای تکبر برسد.
منبع: ایکنا